شانزدهمین نشست “عصرانه فرهنگی هامون” از سلسله نشست های فرهنگی انجمن هامون ایران، این هفته نیز در دفتر هفته نامه اتحاد جنوب برگزار شد. این نشست که به خوانش کتاب “کنیرو” اثر منیرو روانی پور؛ نویسنده ی بوشهری اختصاص داشت، با ارایه ی “نی نا غریب زاده”؛ دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی همراه بود. این نشست دومین برنامه یی بود که به خوانش داستان اختصاص داشت. مهدیه امیری- روزنامه نگار و کنش گر فرهنگی و مدنی- نیز پیش تر، به خوانش مجموعه داستان “شرق بنفشه” اثر شهریار مندنی پور پرداخته بود.
قبل از شروع جلسه طنین آهنگی بی کلام فضا را به آرامش خاصی دعوت می کرد که اثری از “آندره آ باور” با نام “نغمه های سکوت” بود و در تمام طول برنامه نیز خوانش داستان کنیزو را همراهی می کرد.
در ابتدای نشست، نی نا غریب زاده، کتاب کنیزو را معرفی کرد و آن را در بردارنده ی شش داستان کوتاه دانست که زندگی زنان و مردان را در محله ی جفره ی بوشهر بازنمایی می کند. وی سپس به قرائت داستان کنیزو پرداخت.
غریب زاده، پس از پایان قرائت بخشی از داستان کنیزو، به زندگی نامه منیرو روانی پور و بررسی جهان داستانی این نویسنده پرداخت و اضافه نمود که: «منیرو درسال۱۳۳۳ در جفره ی بوشهر به دنیا آمد و دوران کودکی و نوجوانی خود را در این شهر گذراند. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در بوشهر گذراند و در دانشگاه شیراز روانشناسی خواند. سپس برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و در رشته علوم تربیتی از دانشگاه ایندیانا کارشناسی ارشد گرفت. شاید دوره ی پرکار منیرو روانی پور را بتوان از سال ۶۷ تا اوایل دهه ی هشتاد شمسی دانست که آثاری مانند : کنیزو(۱۳۶۷)/ اهل غرق(۱۳۶۸)/ سیریا، سیریا (۱۳۷۲، برنده دیپلم افتخار جایزه بیست سال ادبیات داستانی انقلاب اسلامی)کولی کنار آتش(۱۳۷۸)، زن فرودگاه فرانکفورت (۱۳۸۰) و نازلی (۱۳۸۱) را نگاشته است.»
غریب زاده در ادامه با بیان اینکه منیرو با فرزند غلامرضا تختی، بابک تختی ازدواج نمود، افزود که: «به گمان من این ازدواج و در ادامه نیز، مادر شدن منیرو، داستان های وی را وجهی مادرانه بخشیده و تم مایه خاصی از زنانگی را به درون آن تزریق نموده است. وی تصریح کرد: «این باعث متفاوت شدن آثار این نویسنده از قبل و بعد از این رخداد شده است.»
نی نا غریب زاده گفت: «سبک داستان های مجموعه کنیزو و دیگر کتاب موفق و مشهور روانی پور – اهل غرق- رآلیسم جادویی است » وی در ادامه به نقد صحبت های کسانی که آثار منیرو را تقلیدی از مارکز می دانند، پرداخت و گفت که سبک نوشتاری این دو تفاوت های چشم گیری با هم دارند.
اسماعیل حسام مقدم؛ نویسنده و مدرس دانشگاه برای روشن تر شدن موضوع، از غریب زاده خواست به طور مصداقی و مشخص تر در این باره سخن بگوید. نی نا غریب زاده نیز با اشاره به اینکه برخی می گویند رمان “اهل غرق” منیرو تحث تاثیر داستان «صدسال تنهایی» مارکز نوشته شده است، گفت که: من این موضوع را قبول ندارم. وی بر این باور بود که اقلیم و فضاهای وهم انگیز دریا و باورهای فولکلوریک بوشهر این توانایی و پتانسیل را داشته، که منیرو روانی پور را وادار به نوشتن رمانی کند که در آن مکان، تجربه های زیسته ی عمیق و درونی شده ی خود را روایت و بازنمایی کند.
