کارآفرینی اجتماعی؛
راه حلی برای حل مشکل اوقات فراغت معلولان
دکترمهتا بذرافکن
دکتری جامعه شناسی
در دنیای امروز به موازات دگرگون شدن اشکال سنتی و دستخوش تغییر شدن کنش های اقشار مختلف ، معلولیت نیز از این تغییر بی نصیب نمانده است، چرا که دنیای امروز و پیش رو با گسترش فن آوری های پیشرفته فرصتهای جدیدی را پیش روی معلولان و توان یابان گذاشته است. اما آنچه که بیشتر باید روی آن تاکید شود در بخش توزیع این فرصتهاست که امکانات اجتماعی طوری عادلانه توزیع شود که همه اقشار از جمله توان یابان بتوانند از فرصتها بهره ببرند چرا که خلاقیت می تواند به کاهش نابرابری اجتماعی کمک کند. امروزه فن آوری از یکسو و الگوهای تجاری و سبک زندگی جدید و همچنین خدمات و محصولات فناورانه راهی برای خروج اقشار به حاشیه رانده شده از انزوای اجتماعی و اقتصادی گشوده است. به عنوان مثال کارآفرینی اجتماعی یکی از این مسیرها و خدمات است که می تواند در خدمت توانیابان قرار گیرد و اوقات فراغت شان را در جهت خلاقیت و ایده پردازی شکوفا سازد.
کارآفرینی اجتماعی، یافتن راه حلی نوآورانه برای مشکلات اجتماعی است. مساله اوقات فراغت توانیابان که یکی از مشکلات عدیده آنان است نیز می تواند از این طریق بدست خود معلولان حل شود. هدف اصلی کارآفرینان اجتماعی بیشتر تأثیر مثبت بر جامعه است و پیش فرض آن برای معلولان، دادن فرصت برای استفاده از توانشان و از بین بردن موانعی است که فرد معلول را از حق انتخاب محروم و محدود می کند لذا باید در سیاست گذاری اجتماعی به آن توجه و درباره آن با کارآفرینان گفتگو شود.
بر اساس مدل کارآفرینی اجتماعی فرد معلول حق دارد مانند یک فرد عادی بر زندگی خود کنترل داشته و حق انتخاب متناسب با توانایی یا ناتوانی خود دارد. با توجه به شناخت مشکلات و راه حلها، کارآفرینی اجتماعی یک پتانسیل برای حل مشکلات اوقات فراغت با ایده پردازی های نوآورانه و ابداعات جدید توسط خود معولان است. اگرچه در بعضی از جوامع نگرش های منفی و حتی حذف این افراد از زندگی اجتماعی بزرگترین مانعی است که این قشر با ان مواجه هستند، اما این خود معلولان هستند که باید بااستفاده از امکانات فن آورانه و فرصتهای موجود مشکلات خود را کاهش دهند. آنجه در جوامع مانع اصلی در برابر فرد معلول است، نگرش های فرهنگی است نه معلولیت جسمانی و بدیهی است که نباید نداشتن یک توانایی و یا داشتن حتی چند ناتوانی به معنای از کار افتادگی تلقی شده و فرد از زندگی اجتماعی طرد شود و از مشارکت اجتماعی او جلوگیری شود.
مواردی همچون نگرش مثبت جامعه نسبت به معلولین، تغییر نگرش معلولین نسبت به خود و تقویت اعتماد به نفس آنها، بها دادن به کیفیت زندگی کسانی که با نوعی اختلال مواجه هستند، حمایت اجتماعی در برخورد با موانع مانند تبعیض در استفاده از امکانات عمومی جامعه، بالا بردن سطح اطلاعات عمومی معلولان نسبت به نوع معلولیت شان و هم چنین اطلاعات مردم نسبت به معلولیت، بهبود بخشیدن به امکانات فیریکی موجود در مکان های عمومی، پارکها، سینماها و.. ، برقراری ساعات کار انعطاف پذیر مثلا برای افراد مبتلا به اختلال خواب یا کسانی که دچار حملات مختلف روانی یا دچار اضطراب یا دچار وحشت در خیابان های پر ترافیک هستند و … می تواند معلولان را به توانیابانی تبدیل کند که به دنبال تغییر و بهبود کیفیت زندگی خود از یک فرد مصرف کننده و تاثیرپذیر به یک فرد تولید کننده و تاثیر گذار هستند.
امروزه در جوامع در حال توسعه بیشترین خواسته افراد توان یاب رفع تبعیضی هایی است که هم توسط فرهنگ عمومی جامعه و هم توسط سیستم که نسبت به آنها وجود دارد. کارآفرینی اجتماعی برای توانیابان به دنبال بالابردن تجربه های مثبت و اعتماد به نفس و عزت نفس در این قشر است که بتوانند فرصتهای زندگی شان را تبدیل به عمل کرده و رویاپردازی کنند. هیچ انسانی نباید به دلیل نقص عضو از رویا پردازی محروم شود و این البته نیاز به تغییر نگرش اجتماعی، فرهنگی و فردی – هم در فرد معلول و هم در بین افرد جامعه دارد.
کارآفرینی اجتماعی برای توانمند کردن معلولان در جهت ساختن امکانات برای خودشان و البته متکی بر آموزش است. از جمله زمینه هایی که خود معولان باید برای تقویت و تغییر آن تلاش کنند، تمرکز بر مشکل گذران اوقات فراغت است که نیاز به نوآوری و ایده های خلاق دارد. کارآفرینی اجتماعی فرصتی برای تحقق ایده های جدید برای تاثیر گذاری مثبت بر زندگی معلولان و توانمند کردن آنان برای تقویت خودشان و تغییر نگرش جامعه است. مدل کارآفرینی اجتماعی که هدف آن تقویت سرمایه های انسانی با استفاده از سرمایه های کوچک و آموزش در مسیر توسعه پایدار در جوامع است، با استفاده از استعدادها، توانایی ها و ایده های توانیابان می تواند یکی از مهمترین محورهای این نوع کارآفرینی به منظور بهبود کیفیت زندگی و از بین بردن فقر در این قشر از مردم جامعه باشد.
بازنشر از یازدهمین شماره فصلنامه نامه هامون – ویژه نامه گروه های خاص و سیاست تفاوت – تابستان ۱۴۰۰ می باشد.
تابلو نقاشی، اثر ایران درودی می باشد.