هم‌نوایی ادبیات عامیانه با موسیقی نواحی و مقامی در فستیوال کوچه؛
«کوچه»؛ جلوه‌گاه زیبایی‌های موسیقی و ادبیات فولکلور ایران است
گزارش از الهام بهروزی
فستیوال کوچه یکی از معتبرترین رویدادهای مردمی ایران است که به ابتکار جمعی از نخبگان هنری و فرهنگی استان بوشهر سال ۹۶ از دل بافت تاریخی بوشهر برخاست و به محفلی باشکوه و جشن موسیقی اقوام ایرانی مبدل و به‌شکل شوق‌انگیزی با معماری این کهن‌بوم و فرهنگ مردم‌نواخت بوشهری دمساز شد.
این رویداد به یکباره، زیبایی‌های مغفول‌مانده بافت تاریخی بوشهر را جهانی کرد، آن هم فقط و فقط با زبان موسیقی. جشنواره موسیقی کوچه، در مدت کوتاهی به دلیل کیفیت و مردم‌محور بودن نگاه گردشگران زیادی را از نقاط مختلف ایران و جهان به سمت بوشهر جذب کرد.
این جشنواره با ایجاد هارمونی خاصی میان موسیقی و زیست مداراجویانه اهالی خونگرم بافت، معنا و کارکرد کوچه را متحول و این گذر را به یک محفل صمیمی و کم‌نظیر مبدل کرد و آنقدر آن را برای دیگران آشنا و ملموس کرد که از آن پس تا نام بوشهر می‌آید، حتی آن‌هایی که هنوز به این شهر سفر نکرده‌اند، نام کوچه حاج‌رئیس را سریع می‌گویند. این مهم نشان می‌دهد که با خلاقیت، تخصص و شناخت و با استفاده از فرهنگ و هنر بومی، می‌توان تاریخ یک نقطه را به‌سرعت جهانی کرد. درست همان کاری که فستیوال کوچه در شهرت‌آوری بوشهر و بافت تاریخی و کوچه دیدنی حاج‌رئیس کرد.
بدیهی است این رویداد که به‌عنوان جشنواره اقوام شناخته می‌شود و بر مبنای هنر بومی محلی و شناسایی و بازنمایی ظرفیت‌ها و ابعاد زیباشناختی فرهنگ و هنر فولکلوریک ایران و معماری بومی بوشهر بنیانگذاری شده است، به دلیل کارکردی که در توسعه صنعت گردشگری در جنوب کشور داشته، در سال جاری در فهرست رویدادهای گردشگری کشور ثبت شد.
یکی از بنیان‌گذاران فستیوال کوچه، این رویداد را یک رویداد مردمی معرفی کرد و گفت: این جشنواره حامی مالی ندارد؛ چون نمی‌خواهیم هیچ نامی روی فستیوال مردمی کوچه سایه بیندازد و آن را از مردمی‌بودن خارج کند. کل هزینه فستیوال نیز بر عهده عوامل برگزارکنندگان است و با کمک‌های مردم و هنرمندان و علاقه‌مندان به بوشهر و موسیقی محلی برگزار می‌شود. فستیوال موسیقی کوچه بوشهر، بهانه‌ای برای پرداختن به موسیقی و فرهنگ اقوام مختلف ایرانی است که این روزها با نسل جوان خیلی غریبه است؛ اما به‌شیوه‌ای جذاب و منحصربه‌فرد.
به گفته حسین مظفری، عنوان کوچه بر این فستیوال به این دلیل گذاشته شده تا محلی برای گذر، دیدوبازدید و ارتباط باشد. ما دلمان می‌خواهد در این فستیوال، آدم‌ها با هم و با موسیقی ارتباط برقرار کنند. اسم کوچه در ذهن ما گذری است که متعلق به همه است؛ متعلق به قشر، طبقه یا گروه خاصی نیست و هیچ مالکی ندارد. همین فلسفه پایه شکل‌گیری فستیوال کوچه شد؛ فستیوالی که متعلق به همه مردم است نه یک طبقه یا قشر خاص!
این کارشناس مدیریت جهانگردی با اشاره به اینکه فستیوال موسیقی کوچه امسال تنها محدود به موسیقی نیست و به‌نوعی جشنواره اقوام ایرانی است، افزود: در کنار اجرای موسیقی اقوام و نواحی ایران، امسال نمایشگاه‌های مختلفی همچون صنایع دستی، لباس، بازی‌های محلی، کارگاه‌های تخصصی گردشگری، تورهای بوشهرشناسی، خوراک، نشست‌های ادبی و اکران فیلم نیز برگزار می‌شود تا افرادی که موفق به خرید بلیت کنسرت‌ها نمی‌شوند، از تماشای این برنامه‌ها لذت ببرند و بیشتر با آداب‌ورسوم اقوام مختلف ایرانی آشنا شوند.
