ویژگیهای جامعه مدنی قدرتمند
۹ شاخص برای سنجش سلامت اجتماعی
مقالهای خلاصهشده بر اساس نوشتهی
«تیموتی پیترسن» و «جان ونتیل»
در مجله International Journal of Not-for-Profit Law
جامعه مدنی یکی از مهمترین مفاهیم در بحث حکمرانی، مشارکت و فعالیت داوطلبانه است، اما تعریفی ساده و یکخطی ندارد. این مفهوم هم به نحوه شکلگیری زندگی عمومی اشاره دارد و هم به کنشهای اجتماعیای که در انجمنها، نهادهای داوطلبانه و گروههای مردمی رخ میدهد.
نویسندگان این مقاله توضیح میدهند که سازمانهای غیردولتی و داوطلبانه در سه «نظام» فعالیت میکنند: اقتصادی، سیاسی و اجتماعی. در همین حال، این نهادها فرصتهایی را برای شکلگیری سه «اصل» بنیادین جامعه مدنی فراهم میکنند: مشارکت، قانونمندی و مسئولیتپذیری اخلاقی.
ترکیب این سه نظام و سه اصل، ۹ ویژگی قابلسنجش را میسازد که میتوان با آنها قدرت یا ضعف جامعه مدنی را در هر کشور بررسی کرد.
نظامهای سازنده جامعه مدنی
▫️الف) نظام اقتصادی
جامعه مدنی زمانی شکل میگیرد که جامعه بتواند منابع طبیعی و اجتماعی خود را به شکلی پایدار و عادلانه مدیریت کند. توسعه اقتصادی پایدار باید همزمان به حفظ محیط زیست، رفع فقر و توزیع منصفانه منابع توجه داشته باشد.
▫️ب) نظام حکمرانی سیاسی
یک جامعه مدنی زمانی شکوفا میشود که ساختار سیاسی آن شفاف، باز و پاسخگو باشد؛ جایی که همه مردم امکان دسترسی به منابع عمومی و مشارکت در تصمیمگیریها را داشته باشند و قانون، مدافع حقوق فرودستان باشد.
▫️ج) نظام روابط اجتماعی
روابط اجتماعی سالم بر پایه شبکههای متنوع، داوطلبانه و مشارکتی شکل میگیرد. این شبکهها باید امکان نظارت مردم بر قدرت، همکاری متقابل و دفاع از «خیر عمومی» را فراهم کنند—بهویژه برای گروههای بهحاشیهراندهشده.
اصول بنیادین جامعه مدنی
▫️مشارکت
شهروندان باید بتوانند بهطور آزاد در فعالیتهای عمومی، گروههای اجتماعی و روندهای تغییر مشارکت کنند.
▫️قانونمندی
قانون باید از حقوق مردم محافظت کند و به شهروندان قدرت دهد تا دولت و بخش خصوصی را پاسخگو نگه دارند.
▫️مسئولیت اخلاقی
هر فرد موظف است آزادیهای خود را به شیوهای بهکار بگیرد که حقوق دیگران نقض نشود. عدالت، انصاف و احترام پایه نظم اجتماعیاند.
۹ ویژگی قابلسنجش جامعه مدنی
بر اساس ترکیب نظامها و اصول بالا، جامعه مدنی قوی دارای این ۹ ویژگی است:
۱️⃣ «عرصه عمومی» یا Commons
دسترسی عادلانه مردم به منابع مشترک و امکان مشارکت در تولید، استفاده و مبادله آنها. این عرصه بستری برای شکلگیری شبکههای اجتماعی و فعالیت اقتصادیِ مردمی است.
۲️⃣ «منصب» یا Office
توانایی مردم برای حضور در ساختارهای تصمیمگیری و رهبری سیاسی. قدرت باید پراکنده باشد، نه متمرکز.
۳️⃣ انجمنها و گروههای داوطلبانه
جامعه مدنی زمانی قوی است که افراد بتوانند آزادانه در گروهها، شبکهها و اجتماعات متنوع عضو شوند و برای تغییر اجتماعی اقدام کنند.
۴️⃣ «مدیریت مسئولانه منابع» یا Trusteeship
شهروندان باید در مدیریت منابع اقتصادی نقش واقعی داشته باشند و بهعنوان «امین» منافع عمومی عمل کنند.
۵️⃣ حاکمیت مردمی یا Sovereignty
قدرت سیاسی نباید در دست اقلیت یا گروههای خاص قفل شود. هر شهروند باید بتواند در تصمیمات کلان کشور اثرگذار باشد.
۶️⃣ پاسخگویی
وجود آزادی بیان، رسانه آزاد و انتخابات منصفانه ابزارهایی هستند که مردم با آنها قدرت اقتصادی و سیاسی را پاسخگو نگه میدارند.
۷️⃣ برابری اقتصادی (Equity)
همه مردم باید به منابع لازم برای یک زندگی آبرومندانه دسترسی برابر داشته باشند—بهویژه اقشار فقیر.
۸️⃣ عدالت (Justice)
قانون باید مدافع حقوق محرومان باشد، نه حافظ امتیازات موروثی یا طبقاتی. عدالت مدرن بر پایه حقوق شهروندی برابر است.
۹️⃣ همکاری و حلوفصل مسالمتآمیز اختلافات (Reciprocity)
جامعه مدنی زمانی شکوفا میشود که مردم بتوانند با همکاری متقابل، مذاکره و گفتوگو، اختلافها را بدون خشونت حل کنند.
🔰در قرن ۲۱، جامعه مدنی باید فراتر از مرزهای ملی فکر کند. در جهانی که اقتصادها و جوامع بههم پیوستهاند، مسئولیت اخلاقی ما نسبت به یکدیگر جهانی شده است. تقویت مشارکت، پاسخگویی، عدالت و همکاری—در سطح محلی و جهانی—تنها راه ساختن جوامعی سالم، امن و پایدار است.
منبع: کانال تلگرام حجم (حامیان جامعه مدنی)
@Haajm