جایزه شعر جم؛ حاشیه شورشگر علیه گفتمانهای تمرکزگرا
گفتگوی اختصاصی آوای هامون با مجید اجرایی؛ دبیر جایزه شعر جم
اشاره: جوایز ادبی و شعر در جامعه ادبی ایران همواره شکل گرفته و اهداف و گفتمان شان را پی گرفته و به پیش رفته اند؛ برخی در عرصه عمومی اسم و رسمی به هم زده اند و برخی در گمنامی خاموش شده اند. ایده ها و اندیشه های متنوعی را نمایندگی کرده اند و با داشتن سلایق مختلف، آثار مختلف ادبی و شعری را حائز جایزه دانسته اند. در این عرصه متنوع و متکثر گفتمانی، جایزه شعر جم از حاشیه استان بوشهر و از حاشیه کشور، درحال سامان دادن به کرانه های گفتمانی و ساختاری خودش است و امسال در سال ۹۶ نخستین دوره آن در سطح استان بوشهر برگزار خواهد شد. دبیر این جایزه؛ مجید اجرایی از نویسندگان و شاعران دارای اندیشه هم استانی مان است که در زمان کوتاهی که از فراخوان این جایزه تا زمان اختتامیه برعهده داشته، به خوبی توانسته عرصه عمومی و ادبی استان بوشهر را تحت تاثیر این جایزه قرار دهد. ازهمین رو آوای هامون با وی گفتگویی صورت داده که در ادامه باهم می خوانیم:
آوای هامون: رویکرد حرفه ای تان به جایزه شعر جم در چه قالبی تعریف پذیر است؟
اجرایی: واقعیت این است که مدتهاست اتفاقی در فضای ادبی استان نیفتاده. استان بوشهر با وجود پتانسیل بسیار بالایی که در زمینه ادبیات دارد نتوانسته در ایجاد رویدادهای ادبی که بتواند رخوت و روزمرگی را از زیست شاعران این دیار بزداید موفق باشد.
در هر شهری معمولا حداقل یک انجمن ادبی هست ولی پویش شعری و ادبی در استان بوشهر به شدت متنزل است.
این جایزه شعر می تواند طلیعه ای برای این پویش ادبی باشد و تحرکی را در فضای رخوت انگیز رقم بزند.
در آستانه سال نو جایزه شعر جم؛ فرصتی برای خانه تکانی ذوقی-ذهنی و زیستی شاعران استان است. این فرصت را باید دریافت.
آوای هامون: چشم اندازی که نسبت به آفرینش این جایزه در حوزه شعر دارید، چه بوده است؟
مجید اجرایی: جایزه شعر جم چشم انداز ملی دارد و تفاوت آن نسبت به جایزه های دیگر از نوع خود در این است که اولا برای این برنامه عنوان جایزه در نظر گرفته شده و نه جشنواره و این، خود وجه حرفه ای آن را تداعی می کند که موجب افزایش انگیزه های شاعران برای مشارکت می شود.
دوم این که جایزه شعر جم فقط به شعر می پردازد. شما توجه کنید به جشنواره های ریز و درشتی که در سراسر کشور برگزار می شود کمتر جشنواره ای است که هدف از آن جایزه و جشنواره ترویج یک موضوع و سفارش نباشد.
در واقع سفارش زده گی و موضوع زده گی باعث شده شعر صرفا ابزاری باشد برای تثبیت یک گفتمان دیگر. گفتمانی که متولیان آن عمدتا سازمانها و نهادهای رسمی و دولتی اند. از ادارات جنگل بانی و مراتع و آب فاضلاب گرفته تا سازمانهای مذهبی، آموزشی، ورزشی و… .
به واقع نگاه و تلقی کارکردگرایانه به شعر در ایران، خود شعر را به محاق برده، جایزه شعر جم مدعی است که به هیچ وجه واجد چنین نگاهی نیست.
سوم این که جایزه شعر جم جز محدود جایزه هایی است که به هر دو طیف آوانگارد و نحله های رسمی و معتدل امکان بروز و ظهور داده؛ این را شما هم در ترکیب شرکت کنندگان می بینید و هم در ترکیب داوران.
چهارم این که نهاد برگزار کننده این جایزه حوزه ای مدنی و اجتماعی است و نه یک سازمان دولتی. نهادی که هیچ مطالبه ای برای تثبیت شعار و ترویج و اهداف خود ندارد.
