باید هر نوع فعالیت فکری دارای فرهنگنامه ای باشد
گفت و گو با فرشید جان احمدیان، منتقد و پژوهشگر ادبیات داستانی بوشهر
گفت و گو از: رضا شبانکاره
اشاره: فرشید جان احمدیان؛ نویسنده و منتقد بوشهری است. وی متولد ده تیر سال ۱۳۴۲ در آبادان است. او تحصیل کرده ی رشته ی مخابرات است. جان احمدیان عضو هیات مدیره انجمن اهل قلم و مسئول نشست های نقد و بررسی داستان این انجمن فعال ادبی نیز بوده است. از این نویسنده و منتقد ادبی، تاکنون مقالات متعددی در مطبوعات محلی استان بوشهر منتشر شده است. در کارنامه ی فرهنگی و ادبی جان احمدیان؛ علاوه بر انتشار ده ها مقاله و نوشته در حوزه ی ادبیات داستانی استان بوشهر، دو کتاب «فرهنگ داستان نویسی بوشهر» (انتشارات شروع بوشهر، چاپ ۱۳۸۶) و «بیست داستان کوتاه از بیست نویسنده ی بوشهر» (انتشارات افراز تهران، چاپ ۱۳۸۹) دیده می شود. کتاب نخست معرفی، خوانش و نقد و بررسی آثار داستانی نویسندگان بومی استان بوشهر است که در حوزه ادبیات داستانی، کتاب یا کتاب هایی را منتشر کرده اند و کتاب دومی نیز در برگیرنده ی بیست داستان کوتاه از داستان نویسان نسل قبلی و حال حاضر استان بوشهر می باشد.
این نویسنده در مطبوعات نیز نوشته های او را پیش تر در نشریات نصیر بوشهر، نسیم جنوب و ققنوس، پیوست ادبی هفته نامه بیرمی خوانده ایم. جان احمدیان؛ تنها پژوهشگر و منتقد ادبی بوشهر به شمار می رود که عمدتن بر روی ادبیات داستانی این استان تمرکز داشته و دارد. وی چندسال پیش پیشنهاد برگزاری مسابقه داستان نویسی صادق چوبک با محوریت استان بوشهر را ارایه کرد؛ که متاسفانه از جانب هنرمندان، نویسندگان و اصحاب فرهنگ و رسانه و مسئولین فرهنگی استان مورد استقبال قرار نگرفت.
به بهانه ی انتشار ویراست دوم «فرهنگ نامه داستان نویسان بوشهر» از سوی انتشارات افراز در تهران با جان احمدیان گفت و گویی کوتاه انجام داده ایم.
این گفت و گو در چارچوب همکاری سرویس ادبی پرنیانِ نشریه بیرمی با وبسایت هامون ایران (تارنمای جامعه مدنی جنوب ایران) در این جا بازنشر می شود.
***
ایده شکل‌گیری تألیف فرهنگنامه داستان نویسان بوشهر از کجا و چه گونه شکل گرفت؟
فرشید جان احمدیان: ایده اولیه تألیف فرهنگنامه داستان نویسان بوشهر برمی‌گردد به سال ها پیش و زمانی که جلسات نقد داستان انجمن اهل قلم بوشهر رونق داشت. در آن جا متوجه شدم با آن که بوشهر دارای داستان نویسان بزرگی بوده اما به جز اطلاعات متفرقه هیچ منبعی که به همه آن ها اشاره کرده باشد، وجود ندارد، به همین دلیل شروع به گردآوری اطلاعاتی راجع به این نویسندگان کردم و کم کم متوجه شدم به جز این نویسندگان، نویسندگان دیگری هم بوده اند که در عرصه داستان نویسی قلم زده‌اند و دارای کتاب هستند اما در جایی از آن‌ها نام برده نشده است. حاصل این پژوهش کتاب فرهنگنامه داستان نویسان بوشهر بود که در سال ۱۳۸۶ به چاپ رسید.
