ناصر فکوهی (زادهٔ ۱۳۳۵ خورشیدی در تهران)، انسان‌شناس، نویسنده و مترجم ایرانی است. وی همچنین دانشیار گروه انسانشناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، مدیر وبگاه انسانشناسی و فرهنگ و عضو انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی و ایران‌شناسی‌است.
فکوهی دکترای جدید انسانشناسی سیاسی خود را در سال ۱۳۷۳ از دانشگاه پاریس دریافت کرد. وی آثار متعددی در حوزه انسانشناسی —اعم از تألیف و ترجمه— دارد. از مهم‌ترین تألیفات وی می‌توان به کتاب‌های تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسانشناسی، انسانشناسی شهری و پاره‌های انسانشناسی اشاره کرد. وی گفت‌وگوها و میزگردهای فراوانی با اندیشمندان ایرانی همچون عبدالله کوثری، رامین جهانبگلو، علی بلوکباشی، شهلا حائری و غیره در ارتباط با انسانشناسی و حوزه‌های مرتبط با آن داشته‌است.رامین جهانبگلو در مقاله‌ای در وبگاه ایندیَن اکسپرس، فکوهی را در کنار جواد طباطبایی، بابک احمدی، حمید عضدانلو، موسی غنی‌نژاد و فاطمه صادقی جزو روشنفکران گفتمانی دانسته که در مقابل روشنفکران دهه هفتاد و هشتاد قرار می‌گیرند.
فکوهی در گفتگوها و مقالات خود با نگاهی انسان‌شناسانه به موضوعات متفاوتی همچون جوانان و ازدواج آن‌ها، زنان، مشکلات نظام دانشگاهی، بومی گزینی، نقد فیلم‌های داستانی و مستند و وقایع سیاسی خاورمیانه پرداخته، همچنین به بسط رویکرد اخیر خود در ارتباط با اقوام و حوزه‌های مختلف فرهنگ و هویت قومی و غیره در مجلات، روزنامه‌ها، وبگاه‌های خبری و جامعه‌شناسی داخل و خارج از ایران و همچنین جلسات نقد و بررسی در اجلاس‌های مختلف پرداخته‌است. همچنین وی در حال به پایان رساندن پروژه‌ی انسانشناسی تاریخ فرهنگی ایران معاصر است که بیشتر ملهم از نظریات پساآنال است.
ناصر فکوهی در میدان کاخ (فلسطین کنونی)، خیابان مشتاق دیده به جهان گشود. پدرش محمدعلی فکوهی تاجری نیشابوری، و مادرش فاطمه عبادی، اهلِ تهران بود. فکوهی در یک خانوادهٔ پرجمعیت با سه خواهر و پنج برادر به دنیا آمد. والدین وی با وجود تحصیلات اندک، به‌شدت نسبت به تحصیلات فرزندانشان حساس بودند. وی که علاقهٔ فراوانی به سینما داشت، تمام اوقات فراغتش را به تماشای فیلم‌ها و مطالعهٔ کتاب‌های هنری و سینمایی می‌گذراند و گاه نقد فیلم هم می‌نوشت که چند مورد از آن‌ها در نشریاتی مانند مجله فردوسی منتشر شدند. دوره‌های دبستان و راهنمایی را در مدرسهٔ بهشت واقع در تهران خیابانِ ابوریحان بیرونی سپری کرد. پس از آن دورهٔ متوسطهٔ خود را در مدرسهٔ هدف در خیابان انقلاب گذراند. او دیپلم خود را در سال ۱۳۵۳ دریافت کرد. یک سال بعد، یعنی در سال ۱۳۵۴، برای ادامه تحصیل در رشتهٔ علوم طبیعی راهی شهر ساوت‌همپتون شده و در کالج سنت جیمز شروع به تحصیل کرد. طولی نکشید که تغییر رشته داده، به جامعه‌شناسی علاقه‌مند و برای تحصیل به فرانسه رفت. به مدت یک سال نیز در دانشگاه هنرهای زیبای پاریس (بوزار) معماری و شهرسازی خواند. در فرانسه با ماگنولیا میرهاشم‌زاده که او نیز دانشجو بود آشنا شد و در سال ۱۳۵۸ ازدواج کرد. نتیجهٔ این ازدواج ۲ فرزند شد.
او لیسانس خود را در سال ۱۳۵۹ و فوق لیسانس را سال ۱۳۶۱ در رشته جامعه‌شناسی از دانشگاه پاریس اخذ کرد. پس از وقفه‌ای پنج‌ساله، در سال ۱۳۶۶ تصمیم به ادامه تحصیلات در مقطع دکترا گرفت. رساله دکترای او «مفهوم سیاست در مزدیسنای ساسانی» در سال ۱۳۷۳ ارائه شد؛ رساله‌ای که چهار سال بعد از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان برندهٔ جایزه پژوهش‌های بین‌المللی سال شناخته شد. وی بعد از بیست سال زندگی در اروپا، در سال ۱۳۷۳ به ایران بازگشت.
