کرونا و پرتاب-شدگی جامعه
گفتگوی هامون ایران با دکتر عبداله حاجی باقری؛ جامعه شناس و مدرس دانشگاه
مهدیه امیری دشتی: پرسشهایی ازطرف وبسایت هامون ایران؛ تارنمای جامعه مدنی جنوب ایران از برخی صاحبنظران علوم اجتماعی و فرهنگی مطرح شده که در ادامه این گفتگو را با دکتر عبداله حاجی باقری؛ جامعه شناس و مدرس دانشگاه و رییس انجمن جامعه شناسی ایران- دفتر استان قم خواهیم خواند:
هامون ایران: به نظر شما قرنطینه و محدودیت های جابجایی در دوران کرونا باعث افزایش خشونت خانگی “جنسیت محور” در خانواده شده است؟
دکتر عبداله حاجی باقری: بطور کلی محدودیت و ممنوعیت، با پیامد قهری همراه است. بسته به کمیت یا کیفیت هر نوع محدودیت، این پیامد هم متفاوت است. پیامدهای قهری لزوما با خشونت فیزیکی همراه نیست و اشکال بروز آن نیز متفاوت است. خشونتها از جنس نرم و مدرن آن تا کلیشه های کلامی، پریشان احوالی، کم توجهی تا ضرب و شتم فیزیکی و حتی درماندگی روانی حاصل از پیامدهای خانه نشینی و کاهش درآمدها در خانواده‌ها بدون شک در دوران کرونا، با افزایش روبرو بوده است. مطالعه حوزه پیرامونی خانواده‌ها و همسایه‌ها از شاهدان عینی این اتفاق می باشند. اما بشخصه معتقدم بدون مطالعه و دسترسی به آمار واقعی و صادقانه، درین باره نمی توان شدت یا میزان افزایش خشونت جنسیت-محور محصول پدیده کرونا را عنوان کرد. از زاویه دیگه معتقدم در بخشی از جامعه، کرونا نوعی همدلی خانوادگی رو هم تقویت کرده است. چه از روی اجبار یا چه بسا محصول نوعی کنشگری درمیان اعضای خانواده. این دو بسته به زنان شاغل و خانه دار و البته در طبفات اجتماعی مختلف، تفاوت نسبی داشته اند.
هامون ایران: تاثیر کرونا برامنیت زنان در کدام یک از سطوح اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بیشتر بوده است؟ و این مساله را مطرح کنید که “شکنندگی امنیت” زنان در هر سطح چه تاثیری بر خود زنان و بالتبع نهاد خانواده گذاشته است؟
دکتر عبداله حاجی باقری: متاسفانه یک اشکال بزرگ در نظام بهداشتی و سلامت در پیوند با کرونا و افراد کرونایی بهبود یافته و جان باخته وجود داشته و هنوز دارد که مدیریت کرونا در کشور و حتی در استانها می توانست بصورت روزانه / هفتگی یا ماهانه، جدول تفکیکی تمام بستری های کرونا و فوتی‌ها رو با مختصات تحصیلات، درآمد، شغل و جنس و سن منتشر کند اقدام لازمی که خود من در استان قم بارها در یادداشتها از متولیان ستاد پیشگیری و کنترل کرونا خواستم تا هم به مطالعه کمی و کیفی میزان تاثیر کرونا در هر طبقه یا جنسیت کمک کند، هم به شناخت جامعه از آن. با این حال مرور و بررسی موقعیت افراد جان باخته دست کم در قم تا حدودی نشان داده اقشار مختلفی از زنان به این بیماری مبتلا شده‌اند و البته بیشتر در طبقات میان دست (متوسط) و با سنین بالای ۵۰ سال با اقتصاد متوسط و سطح فرهنگی اجتماعی معمول. در مورد شکنندگی امنیت زنان در هر سطحی، فهم و بررسی من این بوده است که بدلیل عدم انتشار آمار رسمی و عدم دسترسی آزاد به اطلاعات مبتلایان و جان باختگان با جدول تفکیکی با مختصات هویتی سنی شعلی تحصیلی درآمدی، نمی توان به صراحت اظهارنظر کرد و با نگاه پوزتیویستی مواردی را تعمیم داد. اتفاقا معتقدم زنان در جامعه کرونایی ایران، بمراتب بیشتر و ملتزم تر به رعایت پروتکل‌ها و تقویت سلامت و حتی پناه و چتر فکر مدیریتی و نظارتی امنیت خانواده هم بوده‌اند. چه در خانه و خانه داری و چه در محل احتمالی کار. طبیعی است که استرس و اضطراب ناشی از شوک هفته های اولیه و ناشناخته بودن این پدیده و تناقض های بسیار در میان خبرها و اظهارات مسوولان و سیاستها، سطحی از التهاب و رنج روانی را در زنان و مادران بروز بیشتری داده بود.
