حقوق شهروندی؛ چالش اصلی جامعه مدنی در ایران
گفتگوی اختصاصی ارغنون هامون با
دکتر لطفعلی بخشی؛ استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و نایب ریییس انجمن اقتصاددانان ایران
ارغنون هامون: جامعه مدنی در ایران با چه چالشهایی مواجه است؟
دکتر بخشی: چالش اصلی جامعه مدنی ایران حقوق شهروندی است.
ترکیب جامعه مدنی ایران را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد
الف: جامعه مدنی شهرهای بزرگ و
ب: جامعه مدنی شهرهای کوچک روستاها.
تا قبل از ایجاد شوراهای شهر و روستا، جوامع مدنی در شهرهای کوچک و روستاها فعالیت محدودی در زمان انتخابات داشتند. با راه‌اندازی شوراهای شهر و روستا، جامعه مدنی در این مناطق تا حدودی شکل گرفت و تقریبا فعال است لیکن تمرکز اصلی آنها بر روی منافع و نیازهای محلی و قبیله‌ای این مناطق متمرکز است و برخی خواستهای مدنی مانند آزادی‌های شهروندی چندان از نظر آنها اهمیت ندارد بنابراین چالش اصلی جامعه مدنی ایران، درباره حقوق شهروندی در شوراهای شهر و روستا چندان مطرح نیست. جامعه مدنی در شهرهای بزرگ فعال است و حقوق شهروندی در آنها مطرح است لیکن در سالهای اخیر به دلیل مشکلات اقتصادی و تحلیل رفتن طبقه متوسط در شهرهای بزرگ، نقش خواسته‌های حقوق شهروندی در خواستهای جوامعه مدنی شهرهای بزرگ کاهش یافته است.
ارغنون هامون: بزرگترین مساله نهادهای مدنی در ایران چیست؟
دکتر بخشی: وظیفه اصلی نهادهای مدنی اثرگذاری بر سیاست‌ها و تصمیمات دولتی است لیکن نهادهای مدنی در ایران به روش‌های مختلف توسط دستگاه‌های دولتی کنترل می‌شوند تا از محدوده سیاستهای دولت فراتر نروند. بنابراین این نهادها اثرگذاری چندانی بر سیاست‌ها و تصمیمات دولت، که وظیفه اصلی نهادهای مدنی است، ندارند.
ارغنون هامون: تشکل‌های غیردولتی در ایران تا چه اندازه اثربخش و کارایی داشته‌اند؟
دکتر بخشی: به دلیل محدودیت‌های دولتی تشکل‌های غیردولتی اثربخشی و کارائی چندانی ندارند لیکن کارایی خوبی در زمینه‌های غیرسیاسی مانند کمک به نیازمندان و مدرسه‌سازی داشته‌اند.
ارغنون هامون: فعالان مدنی و اجتماعی در جامعه امروز ایران، آیا کنشگری موثری داشته اند؟
دکتر بخشی: کنشگری فعلان مدنی در ایران همراه با گسترش فضای مجازی بسیار افزایش یافته است. فعلان مدنی در سالهای اخیر تاثیرات خوبی بر برخی سیاست‌ها و تصمیمات دولتی داشته است و به‌نظر می‌رسد این روند رو به افزایش باشد.
ارغنون هامون: مناسبات جامعه مدنی با دولت در سالهای اخیر ایران چگونه شکل گرفته است؟
دکتر بخشی: مناسبات دولت با جامعه مدنی تابعی از سیاست‌ها و چالش‌های دولت در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی است. در زمانی که دولت در عرصه‌های بین المللی و داخلی دچار تنگنای بیشتری است معمولا محدودیت‌های بیشتری بر جامعه مدنی اعمال می‌شود. این کج‌دار و مریز در سالهای گذشته تداوم یافته است.
ارغنون هامون: آیا برای شروع قرن جدید، باید نسبت به تاثیر تشکل‌های غیردولتی و نهادهای مدنی در ایران خوش‌بین بود؟
دکتر بخشی: بلی، با وجود محدودیت‌ها، در فضای مجازی اثربخشی تشکل‌ها امیدبخش بوده است و به‌نظر می‌رسد روند روبه رشدی داشته باشد.