به گفته وی، این نمایشگاه‌ها نیز مانند کنسرت‌ها، در بافت تاریخی بوشهر برگزار خواهند شد و چند خانه تاریخی ثبت‌شده در بافت تاریخی بوشهر میزبان این نمایشگاه‌ها خواهند بود. هر خانه تاریخی به یکی از اقوام ایرانی اختصاص یافته است. این حرکت هوشمندانه هم سبب گشت‌وگذار مسافران در بافت تاریخ بوشهر می‌شود و هم فرصتی برای آشنایی با فرهنگ‌ورسوم اقوام ایرانی را در قالبی جذاب فراهم می‌کند.
مظفری با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین برنامه‌های جانبی فستیوال کوچه ۱۴۰۲، توجه به گردشگری خوراک است، گفت: فستیوال کوچه ۱۴۰۲ تمرکز ویژه‌ای روی خوراک اقوام دارد. خوراک‌های اقتصادی و ارزان در قالب غذاهای خیابانی و فینگرفودها که ریشه در خوراک اقوام ایرانی دارند و مردم بتوانند در حین گشت‌وگذار با صرف هزینه‌ای اندک، از غذاهای اقوام مختلف نیز میل کنند. این غذاها باید سریع و ارزان در دسترس مخاطب قرار گیرد تا کمی انرژی بگیرد و به اجرای بعدی برسد. غذاهای دریایی با میگو و ماهی بخش مهمی از جشنواره غذاهای قومی این فستیوال است تا بتواند مردم را بیشتر با فرهنگ غذایی بوشهر و جنوب ایران آشنا کند. جشنواره خوراک اقوام در لنج، کوچه و خانه‌های مردم برگزار خواهد شد.
این کارشناس مدیریت جهانگردی درباره روند انتخاب هنرمندان حاضر در فستیوال کوچه توضیح داد: هنرمندان حاضر در این فستیوال از سوی هسته مرکزی جشنواره کوچه انتخاب شده‌اند؛ آن‌ها گروه‌های موسیقی در سراسر کشور را رصد و از جذاب‌ترین‌ها برای شرکت در جشنواره دعوت می‌کنند. در حقیقت گروه موسیقی برای حضور در این رویداد انتخاب می‌شود که وفادار به اقلیم و فرهنگ منطقه باشد و کارهایش رویکرد فرهنگی و قومی داشته باشد؛ به‌عبارتی این گروه یک بیس فولک، فیوژن یا پست مدرن به اقوام و فرهنگ‌ها داشته باشد. ویژگی دوم، اجرای قوی و استیجی است که بتواند مخاطب را تهییج و جذب کند.
به گفته مظفری، در سومین فستیوال کوچه، امسال ۱۲ گروه هنری حضور دارند و انتخاب گروه برتر نیز با رای مردمی خواهد بود. فاروق رحمانی، حسین اصیلی، امین فیروزپور، کبیر معصومی، گروه سیریا، عادل کمالی، وحید اسدالهی، گروه او و دوستانش و فرج علیپور از جمله هنرمندان حاضر در فستیوال کوچه ۱۴۰۲ هستند که به اجرا خواهند پرداخت.
وی در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه دلیل استقبال غیرمنتظره مردم از این رویداد چیست، (امسال استقبال به گونه‌ای بوده که درست ۱۵ دقیقه بعد از آغاز بلیت‌فروشی همه بلیت‌های این رویدا به فروش رسیده و بنا به درخواست مردم متولیان این رویداد، دوباره سانس‌های جدید اضافه کردند و بلیت آن‌ها به سرعت به فروش رسید)، گفت: طبیعتا اینکه یک فستیوال موسیقی محلی در سومین سال برگزاری خود با چنین استقبال روبه‌رو شود، تصادفی نیست. وجه تمایز کوچه با دیگر رویدادهای موسیقی، مردمی بودن، شیوه‌های اجرایی خودمانی و بدون ادا و اصول است. کوچه موسیقی را از سالن‌های کنسرت گران‌قیمت، به بافت تاریخی بوشهر کشاند؛ جایی که مخاطب عام آن را لمس کند. از این‌رو طبیعی است که با چنین استقبالی مواجه شود.
مظفری در پایان فستیوال کوچه را نقطه عطفی در توسعه گردشگری استان بوشهر معرفی و تصریح کرد: فستیوال کوچه سبب شد تا مردم نگاهی نو به این شهر اصیل و قدیمی بیندازند و جاذبه‌هایش را این‌بار با علاقه بیشتری کشف کنند. حجم بالای محتوای تولید شده درباره فستیوال کوچه در فضای مجازی نیز عامل مهم دیگری بود که نگاه‌ها را به‌سوی بوشهر کشاند. باید اشاره کنم که سرانه اقتصادی بوشهر با این فستیوال جابه‌جا می‌شود و روی عرضه و تقاضا در شهر تاثیر می‌گذارد.
