در شرایط کرونایی؛ فرزندانی که سن کمتری دارند، بیشترین آسیب را می بییند
گفتگوی اختصاصی هامون ایران با دکتر اعظم نژادی؛ دکتری جامعه شناسی و مدرس دانشگاه
هامون ایران: آیا ظهور کرونا باعث همبستگی و انسجام بیشتر خانواده ها شده است؟
دکتر نژادی: تا قبل از کرونا ما با خانواده ای روبرو بودیم که اعضای ان بیشترین زمان خود را بیرون از خانه سپری می کردند. وقتی قسمت اعظم زندگی افراد در بیرون از خانه و خانواده سپری شود، مسلما افراد زمان زیادی را برای شناخت یکدیگر ندارند. عدم شناخت اعضای خانواده نسبت بهم موجب شده که انها در زمان کرونا که ناچارند برای مدتی در کنار یکدیگر باشند به دلیل عدم کسب مهارتهای اجتماعی با هم زیستن، با هم بودنشان به ناراحتی و دعوا منجر می شود. البته ناگفته نماند که اکثریت خانواده ها به دلیل عدم شرایط مطلوب اقتصادی وضعیت بدتری را به لحاظ روحی سپری می کنند. وضعیت بد اقتصادی و شرایط سخت زندگی در دوره کرونا، هر دو زمینه های بروز نابسامانی رفتاری بین آنها می شود. در نتیجه، مشاهده می شود که کرونا نتوانسته در خانواده انسجام و همبستگی بیشتری ایجاد کند، زیرا افراد به میل و اراده خویش در خانه نماندند تا برای ان برنامه ریزی کنند و از موقعیت بوجود امده لذت ببرند.
هامون ایران: اما در بیشتر گزارش ها خوانده می شود که زوجین و فرزندان در خانواده با یکدیگر همکاری خوبی دارند. این همان انسجام و همبستگی درون خانواده نیست؟
دکتر نژادی: اعضای خانواده در یک محیط مشترک ناچار به همکاری و هماهنگی جهت انجام کارها دارند. این هماهنگی به دلیل حفظ ارامش هر یک از اعضای خانواده نیاز و مبرم است. پیش بردن کارها در شرایط بحرانی با همبستگی که کنش اجتماعی بلند مدت است فرق می کند. وقتی ما از همبستگی صحبت می کنیم، باید بین افراد مسئولیت پذیری و در نهایت احساس آرامش مشاهده شود. اما در این زمان ما بیشتر از هر زمان دیگری شاهد دعوا و ناراحتی های بین افراد و به طور خاص بین زوجین هستیم. زن و شوهرها به دلیل گذراندن بیشترین زمان خویش در بیرون از خانه نسبت به علایق و ذائقه های همدیگر غریبه بوده و همین مسئله تنش و ناراحتی را موجب می شود.
هامون ایران: عدم شناخت زوجین نسبت به یکدیگر در شرایط کرونایی موجب چه مشکلاتی شده است؟
دکتر نژادی: اکثریت زوجین زمانی که می خواهند با یکدیگر وصلت و پیمان زناشویی ببیندند، فراموش می کنند که آنها از دوجنس متفاوت هستند. در مرحله اول زوجین باید نسبت به تفاوت های یکدیگر شناخت کافی داشته باشند. این تفاوت ها ناشی از ساختار ذهنی، فرهنگ و محیط آنها می باشد. اکثریت زوجین این موضوع را نادیده گرفته و هر یک با توجه به سازه ذهی خویش دیگری را مورد قضاوت و داوری قرار می دهد. در نتیجه اولین مرحله جهت ایجاد تنش و ناراحتی بین زوجین به دلیل عدم شناخت زوجین نسبت به یکدیگر است. انها وقتی وارد زندگی می شوند، نمی توانند نسبت به کنشگری یکدیگر درک درستی داشته باشند، اما انچه که باعث می شود ، انها این موضوع را کمتر حس کنند، نبودن انها در کنار یکدیگر برای مدتی طولانی در خانه است. بیشتر زوجین به دلیل شاغل بودن زمان بیشتری را در بیرون از خانه سپری می کنند. این موضوع سبب شده که انها نسبت بهم حساسیت کمتری داشته باشند. ماندن اجباری زوجین در خانه موجب مشکلاتی اعم از دعوا، کشمکش، عدم اطمینان نسبت به یکدیگر، تنش، ناراحتی و … شده است.
