انتشار کتاب کنکاشی در تاریخ اهرم و حاکمیت قائدان چهارده تا (۱۱۴۸ – ۱۲۴۸ ه.ق) توسط انتشارات هامون نو
به گزارش وبسایت هامون ایران؛ تارنمای جامعه مدنی جوب ایران، انتشار کتاب کنکاشی در تاریخ اهرم و حاکمیت قائدان چهارده تا (۱۱۴۸ – ۱۲۴۸ ه.ق) توسط انتشارات هامون نو و به نویسندگی حیدر قائدی و ویراستاری محمد قائدی منتشر شد.
این کتاب در ۱۲۰ صفحه رقعی، به موضوعاتی مانند تاریخ شهر اهرم و خاندان قائدان می پردازد و آداب و رسوم فرهنگی و تاریخی این منطقه از جنوب ایران در استان بوشهر را مورد کنکاش قرار می دهد.
حیدر قائدی؛ نویسنده کتاب
حیدر قائدی؛ نویسنده کتاب در بخش پیشگفتار کتاب این چنین آورده است:
مهر ورزیدن به زادگاه، خصیصه ای متعالی ست که در فطرت هر انسانی نهادینه شده است. سالها در اندیشه فرصتی بودم مگر بتوانم در حد توان، دین خود را به زادگاهم ادا کرده و گوشه ای از موقعیت و جایگاه تاریخی اهرم را که در ادوار گذشته از دید مورخین پنهان مانده، بیان کنم. لذا باتوجه به زمینه ذهنی و دانسته هایم از تاریخ نیاکان خود – طایفه قائدانِ چهارده تا – اکنون مفتخرم که به یاری خداوند بعد از گذشت قریب به سیصد سال از حضور آنان در اهرم، توانسته ام برای نخسـتین بار به صورت جدی ناگفــته هایی را درمورد آن ایرانی تباران، به صورت مستند تدوین کرده و به حضور علاقه مندان پیشکش کنم. هدف از تدوین این کتاب آن است که به جغرافیای سیاسی اهرم با تأکید بر حاکمیت طایفه مزبور در برشی صدساله پرداخته شود. مقطعی زمانی که تا کنون بنابه هر دلیلی کمتر مورد توجه اهالی فن قرار گرفته است. به موجب تحلیل داده های تاریخی تا قبل از حکومت افشار، اطلاعات مکتوبی درمورد حاکمیت اهرم وجود ندارد.
قائدانِ چهارده تا در سال ۱۱۴۸هجری قمری مصادف با آغاز دوره افشاریه بر اهرم و مضافات آن حاکمیت و تملّک یافتند. نظر به اهمیت تاریخی این موضوع، انجام پژوهشی جامع به منظور تبیین تاریخی وضعیت سیاسی اهرم در مقطعی از تاریخ که مستقل از تنگستان بوده است ناگزیر به نظر می رسد. از آنجایی که قائدانِ چهارده تا و دهداران از اولین طوایفی هستند که تاریخِ نوشته شده، حاکمیت و مالکیت اهرم و خاویز را متعلق به آنها می داند، اهتمام به این دو طایفه، افزون بر استناد به منابع کتابخانه ای که محدود و کم یابند؛ پژوهش های میدانی، نگرخواهی و رجوع به سالخوردگان، مطلعین و تاریخ دانان منطقه و استفاده از سایر ابزار و عوامل را نیز طلب می کرد که در این نوشتار سعی شده است با لحاظ کردن جمیع جهات و جمع آوری اطلاعات شفاهی و دانسته های سینه به سینه از گذشتگان، مطالب تازهای در ارتباط با تاریخ اهرم در دسترس مخاطبان قرار گیرد.