سپس اسماعیل حسام مقدم داستان کنیزو را روایتی از افسانه های زنان بوشهری دانست و اشاره کرد که این داستان نمایان گر وتاثیر پذیرفته از طبیعت زیستی و اکولوژیک خود نویسنده بوده است. در ادامه نیز رضا شبانکاره، روزنامه نگار در حوزه ی ادبیات و جامعه مدنی، در تکمیل صحبت های حسام مقدم به وجود افسانه و باورهای بومی، بومی گرایی در زبان و به کارگیری زبان محاوره ای و نسبتن فولکلور بوشهر در مقابل زبان فاخر فارسی اشاره کرد، که نویسنده تلاش کرده به طور آگاهانه آن را وارد داستان خود نماید. وی تاکید کرد بکارگیری این عناصر داستانی در آثار منیرو بی شک نشات گرفته از تجربه های زیستی نویسنده است.
غریب زاده همواره در صحبت های خود تاکید زیادی درباره ی متمایز بودن آثار منیرو روانی پور با مارکز به عنوان یک نویسنده رآلیسم جادویی داشت. بسیاری از حاضران در نشست نقد صریحی به مواضع غریب زاده داشتند. حسین باقری؛ دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی این برخورد را ناشی از حس ناسیونالیستی غریب زاده و تعصبی که به آثار روانی پور دارد، دانست. در ادامه نیز، سعید پاسیده؛ کارشناس ادبیات انگلیسی به وجه اشتراکات طبیعی و اقلیمی بوشهر با آمریکای لاتین (محل زندگی مارکز) پرداخت.
در تکمیل بحثی که درباره تاثیر زیست بوم در نحوه آفرینش معناها در ادبیات، صورت گرفت، اسماعیل حسام مقدم به این نکته اشاره نمود که اگر تا پیش از این، مدرنیته همواره به تقابل بین طبیعت / فرهنگ حکم می راند، اما در جهانی که با چرخش فرهنگی- زبانی روبه رو شده، دیگر به این راحتی نمی شود وجه و ساحت تاثیرگذار ژنتیک – اکولوژی را بر فرهنگ و ادبیات کتمان نمود. حسام مقدم از همین رو با مثال آوردن از بازنمایی زنان در فیلم سینمایی “مالنا” به این نکته پرداخت که چقدر فضای برساخته شده در کنیزو با این فیلم همجواری دارد.
در ادامه نی نا غریب زاده، ارایه کننده موضوع این نشست نیز، به بیان دوباره صبغه فکری و بازنمایی تجربه های زیستی و اقلیمی خالق اثر اشاره کرد. این دانشجوی رشته ادبیات و زبان فارسی، در ادامه افزود: نه تنها در داستان کنیزو، بل که در تمامی داستان های منیرو، شخصیت زن ها برجسته است. وی گفت: پرداختن به مشکلات عاطفی – اجتماعی زنان در جامعه ی مردسالار و بازنمایی چهره یی جدید از زن ایرانی از دیگر ویژگی های بارز آثار روانی پور می باشد.
رضا شبانکاره نیز آثار روانی پور را در پاره یی از موارد شبیه به آثار صادق چوبک دانست. اما تاکید کرد منیرو با یک نگرش نسبتن فیمینیستی و زن گرایانه، زنان و محیط پیرامونی داستان هایش را روایت می کند، نه آن چنان مثل صادق چوبک و رسول پرویزی که هیچ اهمیت اجتماعی برای شخصیت زن قایل نیستند. این روزنامه نگار ادبی و فعال فرهنگی خاطر نشان کرد: «منیرو تلاش دارد از زن، شخصیت متشخص و خاکستری ارایه دهد، نه آن چنان که در داستان های نویسندگان مرد نمود پیدا کرده اند و یا می کنند.
پس از بحث هایی که پیرامون داستان کنیزو و جهان داستانی منیرو روانی پور بین حضار شکل گرفت و اغلب موارد چالشی یی بود، ادامه ی داستان کنیزو توسط سعید پاسیده، حسین باقری، رضا شبانکاره، سبحان حسن پور، احمد حسام مقدم، علی پارسایی، فهمیه عبدالهی، مهدیه امیری، خانم پورجم، مجید عوض فرد و اسماعیل حسام مقدم قرائت شد. خوانش کتاب توسط حاضران، فضای جالبی را به وجود آورد که زمینه را برای بحث های بیشتر گشود.
