توسعه پایدار و زنان توان یاب
ایرن واعظ زاده
توسعه پایدار مفهومی پیچیده است که جنبه های مختلفی را در بر گرفته و زمانی در یک جامعه تحقق خواهد یافت که با مشارکت و همکاری تمام گروه های اجتماعی اجرا گردد.
به جرات می توان گفت یکی از دلایل افزایش مشکلات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی ما، ناشی از عدم مشارکت دادن گروه ها و خرده گروه های مختلف اجتماعی و توانمند است که بی توجهی و نادیده انگاشتن این نیروی کار و منابع انسانی مستعد نه تنها جامعه را در مسیر توسعه پایدار هدایت نمی کند بلکه سبب تاخیر در رسیدن به اهداف توسعه می گردد. زنان توان یاب از جمله این گروه ها هستند که با وجود توان مندی های بسیاری که دارند، برچسب ناتوانی بر آنان زده و به حاشیه رانده می شوند.
محسن عباسپور؛ منتقد اجتماعی در این باره می گوید: « یکی از ویژگی های اساسی جوامعی که به سمت توسعه در حرکت هستند این است که خرده گروه های مختلف اجتماعی در هر طبقه جایگاه اجتماعی ویژه ی خود را دارند و این مسئله از شاخصه های اساسی جوامعی می باشد که به سمت توسعه در حرکت هستند (چه جوامع توسعه یافته و چه جوامع در حال توسعه). »
وی دامه می دهد: « زنان توان یاب هم یکی از همین خرده گروه های اجتماعی هستند که می توانیم با شناخت بر وضعیت آن ها، این وضعیت را به عنوان یک شاخص برای رصد سطح توسعه ی اجتماعی آن جامعه در نظر بگیریم. ما با یک نگاه معمول و همچنین با قرار دادن عینک های آماری به چشم، به وضوخ می بینیم که علی رغم بسیاری از تلاش های پراکنده، این خرده گروه های اجتماعی از وضعیت مناسب و در خور خودش برخوردار نیست؛ در واقع همان طور که نظام اجتماعی ما عقیم و عاجز از احقاق حق و پرداخت سرمایه های اجتماعی به خرده گروه های متعدد می باشد، این مورد خاص هم شاهد هستیم که سبب تداوم چنین وضعیتی شده است. »
عباسپور در پایان می افزاید: « اگر بخواهیم به راه برون رفت از این وضعیت فکر کنیم، به جای تاکید و تکیه ی صرف بر احقاق حق خرده گروه اجتماعی زنان توان یاب، بایستی تاکید و تکیه را به سمت مسئله مند نمودن و برطرف کردن عیوب مستتر در ساختارهای مختلف اجتماعی حرکت دهیم. »
در عصر حاضر اگر جامعه ای بخواهد به سمت توسعه و تعالی گام بردارد، بایستی علاوه بر ضرورت در نظر گرفتن شاخص های توسعه، تاکید بر عواملی همچون حق تصمیم گیری، دسترسی به منابع و فرصت های برابر، توانایی برای تاثیر گذاشتن بر تغییرات اجتماعی، اقتصادی در سطح ملی و بین المللی در بحث توانمندسازی اقلیت ها و گروه های خاص (در اینجا زنان توان یاب) را نیز مورد توجه قرار دهد؛ در واقع می توان گفت اگر در جامعه ای مواردی مانند ضریب با سوادی، تندرستی، شاخص های تغذیه و تامین مسکن و … افزایش یابد اما توزیع آن میان گروه های گوناگون جامعه متعادل و یکسان نباشد، توسعه در آن جامعه صورت نگرفته است.
یکی از ابزارهای افزایش حضور و مشارکت زنان توان یاب در تمام مولفه های توسعه پایدار (اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی) توانمندسازی این قشر می باشد که برای رسیدن به این هدف باید پنج مرحله ی ایجاد رفاه نسبی، دسترسی به منابع، آگاهی، مشارکت و کنترل (توازن قدرت بین زنان و مردان) را طی نمود.
هم اینک در کشورهای جهان سوم نظیر ایران، توانمندسازی زنان توان یاب، نیازمند یک حرکت همه جانبه است که مواردی همچون اصلاحات فرهنگی، اجتماعی، ساختار حقوقی و تغییر تدریجی باورها و ارزش ها و همچنین برنامه ریزی از پایین به بالا را به دنبال داشته باشد.