ضرورت پرداختن به تألیف فرهنگ نامه را در چه مواردی می‌بینید؟
فرشید جان احمدیان: معتقدم باید هر نوع فعالیت فکری در هر نقطه ای از جهان در جائی ثبت شود و دارای فرهنگنامه ای باشد، این فرهنگنامه های خرد و منطقه‌ای مرجع اصلی فرهنگنامه های کلان و ملی هستند. از این گذشته هر استان دارای مفاخر و مشاهیری است که باید نام‌شان زنده نگه داشته شود و فرهنگ نامه ها می‌توانند در این امر موثر باشند.
ویژگی و خصلت فرهنگنامه داستان نویسان را در چه مواردی می‌دانید؟
فرشید جان احمدیان: این نوع فرهنگنامه های تخصصی علاقمندان خاص خودش را که پژوهش گران عرصه داستان نویسی هستند به خودش جلب می‌کند، در واقع عنوان کتاب تکلیف مخاطب را روشن می‌کند. این نوع فرهنگنامه از پراکندگی به دور است و صرفاً حول محور داستان نویسان می‌گردد.
مخاطبان فرهنگنامه را چه طیفی می‌دانید؟
فرشید جان احمدیان: احتمالاً پژوهش گران عرصه داستان نویسی در بوشهر باید به فرهنگنامه مراجعه کنند، از طرفی علاقمندان به تاریخ و فرهنگ منطقه جنوب هم باید از علاقمندان به این نوع فرهنگنامه ها باشند. به هر حال فرهنگنامه ها منبع تحقیقی پژوهش‌گران هستند و نیازشان را در یافتن منابع رفع می‌کند.
«فرهنگ نامه داستان نویسان بوشهر» در ویراست دوم چه تفاوتی با چاپ نخست دارد؟
فرشید جان احمدیان: سیزده سال فاصله ویراست اول و دوم است و در همین مدت زمان نویسندگان جدیدی پا به عرصه داستان نویسی گذاشته بودند و از نویسندگان قدیمی هم آثار جدیدی منتشر شده بود که باید در ویراست دوم به آن ها اشاره می‌شد، به همین دلیل در ویراست دوم به آثار شصت و هفت داستان‌نویس بوشهری پرداخته شده در حالی که در ویراست اول، خواننده با حدود سی نویسنده بوشهری آشنا می‌شد. تفاوت مهم دیگری که بین این دو ویراست وجود دارد، اضافه شدن زندگی نامه این نویسندگان و بررسی دقیق تر آثار آن‌هاست. البته جزئیات دیگری مثل نام ناشرینی که چاپ اول آثار این نویسندگان را به عهده داشته اند از تفاوت های این دو ویراست است. تفاوت دیگری که باید به آن اشاره کرد، تغییر ساختار این دو است که در ویراست دوم براساس حروف الفبا به نویسندگان اشاره شده، در حالی که در ویراست اول نگاهی تاریخی بر کتاب حاکم بود.
در راه تألیف فرهنگنامه و انتشار آن چه مصائب و مشکلاتی داشتید؟
فرشید جان احمدیان: فکر می‌کنم مهم ترین دغدغه نویسندگان یافتن ناشری است که روی اثرشان سرمایه گذاری کند، به خصوص در این دوره رکود فروش کتاب که قدرت ریسک ناشرین را پایین آورده است. نکته دیگری که معمولاً ذهن نویسندگان را به خود مشغول می‌کند دیده شدن اثرشان در جامعه است که متاسفانه امروز با شرایط کرونایی پیش آمده این دل مشغولی به یک معضل تبدیل شده است. فکر می کنم بیشتر از یک سال است که هیچ برنامه رونمایی کتاب برگزار نشده، از طرفی نمایشگاه سالانه کتاب هم برپا نشد و همه دست‌اندرکاران صنعت چاپ با مشکل بزرگی رو به رو شدند و نویسندگان هم که جزئی از این چرخه هستند، بی نصیب نماندند.
