نکاتی مهم در زمینه دانش آموزان با مشکل ویژه یادگیری
هنگامه مصدق زاده
دکتری فلسفه تعلیم و تربیت
کتاب واقعیت هایی درباره ی نارساخوانی و دیگر مشکلات یادگیری و رفتاری، درباره کودکانی با هوش متوسط یا بالاتر است که یک مشکل مهم و ناشناخته در یادگیری دارند. هر کودکی که چنین مشکلاتی دارد یگانه و منحصر به فرد است، اما آنان وجوه اشتراکی دارند که با یک اصطلاح کلی می توان وضعیت آنان را خلاصه کرد. که در اینجا نویسنده کتاب، اصطلاح «مشکلات ویژه یادگیری» را به عنوان اصطلاحی برای همه این اختلال ها به کار برده است.
مشکل ویژه یادگیری را می توان چنین تعریف کرد: یک وضعیت دور از انتظار و ناشناخته که در کودکی با سطح هوشی متوسط یا بالاتر از متوسط روی می دهد و با تاخیر قابل توجه در یک یا چند حوزه یادگیری مشخص می شود.
حوزه های یادگیری مورد بحث در مشکلات ویژه یادگیری را می توان به دو گروه تقسیم کرد.
اولین گروه شامل مهارت های اساسی تحصیلی است: خواندن، نوشتن، هجی کردن، ریاضیات و زبان (درک مطلب و بیان مطلب). این مهارت ها به آسانی اندازه گیری می شوند و برای موفقیت در مدرسه از اهمیت اساسی برخوردارند.
دومین گروه شامل حوزه هایی از یادگیری است که بسیار مهم، ولی کمتر شناخته شده اند. این گروه شامل مهارت هایی مانند سازماندهی، توانایی های اجتماعی و هماهنگی حرکات است.
کودکان مورد بحث ما ممکن است فقط در یک یا تعدادی از این حوزه ها مشکل داشته باشند.
با توجه به دانش فعلی ما، برنامه ریزی در تشخیص زود هنگام مشکلات ویژه یادگیری در سن پیش دبستانی قابل توجیه نیست. لذا در این کتاب توجه بر کودکان دبستانی متمرکز شده است.
در مشکلات ویژه یادگیری کودکان، پدر و مادر و فرزند هیچ کدام مقصر نیستند. والدین و معلمان باید بدانند کودکانی که مشکل یادگیری دارند در زمینه های دیگر توانمند هستند و هیچگاه از کلمات تنبل و کودن استفاده نکنند.
در بیشتر موارد معلم اولین کسی است که ممکن است نسبت به کودکی که مشکل ویژه یادگیری دارد مشکوک شود. معلمان می توانند کار و رفتار کودک را با همکلاسی هایش مقایسه کنند، بنابراین اغلب می توانند کودکی را که دچار مشکل است، پیش از اینکه مورد توجه پدر و مادرش قرار گیرد، شناسایی کنند. گاهی نیز والدین اولین کسانی هستند که تشخیص می دهند ممکن است فرزندشان دچار مشکل باشد. یک روش کاملا معتبر برای تشخیص اینکه فرزندتان مشکل ویژه یادگیری دارد یا خیر، وجود ندارد. اما چند نکته وجود دارد که شما را از نیاز به ارزیابی فرزندتان آگاه می سازد.
نکته اول: اگر کودک در یک یا دو سال اول دبستان در مهارت هایی مانند خواندن، نوشتن، املا و ریاضی دچار چالش شود، یک امر طبیعی است.
اما با گذشت این دوره، او باید به سطحی از کفایت رسیده باشد. اگر به نظر می رسد که فرزندتان خوب پیشرفت نمی کند و نشانه هایی از شایستگی در مهارت های اساسی تحصیلی نشان نمی دهد باید در مورد توانایی یادگیری او تردید کنید.
نکته دوم: خواندن او ممکن است کند و با خطاهای ابتدایی همراه باشد و بر خلاف تلاش قابل ملاحظه از هجی کردن کلمات ناتوان بماند.
