کرونا باعث خلاقیت در زیستن هم شده
گفتگو هامون ایران با دکتر مریم یارمحمد توسکی؛ جامعه شناس و مدرس دانشگاه
مهدیه امیری دشتی: پرسشهایی از طرف وبسایت هامون ایران؛ تارنمای جامعه مدنی جنوب ایران از برخی صاحبنظران علوم اجتماعی و فرهنگی مطرح شده که در ادامه این گفتگو را با دکتر مریم یارمحمد توسکی؛ جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه مرکزی خواهیم خواند:
هامون ایران: به نظر شما قرنطینه و محدودیت های جابجایی در دوران کرونا باعث افزایش خشونت خانگی “جنسیت محور” در خانواده شده است؟
دکتر مریم توسکی: اگر چه با قرنطینه و محدودیتهای جابجایی ناشی از کرونا، شاهد افزایش خشونت خانگی هستیم، اما زمینه های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی خشونت خانگی به درجات مختلف در جامعه ما وجود داشته است. بدیهی است زودرس ترین عارضه کرونا برای رقم قابل توجهی از خانواده های ما، تبعات و فشارهای اقتصادی مضاعف بوده است. و باز هم بدیهی است بر بستر این خشونت خانگی نهفته و مسبوق به سابقه در جامعه ما، خشونت بر علیه زنان بعنوان قشر یک جنسیتی در کنار دیگر اقشار محروم و تحت فشار بیشتر شده است.
هامون ایران: تاثیر کرونا بر امنیت زنان در کدام یک از سطوح اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بیشتر بوده است؟ و این مساله را مطرح کنید که “شکنندگی امنیت” زنان در هر سطح چه تاثیری بر خود زنان و بالتبع نهاد خانواده گذاشته است؟
دکتر مریم توسکی: بنظر می رسد در کنار پدیده جهانی کرونا، خلاقیها، سازگاری ها و وجوه متفاوت تری از سبک زندگی و تاب آوری هم با رویکرد جنسیتی در خانواده ایجاد شده است. آنچه بنظر من در کنار خشونت خانگی با زمینه فرهنگی رخ داده است، توجه و پرداختن به خود و دیگری در خانه حاصل شده است. در ارتباطات با قشرهای مختلف زنان واقعا دیده می شود که محدویتهای ناشی از کرونا، خودشناسی، پرداخت به خود و خانواده هم بیشتر شده و این خود از تنش و خشونت خانگی می کاهد.
هامون ایران: کرونا در ایران تا چه میزان بر اقتصاد “زنان سرپرست خانوار” تاثیر گذاشته و “جنسیت” آنها تا چه میزان در این مساله دخیل بوده است؟
دکتر مریم توسکی: قطعا همانطور که در کلان جامعه، تبعات اقتصادی کرونا قابل توجه است، این فشار و صدمات بر اقشار تحت آسیب و آسیب دیده از جمله زنان بد سرپرست و یا بی سرپرست دو چندان شده است.
هامون ایران: آیا کودکانی که در دوران کرونا به دلیل وضعیت بد اقتصادی خانواده از تحصیل بازمانده اند را می توان یکی از گزینه های بسیار مهم در “تغییر و دگردیسی” نهاد خانواده در آینده قرار داد؟
دکتر مریم توسکی: بنظرم مهمتر از تبعات جنسیتی پدیده زیستی- اجتماعی کرونا، تاثیرات سنگین و مبتنی بر تبعیضی است که برای دانش آموزان و کودکان ایجاد شده است. خودکشی کودکان، رها شدگی کودکان آسیب پذیر تر، استثمار کودکان در بازارهای کاری غیرقانونی، تکدی گری، ترک تحصیل و بازماندگی از تحصیل مشهود است. اما بحث دگردیسی نهاد خانواده، بحثی قابل تامل است. تغییرات در روابط دوستی، شبکه های اجتماعی، نوع و کیفیت معاشرتها با محدودیتهای کرونایی رخ داده است. این رخداد برای جامعه ما، حریمها، حفظ حریم ها، فاصله فیزیکی و مدت زمان مصروف ارتباطات اجتماعی و توقعات و انتظارات از مراودات و معاشرتها را به سمت دگرگونی هدایت نموده است. حال واقعا باید دید پس از کرونا چه مقدار از این کنشها و انتخابهای رفتاری و سبکهای ارتباطی تغییر و متحول شدت است!
هامون ایران: عدم وجود نهادهای حمایتی پایدار از زنان در دوران کرونا چه تاثیری بر سبک زندگی آنها گذاشته و این تاثیرات چه پیامدهای مثبت و منفی در پی دارد؟
دکتر مریم توسکی: قطعا همه اقشار تحت آسیب، از جمله کودکان، زنان و سالمندان در رخداد کرونایی نیاز به حمایت دارند. در این شرایط توانمندی و ناتوانی خیلی خود را صریح تر، خشن تر و سریعتر نشان می دهد.
هامون ایران: کرونا تا چه میزان بازتاب دهنده “صداهای خاموش” زنان و کودکان بوده و آیا کرونا توانسته در کنار زنان و کودکان مسایل “فقر و ناامنی” را نیز بیشتر بازنمایی کند و آنها را در کنار هم قرار دهد؟
دکتر مریم توسکی: فقر در درجه اول طیف وسیعی از اقشار جامعه را متاسفانه دربرگرفته است. زیرا همانطور که اشاره شد، فشار اقتصادی بر اقشار محروم بیشتر، وسیعتر و مهلک تر و البته با زمینه موجود قبلی و محدودیتها و فشارهای مضاعف ناشی از کرونا، بازنمایی بیشتر دارد.
تاثیرات منفی کرونا بر توان اقتصادی، تامین معاش و احتیاجات روزانه آنقدر مشهود و ملموس است که در واقع شاهد سقوط لایه ها و اقشار مختلف از طبقه متوسط جامعه به طبقات محرومتر و نابرخوردار هستیم. این سقوط معیشتی و اقتصادی قطعا بر نابرابری، فقر، ناامتی و کاهش بیشتر میزان سرمایه اجتماعی تاثیر گذاشته است. و متاسفانه پیوند شرایط و محدویتهای کرونایی با بیکاری و فقر موجود منجر به بازنمایی بیشتر، فقر، احساس محرومیت نسبی، طرد و انزوای بیشتر شده است.