پنجم این که جایزه شعر جم دارای استراتژی است یعنی در این جایزه علاوه بر منتخبین و برگزیدگان، به حوزه های مفهومی و افرادی که در راستای شعر تلاش کرده اند هم می پردازد؛ چیزی که در جشنواره های دیگر نمی بینیم.
ششم این که برای اولین بار در سطح استان است که جایزه کتاب سال شعر داریم.
بنابراین من فکر می کنم این جایزه با این که در تنگنای زمانی فشرده ای دارد برگزار می شود و در حوزه ای دور از مرکز استان، جایزه مستعدی است که می توان برای سالهای آینده امیدهای زیادی به آن بست، این جایزه در اولین دوره خود و تا اینجا خوب ظاهر شده است.
آوای هامون: جایزه شعر جم چه تمایز گفتمانی با دیگر جایزه های شعر در سطح کشور دارد؟
مجید اجرایی: تمایز گفتمانی این جایزه که خیلی مهم است این است که در گفتمان متمرکز در شعر و ادبیات ترک انداخته.
گفتمان مرکز-پیرامون در ادبیات ایران آن چنان گفتمان مسلطی است که همانند حوزه های دیگر (فرهنگ/سیاست/ اقتصاد)همه چیز به پایتخت یا مراکز استانها ختم می شود.
این جایزه می خواهد صدای خود را از پیرامون یک استان بلند کند به نحوی که بتواند بر گفتمان متمرکز شورش کند و تشخص خود را اعلام کند.
من گمان می کنم اگر این جایزه بتواند ادامه پیدا کند و در سطح ملی خود را تثبیت کند، می تواند منادی حرفه ای گرایی یک حاشیه شورش گر بر متن مسلط و قاهر باشد.
آوای هامون: در انتخاب داوران این جایزه شعر، چه مولفه های حرفه ای و گفتمانی مدنظر بوده است؟
مجید اجرایی: در انتخاب داوران چندین عامل موثر بوده ؛یکی اعتبار و اشتهار نام آنها چه در سطح ملی چه در سطح استانی، دوم رزومه موثر و قابل اعتنای آنهاست و سواد ادبی شان سوم تنوع در نگاه آنان. شما می بینید مثلا در بخش کلاسیک سلایق متنوع و متوسعی لحاظ شده و همین جا تفاوت و تمایز گفتمانی آن آشکار می شود زیرا عمده جشنواره های شعری در ایران حاصل تک صدایی اند یا منادی آوانگاردیسم اند یا حامل قرائت سنت زده و کنسرواتوریسم ادبی اند.
این جایزه به تفکیک ها و حصارکشی ها بی اعتناست، چه به نام شعر پیشرو و اقلیت چه به نام شعر فاخر(!) رسمی که در شمایلهایی چون آیینی رخ می نماید.
آوای هامون: نظرگاه تان نسبت به نقد و تحلیل ادبی یه عنوان جریانی جهت گشایش متن شعر چیست و جریانهای متعدد و متنوع نقد و تحلیل ادبی چه جایگاهی در گفتمان حرفه ای این جایزه دارند؟
مجید اجرایی: من گمان می کنم جدا وقت آن رسیده که جشنواره های ادبی به حوزه های مفهومی اعتنای جدی تری کنند؛ مسایلی چون نظریه و نقد ادبی، ژورنالیسم ادبی، ترجمه و گفتمان هایی که امروزه بدون اعتنا به آنها، شعر در پستوی ذهن و زبان شاعران می ماند و امکان جاری شدن در بطن جامعه را ندارد.
اگر از سال آینده من هم نقشی در این جایزه داشته باشم این نگاه گفتمانی و مفهومی به شعر را در جایزه برجسته تر و پر رنگ تر خواهیم کرد.
در اولین سال، به رغم وعده ای که داده شده بود با توجه به محدودیت زمانی و عدم امکان دستیابی به معیارهای حرفه ای و نظریات جامع جامعه ادبی استان، این انتخاب ها به حداقل رسید و محدود به چهره های شاخص شد.
و دست آخر این که، گام اول ماست و کاستی هایی بر جایزه مترتب خواهد بود اما از سال آینده و در فرصت فراغ تر می توان جایزه ای حرفه ای تر را نوید دهیم؛ جایزه ای که بتواند در طول چند سال خود را به عنوان حرکتی نو، خلاق و نیرومند نشان دهد و معرفی کند.