هامون ایران: کدام یک از زوجین (مردان یا زنان) در این شرایط رضایت کمتری دارند؟
دکتر نژادی: هر یک از انها نسبت به شرایط پیش امده واکنش متفاوتی را نشان داده اند. اگرچه، زنان و مردانی که در این وضعیت از کار برکنار شده و نسبت به شرایط اقتصادی وضعیت خوبی را ندارند نسبت به محیط پیرامونی و اطرافیان خشونت بیشتری به خرج می دهند. اما اگر بخواهیم شرایط زندگی را عادی فرض کنیم، زنان از رضایت کمتری در این شرایط برخوردارند. برعهده گرفتن تمام مسئولیت های درون خانه توسط زنان در قبل از کرونا موجب شده تا مردان نسبت به امورات خانه بیگانه باشند. اکثریت مردان در این شرایط به دیدن تلویزیون ، بازی کردن با گوشی ، سرگرم شدن با تبلت و لپ تاپ و … زمان خویش را سپری می کنند و این موضوع موجب ناراحتی و عصبانیت خانم ها شده است. اگرچه، مردان دوست نداشتند که نسبت به امورات خانه بیگانه باشند و خود زنان موجب این بیگانگی شدند، اما اکنون ، زنان نسبت به این وضعیت خسته شده و اظهار می کنند که ما مردان بی مسئولیت و بی توجه نسبت به مسائل خانه داریم.
هامون ایران: وضعیت پیش امده (کرونا) چه تاثیری بر فرزندان داشته است؟
دکتر نژادی: در شرایط کرونایی به نظر من فرزندانی که سن کمتری دارند و از رفتن به مدرسه دور شده اند، بیشترین اسیب را می بییند. این اسیب امروز خودش را نشان نمی دهد. در اینده اثرات شرایط کرونایی نشان داده خواهد شد. ما دراینده شاهد نقش افرینی نسلی خواهیم بود که حداقل دو سال از بهترین شرایط زندگی شان که می توانستند در مدرسه باشند، در امکانه سپری کرده اند. مشکل وقتی بیشتر می شود که فقر یا کمبودهایی هم وجود داشته باشد. به طور خاص می توان مدعی شد که اکثریت خانواده های تهرانی و حتی در بیشتر شهرهای کشور در خانه های کوچک و بدون امکانات کافی زندگی می کنند. بیشتر انها علاوه بر اینها از شرایط اقتصادی خوبی هم برخوردار نیستند. ماندن اجباری در خانه و خواندن درس و ادامه تحصیل در محیطی کوچک با کمترین امکانات علاوه بر اینکه والدین را خسته و عصبی کرده است، موجب شده تا فرزندان بیشتر در خلوت خویش باشند و کمتر با اعضای خانواده ارتباط برقرار کنند.
هامون ایران: روابط والدین با فرزندان در این شرایط چگونه است؟
دکتر نژادی: اکثریت والدین به دلیل فقر و بیکاری با یکدیگر تنش و ناراحتی دارند. تکلیف این دسته از والدین مشخص است، یقینا انها نمی توانند با فرزندان خویش ارتباط خوبی داشته باشند. اما شرایط اقتصادی مطلوب هم باعث نشده والدین ارتباط خوبی با فرزندان خویش داشته باشند. قبل از کرونا ما شاهد بودیم که خانواده بیش از اینکه به لحاظ روحی و اجتماعی به فرزندان خویش توجه داشته باشد ، انها را از نظر اقتصادی حمایت می کرد. این امر باعث شده که انها در حوزه های مختلف افرادی متخصص باشند اما از نظر اجتماعی نتوانند با دیگران روابط خوبی برقرار کنند. خانواده بیشترین زمان خویش را به سامان وضعیت اقتصادی فرزندان پرداخته و از امر تربیت اجتماعی مغفول مانده است. فرزندان بیشترین زمان خویش را در بیرون از خانه جهت گذراندن کلاس های متفاوت صرف کرده و کمترین زمان خویش را با خانواده داشته است. وقتی فرزندان یاد نگرفتند که با والدین در کنار هم بنشینند و در ارتباط مسائل مختلف صحبت کنند، در نتیجه حرف مشترکی بین والدین و فرزندان رد و بدل نمی شود و اگر هم بشود به دلیل عدم درک درست از صحبت های شده منجر به ناراحتی می شود.