نکته سوم: امکان دارد نوشته اش ناپخته و ناخوانا باشد. علامت هشدار دهنده دیگر این است که اگر خوب هم بنویسد، اما این کار را بسیار به کندی انجام می دهد.
نکته چهارم: امکان دارد کودک در مهارت های ریاضی دچار مشکل باشد و در هنگام محاسبات سردرگم شود. او ممکن است در درک معنای ریاضی مانند جمع، تفریق و ضرب مشکل داشته باشد.
نکته پنجم: ممکن است کودک در هنگام سخن گفتن دچار چالش شود یا گفتارش رشد نایافته و مبهم باشد. گاهی اوقات مشکل کودک در فهم زبانی است، اگر محتوای درس پیچیده باشد، ممکن است سردرگم شود و داستان های متناسب با سن خود را درک نکند.
با توجه به این نکات، باید گفت اگر چه والدین و معلمان اولین کسانی هستند که نسبت به کودکی که ممکن است مشکل ویژه یادگیری داشته باشد مشکوک می شوند، اما تشخیص نهایی کاری نیست که شما یا معلم بتوانید انجام دهید.
لازم است برای کودکانی که مشکل ویژه یادگیری دارند یک ارزیابی جامع ترتیب داده شود.
ارزیابی جامع:
ارزیابی جامع فرایندی است که به وسیله آن ماهیت دقیق مشکلات یادگیری کودک مشخص می شود. این نوع ارزیابی، توانایی ها و ضعف های کودک را به صورت دقیق مشخص می کند. به بررسی علل احتمالی آن می پردازد و روش های مناسب درمان را برنامه ریزی می کند. ارزیابی جامع مستلزم بررسی دقیق و تخصصی روان شناس مدرسه با همکاری پزشک متخصص کودک است. نقش این متخصصان در تشخیص ماهیت و علت مشکلات کودک مکمل یکدیگر است. این موضوع اهمیت دارد که روان شناس و پزشک متخصص کودک، هر دو در تشخیص و بررسی مشکلات یادگیری تجربه داشته باشند.
در آن دسته از کودکانی که مشکلات زبان دارند، ارزیابی توسط گفتار درمانگر ضروری است و کودکانی که در خط نویسی مشکل دارند وجود کاردرمانگر لازم است و کودکانی که فاقد مهارت های حرکتی هستند، اغلب لازم است توسط کار درمانگر و فیزیوتراپیست ارزیابی شوند.
با توجه به مطالب ذکر شده، رعایت موارد زیر توسط والدین و معلم ضروری است:
تقویت عزت نفس در کودکان با مشکلات ویژه یادگیری:
والدین و معلم در شکل گیری عزت نفس کودک نقش مهمی دارند. برای کودکان دارای مشکل ویژه یادگیری، عزت نفس حیاتی است، زیرا آنان را بر چرخه موفقیت سوار می کند. کودک با عزت نفس در بزرگسالی، ممکن است به خوبی با زندگی کنار بیاید، حتی اگر توانایی تحصیلی اش محدود باشد. پس به عنوان والدین یا معلم ویژگی های مثبت کودک را برجسته کنید و نشان بدهید که چقدر برایتان ارزشمند است. او برای تلاش هایش به تشویق های فراوان شما نیاز دارد. به طور مثال فقط نگویید «خوب بود» بلکه بگویید «روخوانی ات محشر بود» و چنین جملاتی.
والدین به عنوان معلم:
با توجه به اینکه رابطه ی کودک و والدین در مقایسه با رابطه ی کودک و معلم، رابطه ی مستحکم تری است، لذا والدین می توانند معلم خوبی باشند. پیش از آموزش به فرزندتان باید با معلم او مشورت کنید. معلم خوب خوشحال می شود که شما را راهنمایی کند، زیرا می داند برای آموزش به صورت فردی، وقت کافی در کلاس درس ندارد. در هنگام آموزش به فرزندتان زیاده روی نکنید. همیشه دلگرم کننده باشید و هیچگاه انتقاد نکنید. وقتی جلسه ی آموزشی پایان می گیرد، بعد از آن نقش معلم را بازی نکنید، زیرا موجب رنجش کودک می شود.