مهتا بذرافکن؛ جامعه شناس اذعان می دارد: « توسعه پایدار فرایندی است همکانی که همه اقشار جامعه را در بر گرفته و هیچ استثنایی را بر نمی تابد. این جهان شمول بودن بیش از هر چیز به تغییر نگرش ما به زندگی مرتبط است. یکی از مهم ترین ارکان این فراآیند توانمندسازی برای برابری و غلبه بر فقر است که تمامی افراد و حتی کل حیات و کره ی زمین را در بر می گیرد. زنان توان یاب نیز از گروه هایی هستند که در این مسیر باید به طور جدی به آن ها پرداخته شود. اما نکته ی بسیار مهم در مورد این افراد این است که برای توانمندسازی آنان، علاوه بر خودشان، جامعه هم می بایست تغییر نگرش دهد؛ در واقع آنچه در خصوص این دسته از افراد نیاز به تغییر دارد، نگرش مردم به این امر می باشد که توان یابان نیز قادرند همانند انسان های معمولی زندگی کرده و در مسیر توسعه پایدار پیش روند و تنها چیزی که این قشر نیازمند آن است، تسهیل گری می باشد. »
این مدرس دانشگاه چنین ادامه می دهد: « تسهیل گری بدین معنا که در ساخت و ساز و زیرساخت ها، زنان توان یاب دیده شده و جامعه بنا را بر این بگذارد که این گروه از جامعه نیاز به ترحم نداشته بلکه نیاز به امکانات برای استفاده از ظرفیت و توانایی های خود دارند و این مسئله مهم ترین رکن توانمندسازی توان یابان در مسیر توسعه پایدار است و مدل اجتماعی حمایت از توان یابان نیز بر همین مورد تاکید می نماید. »
بذرافکن می گوید: « از آنجا که جنبه ی اساسی توسعه پایدار، رفع نابرابری در جوامع می باشد، مدل اجتماعی حمایت از توان یابان نیز دربرگیرنده ی مبارزه برای برابری و مبارزه بر علیه به حاشیه راندن این افراد است. در این مدل به توانمند ساختن این افراد جهت تصمیم گیری و دادن فرصت زندگی برای رفتن به سمت کمال تاکید شده است. همچنین این مدل بر ایجاد تغییرات مورد نیاز توان یابان در جامعه متمرکز شده که شامل مواردی همچون تغییر نگرش مثبت جامعه نسبت به توان یابان، تغییر نگرش توان یابان نسبت به خود و تقویت اعتماد به نفس آن ها، بها دادن به کیفیت زندگی کسانی که با نوعی اختلال مواجه هستند، حمایت اجتماعی در برخورد با موانعی مانند تبعیض در استفاده از امکانات عمومی جامعه، در احتیار قرار دادن امکانات ارتقا و بالا بردن سطح اطلاعات عمومی این افراد نسبت به نوع عارضه جسمانی خود و همچنین اطلاعات مردم نسبت به مسئله ی نقص جسمی، بهبود بخشیدن به امکانات فیریکی موجود و از همه مهم تر، در نظر گرفتن حقوق قشر مزبور در برنامه های توسعه پایدار از موارد ویژه در زیرساختها است. »
داشتن جهانی پایدار و جامع برای تمامی افراد جامعه، مستلزم مشارکت کامل همه اقشار و گروه ها با توانایی های مختلف است؛ لذا حضور زنان توان یاب نیز تضمین کننده ی توسعه پایدار بوده و تاکید و توجه بر حضور فعال و سازنده ی آن ها در جامعه به عنوان یکی از شاخصه ها و نشانه های رشد آن جامعه به صورت یک اصل اساسی ضرورت میابد.
با توجه به آنچه شرح آن رفت، انتظار می رود مسئولان و دولت مردان کشور به نقش و جایگاه مهم و موثر این قشر توانای جامعه در تحقق و پایدارسازی فرآیند توسعه پی برده و با تدوین و برنامه ریزی های صحیح و مناسب برای دست یافتن به توسعه متوازن و پایدار و همینطور تلاش در جهت زیست موثر اجتماعی، زمینه ی لازم را برای حرکت این اقلیت فراهم سازند.