یادآوری می‌شود، در حالی که عمده تمرکز فستیوال کوچه در دوره‌های ابتدایی بر معرفی موسیقی نواحی و مقامی ایرانی اعم از بوشهری، گیلکی، بلوچی، کردی، عاشیقی، لری و… گذاشته شده بود اما طبق نظر و تخصص هسته مرکزی این فستیوال در این دوره مقرر شد تا در کنار اجرای صحنه‌ای موسیقی نواحی و اقوام مختلف ایرانی، پرتره‌ای از ادبیات عامیانه و فولکلور ایران به‌ویژه قصه‌ها و داستان‌های جنوبی و فرهنگ مردم این اقلیم در مکان‌های مختلفی از بافت تاریخی بوشهر ارائه شود.
نکته مهم در این دوره این است که اجراهای صحنه‌ای فستیوال کوچه بوشهر در این دوره به‌جای کافه حاج رئیس، در خانه تاریخی «عمارت حاج رئیس» برگزار خواهد شد که به «عمارت حاج رئیس‌التجار» نیز معروف است. این عمارت تاریخی متعلق به دوره قاجار است و در قلب بافت تاریخی بوشهر قرار گرفته است. عمارت رئیس‌التجار به‌همت برگزارکنندگان کوچه، بازسازی شده است تا هر شب میزبان بیش از ۳۰۰ مهمان در فستیوال کوچه در بوشهر باشد.
طبق برنامه اعلام شده، این رویداد از ۲ تا ۸ اسفند برگزار می‌شود و برنامه‌های اصلی آن در شب اول، چهارشنبه ۲ اسفندماه شب افغانستان خواهد بود. شب دوم هم به موسیقی بلوچی و میناب اختصاص یافته است. علاقه‌مندان به موسیقی عرب و بوشهر نیز می‌توانند از اجراهای شب سوم لذت ببرند.
در شب چهارم رویداد موسیقی کوچه بوشهر شاهد اجرای گروه موسیقی سیریا و همچنین شب کردی خواهیم بود. شب پنجم این رویداد نیز به شب موسیقی آذربایجان اختصاص یافته است. شب ششم هم با اجرای گروه موسیقی «او و دوستانش» ادامه پیدا خواهد کرد. شب هفتم و پایانی این رویداد، یعنی ۸ اسفند ۱۴۰۲، نیز میزبان شب لرستان و همچنین مراسم اختتامیه خواهد بود؛ البته در این برنامه اشاره نشده است که کدام‌یک از هنرمندان در مراسم اختتامیه به اجرا خواهند پرداخت.
همان‌طور که در بالا اشاره شد در این دوره در کنار اجراهای صحنه‌ای موسیقی نواحی و مقامی، برنامه‌های متنوعی با حضور چهره‌های ادبی و فرهنگی ملی و استانی نیز برنامه‌ریزی شده که در طول این جشنواره اجرایی خواهند شد. در اولین شب این فستیوال (چهارشنبه، دوم اسفند)، ساعت ۲۰ «شب نیمه؛ قصه‌ها و ترانه‌های کار روی دریا» با حضور و روایت ناخدا رسول غریبی، نقاش و نویسنده بوشهری در اسکله ظلم‌آباد بوشهر اجرا می‌شود.
«شب ناداستان» برنامه ادبی دیگری است که همزمان با شب سوم فستیوال کوچه (جمعه، ۴ اسفند) ساعت ۲۱:۳۰ با حضور داریوش غریب‌زاده، فیلمساز و داستان‌نویس و احسان عبدی‌پور، نویسنده و سینماگر بوشهری در میدان محله بهبهانی بافت تاریخی برگزار خواهد شد.
همچنین در این زمینه، برنامه «قصه‌های عامیانه» با حضور سروش صحت، نویسنده و کارگردان سینما در چهارمین روز این رویداد (شنبه، پنجم اسفند) ساعت ۱۵:۳۰ در عمارت حاج‌رئیس‌التجار برگزار می‌شود و شب «داستان‌های بومی و زندگی معاصر و یادنامه منوچهر آتشی» با حضور اردشیر رستمی، بازیگر و نویسنده نیز دیگر برنامه‌ای است که در حوزه ادبیات ساعت ۱۹ یکشنبه، ششم اسفندماه در هتل ژرمانسیکا واقع در بافت تاریخی بوشهر برگزار خواهد شد.
از دیگر برنامه‌های ترکیبی این فسیتوال می‌توان به «شب دهم؛ سینه‌زنی در بوشهر، ماجراها و آواها» با بزرگداشت جهانبخش کردی‌زاده (بخشو)، نوحه‌خوان پرآوازه جنوب (ساعت ۱۸، هفتم اسفندماه) در میدان هلیله (میدان پریزاد)، شب شروه (ساعت ۱۹، چهارم اسفند) در میدان بهبهانی، شب «جاشوان»، شب «اهل هوا؛ مراسم زارو فرهنگ عامه جزیره خارگ»، شب «خوراک اقوام» و… اشاره کرد.
منبع: روزنامه بامدادجنوب