هامون ایران: ایا فرزندان توانسته اند خود را با شرایط جدید وقف دهند؟
دکتر نژادی: در ابتدای ظهور کرونا برای خانواده ها ماندن در خانه جالب و کماکان زیبا بود. همان طور که افراد در بیشتر مهمانی ها و دورهمی ها از گذشته یاد می کردند ، روزهایی که دور هم جمع می شدند و لحظات خوشی را سپری می کردند. اکنون با امدن کرونا و ماندن در خانه این ارزو به واقعیتی عینی مبدل شده است. انها در خانه بودند تا به یکدیگر خدمت کنند و از شرایط بوجود امده لذت ببرند. اما چندی نگذشت که با ادامه شرایط کرونایی از یک ماه به دو سال، افراد از این ماندن خسته شده و شروع به ناراحتی و سرکشی کردند. اکنون فرزندان باید در خانه به صورت انلاین و مجازی در کلاس درس حاضر شوند و از انجا که کلاس درس را در این شرایط جدی نمی گیرند ، والدین نسبت به این وضعیت ناراضی بوده و تنش و دعوا بین فرزندان و والدین سر می گیرد. فرزندان که یاد نگرفتند با والدین خود چگونه رفتار کنند، در این شرایط کرونایی امر و نهی والدین برای انها غیر قابل هضم بوده و همین امر موجب بی احترامی و دوری از جمع خانواده شده است. در این وضعیت اتفاق مهمی که افتاده است، فرزندان برای رهایی از نظارت تمام عیار و کنترل لحظه به لحظه والدین و تنش های موجود به گوشی های خود پناه برده و انها را از انسانی اجتماعی دور ساخته است.
هامون ایران: به نظر شما رسانه تا چه اندازه موجب اجتماعی شدن افراد می شوند؟
دکتر نژادی: رسانه ها نقش مهمی در کنشگری افراد برعهده دارند. این نقش وقتی خوب است که همه زندگی نباشد. افراد به کار و تلاش بپردازند و در حاشیه هم در معرض رسانه قرار گیرند. اما وقتی که شرایط کرونایی پیش امد و افراد در فضای رسانه ای – مجازی- هم کار کنند و هم درس بخوانند و هم با دیگران رابطه داشته باشند، رسانه مخرب می شود که شده است. به طور خاض، نقش بازیگران و محتوای فیلم می تواند افراد را از مسیر اصلی زندگی منحرف یا آنها را به سمت تعالی سوق دهد. یک زمانی مد از طبقات بالا در بین افراد جامعه اشاعه پیدا می کرد، اما الان این نقش را بازیگران صدا وسیما از طریق واتساپ، اینستا و … برعهده گرفتند. مد و تجملات یک جریان اجتماعی است که طبقه نمی شناسد و همه افراد به یک میزان دنباله رو این جریان اجتماعی انهم بدون هدف هستند. در نتیجه رسانه می تواند تاثیر زیادی بر زندگی افراد داشته باشد، اما این تاثیر زمانی اتفاق می افتد که کنشگری خانواده کمتر از رسانه باشد. همان طور که می دانیم ، باورها، علایق، نیازهای ما در خانواده شکل می گیرد و والدین در صورتی که زمان کافی برای تربیت اجتماعی فرزندان خود صرف کنند، فرزندان این جریان اجتماعی را جزئی از زندگی اجتماعی دانسته و از مسیر اصلی منحرف نمی شوند.
هامون ایران: چرا فرزندان بیشتر پیرو فضای تخیلی رسانه ای هستند تا واقعیت های عینی؟
دکتر نژادی: اگر دقت کنیم به خانواده ها متوجه می شویم، اکثریت خانواده ها برای مردم زندگی می کنند. برای اینکه دیگران از زندگی انها خوششان بیاید و از انها تعریف کنند. انها مدام به دنبال سامان ارزوهای خویش هستند تا رسیدن به لذت غایی که همان رضایت واقعی از زیست است. فرزندان در این محیط رشد می کنند و انها شاهد هستند که چگونه والدین تلاش می کنند، زندگی خویش را براساس میل و خواسته جامعه سامان دهند. برای والدین خریدن مبل ، فرش، تابلو ، ماشین و …. مهم شده است، برای فرزندان هم داشتن ظاهری همانند فلان هنرپیشه. پس می بینیم ریشه تعارض و تفاوت فرزندان با باورهای والدین از نوع رفتار والدین نشات گرفته است. اما متاسفانه والدین به جای اصلاح رفتار خویش به دنبال مقصر انهم در جامعه هستند.