ناصر فکوهی با ورود به ایران همکاری حرفه‌ای خود را با مطبوعات و نشریات تخصصی در حوزه شهرسازی آغاز کرد. وی هم‌اکنون مشغول تدریس در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است. حضور در همایش‌های داخلی و بین‌المللی و ارائه مقاله در این همایش‌ها و میزگردها از جمله فعالیت‌های وی‌است.
از ناصر فکوهی تاکنون کتاب‌ها، نوشته‌ها، مقالات و گفتگوهای بسیاری در حوزهٔ انسانشناسی و فرهنگ منتشر شده‌است. وی در ستون پرسش از فرهنگ در روزنامه شرق مطالبی در حوزه جامعه‌شناسی نوشته و در روزنامه‌های سرمایه و همشهری، و مجله تخصصی مهرنامه نیز در حوزهٔ تخصصی خود مطالبی به صورت مقاله و گفتگو منتشر کرده‌است.
فکوهی در زمینه نقد فیلم‌های مستند و سینمایی نقدها و سخنرانی‌هایی در مجامع مختلف با حضور منتقدان و کارگردانان سرشناس سینمایی انجام داده‌است من‌جمله در نشست‌های نقد فیلم در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و نشست‌های انجمن انسانشناسی و فرهنگ.
- پروژه انسانشناسی تاریخ فرهنگی ایران معاصر
از دیگر فعالیت‌های وی، پروژه انسانشناسی تاریخ فرهنگی ایران معاصر (از مشروطه تا امروز) است. هدف از این پروژه اتصال به این روند در رویکردهای تاریخی، دست‌کم در حوزه انسانشناسی تاریخی و در قالب تاریخ معاصر ایران است. چارچوبی نظری وی در این پروژه، بیشتر ملهم از نظریات پساآنال است. پروژه انسان‌شاسی تاریخ فرهنگی ایران معاصر (چه در حوزه فرهنگ رسمی و چه در حوزه فرهنگ اقوام ایرانی) بر آن است که در حد توان با پشتوانه‌ای مدنی و غیروابسته به هرگونه نظام‌های هژمونیک، دست به بازسازی تدریجی این تاریخ بزند. یکی از نتایج این پروژه، گفتگویی بود تفصیلی با جلال ستاری پیرامون «تاریخ فرهنگی ایران معاصر» با بیش از ۷۰۰ صفحه از خاطرات وی همراه با بررسی ریز آثار و افکار و اندیشه‌های وی.
- کمیته زبان، مفاهیم و واژگان علوم اجتماعی
از مهرماه سال ۱۳۸۹، با مسئولیت ناصر فکوهی کمیته زبان، مفاهیم و واژگان علوم اجتماعی، در انجمن جامعه‌شناسی ایران آغاز به کار کرد. تشکیل این کمیته با هدف فراهم آوردن زمینه‌های مشارکت مؤثرتر اساتید و پژوهشگران ایرانی در دنیای چندزبانی علوم اجتماعی معاصر انجام شده‌است.
تألیفات
ناصر فکوهی تا سال ۱۳۹۰، ۱۱ کتاب نوشته‌است که ۲ جلد از آن‌ها در دست انتشارند. آثار تألیفی وی عبارتند از:
- خشونت سیاسی، نظریات، مباحث، اشکال و راهکارها
- اسطوره‌شناسی سیاسی، هنر، اسطوره، قدرت
- از فرهنگ تا توسعه، تهران: انتشارات فردوس، ۱۳۷۹
- تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسانشناسی، تهران: نشر نی، ۱۳۸۳
- انسانشناسی شهری، تهران: نشر نی، ۱۳۸۳
- در هزارتوهای نظم جهانی، تهران: نشر نی، ۱۳۸۴
- پاره‌های انسانشناسی، تهران: نشر نی، ۱۳۸۵
- همسازی و تعارض در هویت و قومیت، تهران: انتشارات گل‌آذین، ۱۳۸۹
- توسعه و انسان شناسی کاربردی، تهران: نشر افکار، ۱۳۸۹
- فرهنگ و زندگی روزمره، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، ۱۳۹۱
ترجمه‌ها
ناصر فکوهی کتاب‌های زیادی در حوزه‌های مختلف من‌جمله، ادبیات، هنر و تاریخ را ترجمه کرده‌است، اما بیشتر ترجمه‌های او در زمینه‌ی انسانشناسی بوده‌است. فکوهی تا کنون ۲۰ کتاب را ترجمه کرده‌است. این کتاب‌ها عبارتند از:
- زندگانی تولستوی، رومن رولان، تهران: نشر دانش، ۱۳۶۴
- خاطرات جوانی، رومن رولان، تهران: انتشارات فردوس ۱۳۶۸
- موندو و داستانهای دیگر، ژان ماری گوستاو لوکلزیو، تهران: نشر ماه‌ریز
- هنر و تاریخ، اکتاویو پاز، تهران: انتشارات توس، ۱۳۷۶
- درآمدی بر انسانشناسی، کلود ریویر، تهران: نشر نی، ۱۳۸۴
- محکومان، مبارزات طبقاتی در شوروی (۱۹۴۱-۱۹۳۰) (۲ جلدی)، شارل بتلهایم، تهران: نشر نی،
- سالهای گورباچف، شارل بتلهایم، تهران: نشر نی
