لزوم تفکیک کنشگری مدنی از فعالیت سیاسی
گفتگو اختصاصی ارغنون هامون با
دکتر احمد زیدآبادی؛ نویسنده و تحلیلگر سیاسی
ارغنون هامون: جامعه مدنی در ایران با چه چالش‌هایی مواجه است؟
دکتر زیدآبادی: جامعۀ مدنی در ایران با دو چالش عمده روبروست. نخست نگاه دولت به این نوع سازماندهی اجتماعی که آن را به عنوان تهدیدی علیه قدرت مطلقۀ خود به شمار می‌آورد و اجازۀ بالندگی مستقل و خودجوش به آن نمی‌دهد و می‌خواهد از طرق مختلف نمونۀ بدلی آن را ساخته تا خودش بر آن نفوذ و کنترل لازم را داشته باشد. دوم ناآشنایی ایرانیان با کار مدنی و مشکلات آن و تلقی بهره‌برداری سیاسی زودرس از آن‌ها.
ارغنون هامون: بزرگترین مساله نهادهای مدنی در ایران چیست؟
دکتر زیدآبادی: در واقع بزرگترین مسئلۀ نهادهای مدنی در ایران همان چالش های پیش روی آنان است.
ارغنون هامون: تشکل‌های غیردولتی در ایران تا چه اندازه اثربخش و کارایی داشته‌اند؟
دکتر زیدآبادی: تشکل‌های مدنی در ایران به دو صورت سنتی و مدرن هستند. صورت‌های سنتی آن در زمان سلطنت پهلوی به نسبت کارآمد بودند اما پس از انقلاب عملاً به حکومت وابستگی پیدا کردند و کارویژۀ خود را به تدریج تا اندازه‌ای از بین بردند. صورت‌های مدرن‌تر این نهادها اما چون پراکنده و ضعیف هستند، فقط تا حدودی در برخی حوزه‌ها مؤثر واقع شده‌اند اما به صورت زنجیره‌وار آنقدر قدرتمند نشده‌اند که در غیاب کارآمدی دولت، جامعه را در برابر آسیب‌های مختلف در حد نیاز پشتیبانی کنند و مصونیت ببخشند.
ارغنون هامون: فعالان مدنی و اجتماعی در جامعه امروز ایران، آیا کنشگری موثری داشته‌اند؟
دکتر زیدآبادی: نه در اندازه‌ای که تعادل اجتماعی ایجاد کنند. برخی از آن‌ها کار مدنی را با کار سیاسی اشتباه گرفته و یا مرزهای آنان را از هم باز نمی‌شناسند. با این حال چهره‌های زخمتکش و کوشایی هم بوده‌اند که با موانع قدرت دولتی روبرو شده‌اند.
ارغنون هامون: مناسبات جامعه مدنی با دولت در سال‌های اخیر ایران چگونه شکل گرفته است؟
دکتر زیدآبادی: همدیگر را به رسمیت نمی‌شناسند و هر کدام دیگری را مانع کار خود تلقی می‌کنند. البته بعضاً برخی نهادهای دولتی از لزوم رشد و گسترش نهادهای مدنی سخن می‌گویند اما در عمل قادر به حمایت از این نهادها نبوده‌اند و در عوض نهادهای شبه مدنی مورد انواع پشتیبانی قرار گرفته‌اند.
ارغنون هامون: بزرگترین نقد بر فعالیت تشکل‌های غیردولتی در ایران معاصر کدام است؟
دکتر زیدآبادی: همان ناآشنایی با حدود و ثغور فعالیت مدنی و لزوم تفکیک آن از فعالیت سیاسی.
ارغنون هامون: نسبت پروژه «اصلاحات جامعه‌محور» با فعالیت تشکل‌های غیردولتی در ایران چه می‌باشد؟
دکتر زیدآبادی: اصلاحات جامعه‌محور به معنای تمرکز بر تقویت جامعه برای ایجاد توازن قدرت با دولت از طریق گسترش نهادهای مدنی است. یک هدف سیاسی بلندمدت در پشت اصلاحات جامعه‌محور نهفته است که البته به خودی خود مشکلی ندارد اما اگر در پی کارکرد سیاسی نهادهای مدنی برآید، عملاً این نهادها را با مخاطره روبرو می کند.
ارغنون هامون: آیا برای شروع قرن جدید، باید نسبت به تاثیر تشکل‌های غیردولتی و نهادهای مدنی در ایران خوش‌بین بود؟
دکتر زیدآبادی: جامعۀ ایرانی به طور کل در معرض تهدید و مخاطره قرار گرفته است اگر موفق به پشت سر گذاشتن این تهدیدها و مخاطرات در حوزۀ سیاسی شود، می‌توان به توسعۀ نهادهای مدنی هم خوش‌بین بود.
این گفتگو به عنوان یکی از مطالب در جدیدترین شماره سالنامه بینارشته ای ارغنون هامون (شماره ۴ – سال ۱۴۰۰) تدوین شده است. چهارمین شماره ارغنون هامون با مشارکت انجمن جامعه شناسی ایران- گروه جامعه شناسی صلح و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات – دفتر استان بوشهر منتشر شده است. جهت خرید سالنامه ارغنون هامون- شماره ۴ می توانید به فیدیبو به آدرس (لینک) رجوع نمایید.