اهرم در گذشته دهکده ای کوچـک و البته، دارای تاریخــی طولانی بوده که پیشینه آن را می توان در تمدن عیلامیان جستجو کرد. اما چنانکه معروض شد آنچه در این مجموعه، موردنظر نگارنده است تأمل در حاکمیت اهرم در برهه ای از تاریخ است که این منطقه، مستقل از تنگستان و دارای مرز جغرافیایی مشخص بوده اما چندان مورد توجه تاریخ نگاران و پژوهشگران قرار نگرفته و به نحوی بایسته بدان پرداخته نشده است. بدین معنی که در این خصوص به ذکر مطالبی کلی بسنده شده و کمتر به شناساندن زوایای مختلف تاریخی و اجتماعی و زندگی اقشار پایین دست جامعه آن روزگار توجه شده است. این حلقه مفقوده، خود سرآغاز مدنیّتی قابل توجه است که با استفاده از استعدادها و توانمندی های موجود درزمینه های مختلف؛ اعم از سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، هنری، ادبی و زیباشناختی با تشکیل تنگســتان بزرگ، حماسه هایی ماندگار آفریده است. بدیهی است که تاریخ را نباید صرفاً از یک بُعد مورد واکاوی قرار داد. زیرا اگر چنین تصور شود که تاریخ به تمامی، حکایت و تفسیر جنــگها، شکســتها، فتوحات و کشورگشایی هاست، قدر مسلّم، حق مطلب را ادا نکرده ایم. می دانیم که پژوهندگان و مورخین، علیرغم تلاشهای مستمر، جز در مواردی (دریافت نتیجه تحقیقات شفاهی و دست اول به منظور ثبت تاریخی) پدیدآورنده جریان ها و حوادث تاریخی نیستند؛ بلکه مبیّن و تحلیلگر پدیده هایی هستند که در طول زمان و در عرصـــه های مختـلف به وقوع می پیوندد. با درنگی در آثار تاریخ نگاران می توان دریافت که کار ستُرگشان ناشی از پدیدارشناسی تاریخی از طریق پژوهش های میدانی و دریافت های شفاهی و تحقیقات علمی است که در قالب تاریخ، ساماندهی و تبیین شده است. پس درواقع، تاریخ نوعی پدیدارشناسی است که بیانگر رخدادها در ظرف زمان از تولد تا پایان حیات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و نظامی جوامع است و مورخین به عنوان امانتدارانی چند؛ به وظیفه خود در جهت حفظ پیوستگی تاریخ و پیشگیری از گســست آن عمل می کنند. مجموعه پیشرو که برآیند پژوهش های میدانی و استفاده از منابع تاریخی است در پنج فصل تنظیم شده است.
فصل اول به تعاریف و کلیات با زیرمجموعه های جغرافیای سیاسی و تاریخی اهرم ازدیدگاه سفرنامه نویسان اختصاص یافته است. در فصل دوم به موقعیت بناها و مناطق تاریخی اهرم پرداخته شده است. فصل سوم با عنوان اهرم در دوره های پیشـین دربرگیرنده مطــالبی با سرفصل های مختلف شامل ساکنان اولیه اهرم، نسب طایفه دهداران، اسکان موقت طایفه صفاریان در اهرم، طایفه زنگنه، نسب طایفه قائدانِ چهارده تا و حاکمیت اهرم است. در فصل چهارم از آنجایی که حاکمان اولیه اهرم از طایفه قائدانِ چهارده تا بودهاند بنابر ضرورت به پیشینه تاریخی و اجتماعی این طایفه پرداخته شده است. اهمّ این مطالب عبارتند از پایگاه اجتماعی، مهاجرت و سکونت گاه قائدان در کشور که تحت عناوین مختلف مورد ارزیابی تاریخی قرار گرفته است. در فصل پنجم اسناد، مدارک و منابع مورد استفاده به علاوه تصویرهای مرتبط به نمایش گذاشته شده است. در این مجال از همه اهالی فن و پژوهشگران ارجمند که به نحوی از انحا در سامان یافتن این پروژه دخیل بودند، سپاسگزاری می کنم. امیدوارم مخاطبان خردمند این مقال، کاستی ها را بر من ببخشایند و مرا از راهنمایی های مشفقانه خود بهره مند سازند.