و در پایان داستان نیز توضیحاتی درباره ی آن داده شد که رضا شبانکاره در این باره گفت:« ما در این داستان با خرده فرهنگ های اجتماع و اقلیم بوشهر رو به هستیم. هم چنین حضور اقلیت ها در این داستان چشم گیر است، مثل حاشیه نشین ها- ساکنان آبادی جفره، که در حومه ی بوشهر قرار دارند. شخصیت های حاضر در این داستان متشکل از مهاجرین، زنان- به ویژه حضور یک روسپی- و گروه های اقلیتی دیگر می باشد. این روزنامه نگار خاطرنشان کرد، حضور این اقلیت ها، که در آثار داستانی معاصر و نویسندگانی که پیش از منیرو، آنها را وارد جهان داستانی خود کرده اند چهره یی شیطانی، سیاه و تیره داردن، بر عکس در جهان داستانی این نویسنده، شخصیت آنها انسانی- این جهانی و حداقل خاکستری است.
اسماعیل حسام مقدم- مدرس دانشگاه- نیز گفت:” ما با یک اثر داستانی روبرو هستیم که شخصیت ها کاملن پرداخته شده و از حالت تیپ بودگی در آمده اند که این از نقاط قوت کار منیرو روانی پور می باشد و زنان در آثار این نویسنده، در جایی زندگی می کنند که قدرت بالا دستی دارند و این از ویژگی و نشانه های زنان جنوب است. وی خاطر نشان کرد: «مردان و زنان- به ویژه زنان- در این داستان شخصیت بدی ندارند و واصلن تقسیم بندی سیاه و سفید داشتن وجود ندارد.»
و در پایان گفت و گو پیرامون وجه نوشتاری منیرو روانی پور، مجید عوض فرد گفت: « نویسنده گان جنوب نگاه و زبان کاملن متفاوتی در ادبیات داستانی دارند و در این بین نویسنده گان بوشهری وجه متفاوت تری دارند. وی در ادامه افزود:«آثار صفدری،چوبک، منیرو روانی پور زیاد مورد استقبال مرکز نشینان قرار نمی گیرد، چون که این نوشته ها بار موسیقیایی و گویشی خاصی دارند. وی یادآور شد گاهی اوقات بار موسیقیایی بر بار معنای جملات سنگینی می کند و اشاره نمود که بار بومی گرایی و قومی گرایی در داستان کنیزو زیاد به چشم نمی آید. و این هم شاید بخاطر آن باشد که اولین نوشته ی منیرو روانی پور است. زیرا این وجه در کتاب بعدی منیرو، «اهل غرق» که برجسته ترین اثر وی به شمار می رود، به نهایت پختگی خود می رسد.
در ادامه دوئل جالبی از طرف اسماعیل حسام مقدم پیشنهاد شد که یک قسمت از این داستان توسط وی به گویش برازجانی و قسمت دیگری توسط نی نا غریب زاده به گویش بوشهری خوانده شود. این کار که به صورت فی البداهه انجام گرفت، جو جلسه را تغییر داد و نشاطی تازه به جلسه بخشید.
لازم به ذکر است منیرو روانی پور از سال ۱۳۸۴ به آمریکا مهاجرت کرده است، و بخشی از تولیدات ادبی او به «ادبیات مهاجرت» مربوط است که در این نشست، فرصت پرداخت به آن نشد.
هفدهمین نشست عصرانه ی فرهنگی هامون که سه شنبه ی هفته ی آینده راس ساعت ۱۷ در دفتر هفته نامه اتحاد جنوب برگزار می شود، اختصاص به نقد و تحلیل وضعیت اقلیت های مدنی؛ (معلولین و بیماران خاص) در استان بوشهر دارد. این موضوع را مهدی ناصری، از اعضای جامعه کنش گران مدنی برازجان که بالغ بر یک دهه است با معلولیت زندگی می کند، ارایه خواهد داد.
حضور همه ی علاقمندان در سلسله نشست های عصرانه ی «هامون» آزاد می باشد.