هامون ایران: رسانه به چه میزان بر رفتار والدین یا زوجین تاثیر گذار است؟
دکتر نژادی: شما دقت کنید به فیلم های پخش شده از رسانه، به ندرت مشاهده می کنید که فیلمی از مبل و میز ناهار خوری و … استفاده نکند. اگر خانواده ای به لحاظ اقتصادی ضعیف باشد، مبلمان و میز ناهارخوری و بقیه وسایل ساده تر و یا ارزان تر می شود. این اولین قدم رسانه برای از بین بردن طبقه اجتماعی افراد است. وقتی افراد در فیلم ها و سریال های متعدد مشاهده می کنند، غنی و فقیر از یک سری از وسایل به صورت مشترک برخوردارند، این یعنی همسان سازی سطح طبقه اجتماعی. بنابراین افرادی که از نظر مالی در شرایط ضعیفی هستند، مستاجرند، خانه کوچک دارند و …، اما این وسایل جزء اقلام اولیه خانه باید تهیه شود.
هامون ایران: ایا در شرایط کرونایی که اکثریت جامعه گرفتار این ویروس شده اند، مد و تجملات نقش کمرنگی پیدا نکرده است؟
دکتر نژادی: کمرنگ شدن تجملات و یا حتی مد به دلیل شرایط نامطلوب اقتصادی است . بیماری و در پی ان مرگ و میر موجب کاهش این موضوع نشده است.
هامون ایران: به نظر شما ازدواج در شرایط کرونا چگونه است؟
دکتر نژادی: ازدواج به عنوان امری مهم برای هر جوانی لازم و ضروری است. در این شرایط کرونایی شاهدیم نهادهای متفاوتی جهت وصلت زوجین تشکیل شدند و در این امر هم موفق عمل کردند و می کنند. ولی کرونا به دلیل اینکه نوعی رخوت و سستی در افراد ایجاد کرده است ازدواج کاری نمی کند و نمی تواند بکند. فکر می کنم ازدواج در شرایط کرونایی دردسرهای خودش را دارد یا اینکه بهتر است بگویم خواهد داشت. دراینده افراد فغان خواهند کشید که چرا صبر نکردند تا بعد از شرایط کرونایی ازدواج کنند تا مراسم ازدواج را برگذار کنند.
هامون ایران: ایا وضعیت اقتصادی نامطلوب موجب کمرنگی ازدواج در شرایط کرونا نشده است؟
دکتر نژادی: شرایط اقتصادی در همه عرصه های زندگی تاثیر زیادی بر جا گذاشته و می گذارد. اما این موضوع که هر کسی نیاز به همراه دارد را نمی توان نادیده گرفت. به نظر باید ساده زیستی را به مردم اموزش داد تا انها بتوانند از داشته های خود لذت ببرند و این امر مهم را به زمان دیگری موکول نکنند. اما صرفا وضعیت اقتصادی موجب تاخیر امر ازدواج نشده است. یکی از عوامل دیگر ، پرورش ارزوها و خواسته هایی غیر قابل دسترس در ذهن جوانان است. انها به جای اینکه به دنبال واقعیت های عینی و قابل دسترس باشند، به دنبال ساختن ارزو در ذهن خویش هستند.
هامون ایران: به نظر شما در شرایط کرونایی چه افرادی بیشتر حس شکست دارند؟
دکتر نژادی: افرادی که موفق بودند ، اکنون با تغییر وضعیت نمی توانند خود را با شرایط جدید وقف دهند. این هم به ناتوانی در شناخت محیط پیرامونی و ضعف در برقراری ارتباط با اطرافیان است. افراد و خانواده هایی که برونگرا بودند و با دیگران رابطه داشتند احساس ناراحتی می کنند. انها شرایط کرونایی را سخت می دانند و نسبت به زندگی در این شرایط معترض هستند.
هامون ایران: برای اینکه خانواده بتوانند این شرایط سخت و بحرانی را بهتر از گذشته پشت سر بگذرانند، باید چگونه عمل کنند؟
دکتر نژادی: والدین باید به دنبال اصلاح خویش و ارتباط بیشتر با فرزندان شان باشند. اگر انها نتوانند ارتباط مناسبی با فرزندان خویش برقرار کنند، در اینده نزدیک ما شاهد فرزندانی منزوی، افسرده و ناراضی نسبت به محیط و شرایط جدید داریم. از همه مهمتر بایستی اعضای خانواده مهارتهای اجتماعی مناسب شرایط بحرانی را بیاموزند و همدردی و همراهی را اصل کنند. اگر ما به فرهنگ ایرانی مان که بر اساس “دیگر دوستی” بود را اصل کنیم، انوقت خواهیم توانست با وجود این همه سختی از انها عبور کنیم و مردم ایران دچار سختی نشوند. اما اگر اصل را بر منفعت از شرایط قرار دهیم، درد و غم و ناراحتی اصل خواهد شد و خانواده ها در شرایط سخت باقی خواهند ماند.