فهرست کتاب به شهر زیر می باشد:
فصل اول
کلیات تاریخی و جغرافیای سیاسی …………………………………………………………………. ۱۷
وجه تسمیه اَهرَم……………………………………………………………………………………………. ۱۹
وجه تسمیه تنگستان………………………………………………………………………………………. ۲۲
جغرافیای سیاسی و تاریخی اهرم…………………………………………………………………….. ۲۳
مسیر اهرم- خاویز از راه پشتار……………………………………………………………………….. ۲۹
مسیر اهرم- خاویز از راه رود………………………………………………………………………….. ۳۰
-گورستان چشمه (قبرستان دهرانی ها)…………………………………………………………….. ۳۲
-گورستان لر………………………………………………………………………………………………… ۳۳
-گورستان امامزاده جعفر (قبرستان خرگستانی ها)……………………………………………… ۳۳
-گورستان بهداری سابق…………………………………………………………………………………. ۳۳
-گورستان باغ تلی (باغ شیخ)…………………………………………………………………………. ۳۴
اهرم از دیدگاه تاریخی سفرنامه نویسان……………………………………………………………. ۳۴
– محمدعلی خان سدیدالسلطنه بندرعباسی……………………………………………………….. ۳۵
– حاج میرزا حسن حسینی فسایی…………………………………………………………………… ۳۶
– جان گوردن لوریمر…………………………………………………………………………………….. ۳۷
– کارستن نیبور…………………………………………………………………………………………….. ۳۸
– سفرنامه نویسان دیگر و یک نکته مهم…………………………………………………………… ۴۰
فصل دوم
ابنیه تاریخی و دیدنی های اهرم………………………………………………………………………. ۴۳
تُل گُل پُختی…………………………………………………………………………………………………. ۴۶
قلعه دختر…………………………………………………………………………………………………….. ۴۷
نخیلات اهرم………………………………………………………………………………………………… ۴۸
آسیاب ها……………………………………………………………………………………………………… ۵۲
منطقه ییلاقی خاویز……………………………………………………………………………………….. ۵۴
قلعه اهرم (دوران پیش از اسلام)……………………………………………………………………… ۵۵
فصل سوم
اهرم در دوره های پیشین……………………………………………………………………………….. ۵۷
ساکنان اولیه اهرم و خاویز……………………………………………………………………………… ۵۹
نسب طایفه دهداران………………………………………………………………………………………. ۶۵
اسکان موقت صفاریان در اهرم……………………………………………………………………….. ۶۷
طایفه زنگنه………………………………………………………………………………………………….. ۶۸
نسب طایفه قائدان چهارده تای اهرم………………………………………………………………… ۷۰
الف- قائدان چهارده تا…………………………………………………………………………………… ۷۴
ب- ایل بویری……………………………………………………………………………………………… ۸۰
شیوه دریافت مالیات از کشاورزان و باغداران……………………………………………………. ۸۹
فصل چهارم
پایگاه اجتماعی، مهاجرت و سکونتگاه طایفه قائدان در کشور……………………………… ۹۱
مقاومت در برابر حاکمان صفوی……………………………………………………………………… ۹۳
علت مهاجرت و پراکندگی……………………………………………………………………………… ۹۴
پایگاه و سازمان اجتماعی……………………………………………………………………………….. ۹۷
درجات اجتماعی…………………………………………………………………………………………… ۹۸
سکونتگاه قائدان در سطح کشور……………………………………………………………………… ۱۰۱
کهگیلویه و بویراحمد…………………………………………………………………………………….. ۱۰۱
قائدان مناطق یاسوج، گوزنان، دشتروم، جهان آباد، چیتاب، معصوم آباد………………… ۱۰۲
قائدان بلاد شاپور…………………………………………………………………………………………… ۱۰۳
قائدان ممسنی……………………………………………………………………………………………….. ۱۰۳
قائدان بختیاری……………………………………………………………………………………………… ۱۰۳
قائدان اهرمِ تنگستان، دشتی، دیر، جم و چغادک………………………………………………… ۱۰۴
قائدان دشتستان و شبانکاره و گناوه………………………………………………………………….. ۱۰۴
قائدان کازرون و قیر و کارزین و لار و لامرد…………………………………………………….. ۱۰۴
فصل پنجم
اسناد، مدارک و تصاویر………………………………………………………………………………….. ۱۰۵
منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………… ۱۱۷