- انسانشناسی سیاسی، کلود ریویر، تهران: نشر نی، ۱۳۸۲
- امپراتوری نشانه‌ها، رولان بارت، تهران: نشر نی، ۱۳۸۳
- درآمدی بر انسانشناسی تصویری و فیلم اتنوگرافیک، [مجموعه مقالات]، تهران: نشر نی، ۱۳۸۶
- انسانشناسی شناخت در آزمون میدان پژوهش، موریس بلوک
- درسی دربارهٔ درس، پیر بوردیو، تهران: نشر نی، ۱۳۸۸
- انسانشناسی، مارک اوژه، تهران: نشر نی، ۱۳۸۸
- گفتوگوهایی دربارهٔ انسان و فرهنگ، پیر بوردیو [و دیگران]، انتشارات فرهنگ جاوید، ۱۳۸۹
- قوم‌شناسی سیاسی، رولان برتون، تهران: نشر نی
- درباره تلویزیون و سلطه ژورنالیسم، پیر بوردیو، انتشارات آشیان؛ چاپ دوم (ویراست دوم)، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، ۱۳۹۰
همین‌طور کتاب‌های ذیل را زیر چاپ دارد:
- انسانشناسی ساختاری (۲ جلد)، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید
- درس افتتاحیه کلژ دو فرانس، کلود لوی استروس، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید
- قبایل در تاریخ و در برابر دولت‌ها، موریس گودولیه، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید
- جامعه‌شناسی بدن، تهران: نشر ثالث
- افسانه‌های شرقی، مارگریت یورسنار
سمت‌های مورد تصدی
سمت کنونی ناصر فکوهی مدیر سایت و عضو هیئت مؤسس مؤسسه انسان شناسی و فرهنگ است.
- پیشینه حرفه‌ای
- سردبیر مجله مطالعات انسانشناسی ایران (نامه علوم‌اجتماعی)، گروه انسانشناسی دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران، ۱۳۸۹ تا امروز
- مدیر سایت انسانشناسی و فرهنگ از ۱۳۸۵ تا امروز
- رئیس گروه انسانشناسی هنر در فرهنگستان هنر، ۱۳۸۲-۱۳۸۸
- مدیر گروه انسانشناسی، دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵
- دانشیار گروه انسانشناسی، دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ تا امروز
- استادیار گروه انسانشناسی، دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۳
- سردبیر مجله انجمن انسانشناسی ایران، نامه انسانشناسی، ۱۳۸۱ – ۱۳۸۴
- مدیر آگاهسازی و پروژه‌های فرهنگی، معاونت امور انرژی وزارت نیرو، ۷۹-۱۳۷۴
- همکاری حرفه‌ای با مطبوعات و نشریات تخصصی در حوزه شهرسازی، فرهنگ، اقتصاد و توسعه، ۱۳۷۴ تا امروز
- عضویت‌های علمی
- عضو هیئت علمی گروه انسانشناسی دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه‌تهران، ۱۳۷۷ تا امروز
- عضو پیوسته گروه ارتباطات دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه‌تهران، ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۱
- عضو مؤسس، عضو هیئت مدیره و رئیس انجمن انسانشناسی ایران ۱۳۷۹تا ۱۳۸۵ (دوره ریاست ۱۳۸۴-۱۳۸۵)
- عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران، ۱۳۷۹ تا امروز
- عضو هیئت مدیره و انجمن جامعه‌شناسی ایران،۱۳۸۵ تا امروز
- نایب رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران ۱۳۸۵ تا امروز
- عضو انجمن روانشناسی اجتماعی ایران، ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴
- عضو شورای علمی و مسئول بخش انسانشناسی در گروه علوم‌اجتماعی مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها، ۸۱-۱۳۷۹
- عضو شورای علمی پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث‌فرهنگی، ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۱
- عضو و رئیس کمیسیون پژوهش‌های کاربردی، معاونت پژوهشی دانشگاه تهران، ۸۱-۱۳۸۰
- عضو شورای علمی تحصیلات تکمیلی، بنیاد ایران‌شناسی، ۱۳۸۴ تا امروز
- عضو هیئت تحریریه مجله نامه علوم‌اجتماعی (دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه‌تهران) ۱۳۸۷ تا امروز
- عضو هیئت تحریریه مجله مطالعات اجتماعی (انجمن جامعه‌شناسی ایران) ۱۳۸۵ تا امروز
- عضو شورای علمی مجله فرهنگ و معماری، ۱۳۸۴ تا امروز