شما در مقدمه مبسوط کتاب صادق چوبک، محمدرضا صفدری و منیرو روانی‌پور را به عنوان چهره‌های جریان ساز ادبیات داستانی در ایران و به ویژه بوشهر می دانید. جایگاه و موقعیت این سه تن را در ادبیات داستانی بوشهر چه گونه می بینید و شباهت شان را در پیش رو بودن در چه می دانید؟
فرشید جان احمدیان: همان طور که می‌دانیم صادق چوبک به همراه صادق هدایت و بزرگ علوی از پیشگامان داستان‌نویسی ایران بوده اند و هر کدام به سهم خود در عرصه داستان نویسی جریان سازی کرده اند. در این میان چوبک دارای کلاس داستان نویسی خاص خود بود و بسیار پیش رو، تا جائی که پس از انتشار رمان «سنگ صبور» جمال‌زاده در نامه ای به او می‌گوید هنوز خواننده ایرانی آماده خواندن چنین رمان های آوانگاردی نیست. پیش بینی جمال زاده تا حدودی درست بود، چرا که حتا منتقدین ادبی آن دوره به «سنگ صبور» تاختند و آن را در حد یک اثر ادبی ندانستند. سال ها بعد محمدرضا صفدری و منیرو روانی پور با انتشار داستان هایشان جریان هایی تازه در داستان نویسی ایران پدید آوردند، صفدری با «سیاه سنبو» و روانی پور با «کنیزو» توجه منتقدین ادبی را به خود جلب کردند و از مطرح ترین آثار داستانی چاپ شده در دهه شصت بودند که تا امروز بارها تجدید چاپ شده اند. در آن سال ها این دو اثر از آثار پیش رو آن دهه بود و توجه علاقمندان به داستان را جلب کرده بودند. وجه مشترک این سه نویسنده را می توان به بسنده نکردن به گفتمان غالب در ادبیات داستانی دوره خودشان دانست، به طوری که هر سه پا را فراتر از آثار منتشره در همان دوره گذاشته اند، به همین دلیل هم داستان هایشان مورد مناقشه منتقدین قرار گرفت.
وضعیت پژوهش و تحقیق در حیطه ادبیات استان بوشهر را به لحاظ کیفیت و کمیت چه گونه ارزیابی می کنید؟
فرشید جان احمدیان: متأسفانه تا امروز به جز فرهنگنامه داستان نویسان بوشهر کتاب پژوهشی دیگری در عرصه داستان نویسی بوشهر منتشر نشده، که شاید دلیل آن بی توجهی منتقدین ادبی ما باشد، و یا احساس عدم نیاز به این موضوع باشد. بنابراین در زمینه نقد و پژوهش ادبیات داستانی استان جای کار زیادی باقی مانده است. خوشبختانه در مورد شعر وضعیت خیلی بهتری داریم و تاکنون چندین پژوهش در این زمینه صورت گرفته است.
اهمیت ادبیات امروز بوشهر در فضای کنونی ایران را در چه می بینید و وضعیت آن در سطح کشوری چه طور است؟
فرشید جان احمدیان: همان طور که می‌دانیم نویسندگان بوشهری از ابتدای نهضت داستان نویسی نوین در ایران همواره جزء پیشگامان آن بوده اند. صادق چوبک، علی دشتی و رسول پرویزی از نسل اول داستان نویسان بودند که هر کدام با سبک‌وسیاق خاص، آثارشان را ارائه کرده اند. بعد از این سه نویسنده، نسل های بعد خیلی جدی تر کار را دنبال کردند، محمدرضا صفدری، منیرو روانی پور و احمد آرام از مهم ترین نویسندگان بعد از انقلاب و به نوعی نسل سوم داستان نویسان ایران هستند که با آثارشان در عرصه داستان‌نویسی ایران جایگاهی خاص برای خود یافته‌اند، البته باید به این اسامی علی صالحی، سعید بردستانی، محمود سعیدنیا و نویسندگان جوان دیگر را هم اضافه کرد که به جز جذب خوانندگان، جوایز متعددی از جشنواره های داستان نویسی به خود اختصاص داده اند. بنابراین همان طور که می‌بینیم بوشهر همیشه جایگاهی خاص در داستان نویسی ایران داشته است.
- این گفت و گو ابتدا در صفحه ادبی پرنیان ِ هفته نامه بیرمی منتشر شده و در چارچوب همکاری این نشریه با وبسایت هامون ایران (تارنمای جامعه مدنی جنوب ایران) در این جا بازنشر می شود.