هامون ایران: کرونا در ایران تا چه میزان بر اقتصاد “زنان سرپرست خانوار” تاثیر گذاشته و “جنسیت” آنها تا چه میزان در این مساله دخیل بوده است؟
دکتر عبداله حاجی باقری: کاملا واضح شده که کرونا روح اقتصادی جامعه را منجمد کرد و به طریق اولی بر اقتصاد زنان سرپرست خانوار هم. نکته مغفول اما درین میان نه کرونا بود که عقد توامان کرونا با اقتصادسیاسی دولت بود که فرزند نامشروع لجام گسیختگی اقتصادی را در جامعه حاکم کرد که من آن را پرتاب-شدگی جامعه توسط نظام سیاسی مدیریتی کشور می دانم؛ چه آگاهانه چه ناآگاهانه این عقد کرونا با تورم فاجعه بار ناشی از تصمیمات اقتصادسیاسی دولت بود که اقتصاد زنان سرپرست خانوار را تحت تاثیر جدی قرار داده است.
هامون ایران: آیا کودکانی که در دوران کرونا به دلیل وضعیت بد اقتصادی خانواده از تحصیل بازمانده اند را می توان یکی از گزینه های بسیار مهم در “تغییر و دگردیسی”نهاد خانواده در آینده قرار داد؟
دکتر عبداله حاجی باقری: این موضوع تازگی ندارد. به گمان من این بازماندگی از تحصیل در اشکال متفاوتی در قبل هم بود. کرونا و ضرورت ایجاد آموزش مجازی، بر این اشکال مختلف و درد آور تابید و جامعه را در معرض یک آگاهی از میزان حجم شکاف طبقاتی موجود قرار داد که تعداد زیادی از دانش آموزان کشور فاقد تمکن مالی برای خرید یک گوشی هستند. و از همه مهمتر جایگاه اینترنت، فضای مجازی و دنیای اپلیکیشنی در پیش روی فرداهای جامعه را هشدار و فریاد کرد، که درین باره مباحث زیادی قابل بحث است.
هامون ایران: عدم وجود نهادهای حمایتی پایدار از زنان در دوران کرونا چه تاثیری بر سبک زندگی آنها گذاشته و این تاثیرات چه پیامدهای مثبت و منفی در پی دارد؟
دکتر عبداله حاجی باقری: ببینید من همیشه سعی کرده‌ام این نگاه را تقویت کنم که هر پدیده‌ای کارکردهای آشکار و پنهان و پیامدهای مثبت و منفی را توامان دارد. صرفنظر از کمیت و کیفیت پیامدها، کرونا نه آنقدرها مثبت و نه آنقدرها منفی است. جامعه ما دهه‌هاست سازمانهای حمایتی در حوزه زنان را مورد توجه قرار داده اما مطابق با انتظارات جامعه و واقعیت‌های موجود پیش نرفته است. زنان و دختران در ایران همیشه خود را در شرایط سخت، حفظ کرده‌اندو این طبیعی ست که بخش ضعیف تر هر قشری همیشه زیان بیشتری دیده است. بیش از کرونا، حامعه ما نیازمند توجه جدی، واقع‌گرایانه و اخلاقی به زنان است. با توجه به اینکه ۵۰ درصد جمعیت کشور و افزایش مهارتها و تحصیلات زنان و دختران، نوعی آگاهی نسبت به حقوق آنها در زنان افزایش یافته و در سبک زندگی آنها نیز تاثیر جدی گذاشته اما کرونا برای زنان در طبقات آسبب پذیر بخصوص در بخش تقویت غذایی و ایمنی آنها و فرزندانشان، پیامدهای منفی داشته است.
هامون ایران: کرونا تا چه میزان بازتاب دهنده “صداهای خاموش” زنان و کودکان بوده و آیا کرونا توانسته در کنار زنان و کودکان مسایل “فقر و ناامنی” را نیز بیشتر بازنمایی کند و آنها را در کنار هم قرار دهد؟
دکتر عبداله حاجی باقری: بسیار کم. بسیار کم. متاسفانه صداهای فروخفته بسیاری وجود دارد. روایتهای فریاد نشده و نیازمندیهایی که خاموش مانده قطعا وجود دارد. آنچه این یکسال اخیر بیشتر شنیده شده، نوعی دستورات، تبلیغات و توصبه‌های مدیران مسوول بوده است و آنچه در گزارشهای تلویزیونی هم منتشر شده بیشتر صداهایی در مشروعیت و تقویت سیاستهای مدیران است و کمتر صداهای بخشهای مختلف جامعه شنیده می شود.