والدینی که نه توانایی آن را دارند و نه وقت آن، که به کودک خود آموزش بدهند، بهتر است از یک معلم یا مربی برای زمان های پس از مدرسه ی کودک کمک گرفته شود.
در اینجا، نویسنده ی کتاب، خلاصه ای از زندگی افراد مشهوری که در کودکی مشکل ویژه یادگیری داشته اند را شرح داده و به عنوان مثال به این اسامی اشاره کرده است:
توماس ادیسون، مخترع برق: زمانی که ادیسون یک دانش آموز مدرسه ای بود به عنوان کودن شناخته شده بود. معلمش گفته بود که ادیسون ضعیف ترین عضو کلاس است.
هانس کریستین آندرسن: با وجود اینکه دست نوشته هایش مشخصات مشکل ویژه یادگیری را نشان می دهد، به خاطر نوشتن داستان هایی برای کودکان مانند « دخترک کبریت فروش » و «پری دریایی کوچک» شهرت یافته است.
پاول الوستروم: با توجه به ناتوانی در خواندن و نوشتن، توانست جام قهرمانی جهان را در هشت رشته ی مختلف به دست آورد و چهار مدال طلای المپیک کسب کند.
همه ی این افراد مشهور نشان دادند که با وجود استعداد خاصشان، در سال های مدرسه با مشکلات بسیاری روبه رو بوده اند؛ زیرا در این مرحله از زندگی بر یادگیری مهارت های تحصیلی تاکید می شود. قابل ذکر است که همه ی آنان در زمانی زندگی می کردند که روش روشن و مشخصی برای کمک به دانش آموزان در حل مشکل یادگیری شان وجود نداشت؛ ولی امروزه کودکانی که در مدرسه، این گونه مشکلات را تجربه می کنند، برای سنجش و ارزیابی مشکلشان به متخصص ارجاع داده می شوند تا برای کمک به حل مشکل آن ها راه کار مناسبی طراحی شود و با توجه به اینکه برای کودکان دچار مشکلات ویژه یادگیری، درمان آسانی وجود ندارد، لذا آگاهی بیشتر از نیازهای آن ها، موجب شده است که شرایط آموزش ویژه ی بهتر و حمایت های گسترده تر برایشان تدارک دیده شود.
بنابراین از آنجا که بعد از والدین، معلم رابطه ی بسیار حساس و تاثیر گذاری را می تواند بر روی دانش اموزانی که مشکل ویژه یادگیری دارند، داشته باشد؛ لذا معلمین عزیز باید بدانند، که اگر معلم تمام ابزارهای تربیت (آگاهی از روان شناسی کودک، آشنایی با مسائل علمی، علوم تربیتی، آگاهی از زوایای روحی-روانی کودک) را در دست داشته باشد؛ اما خداوند را در نظر نگیرد، در تربیت موفق نخواهد بود. یک معلم خوب می‌داند که هدف‌های تربیتی باید جامع باشند، یعنی باید شامل جنبه‌های مختلف رشد انسان از قبیل معنوی، اجتماعی، عاطفی، بدنی و عقلانی شوند. تواضع و صبوری معلم نسبت به چنین دانش آموزانی، سبب ایجاد انگیزه ی قوی در او و توجه بیشتر به محتوای آموزش می شود. معلم کسی است که در عین صلابت علمی و آموزشی، قدرت اثر‌گذاری بر ابعاد وجودی و عواطف دانش آموز نیز داشته باشد.
منابع:
سلیکوتیز، مارک، ۱۴۰۲، واقعیت هایی درباره ی نارساخوانی و دیگر مشکلات یادگیری و رفتاری، ترجمه ی سیمین دخت رضاخانی، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.
مصدق زاده، هنگامه، ۱۳۹۰، نقش مدارس در ارتقای بهداشت روانی دانش آموزان، همایش ملی آموزش و امنیت.