مطالعهای درباره نقش توانمندسازی و مطالبهگری در سازمانهای مردمنهاد تهران
ملیکا مقدم، یوسف اباذری، نوح منوری
🔰در دو دهه اخیر، سازمانهای مردمنهاد (NGOها) به بازیگران مهمی در عرصه توسعه اجتماعی و توانمندسازی گروههای آسیبپذیر تبدیل شدهاند. این سازمانها با هدف کاهش آسیبهای اجتماعی، ارتقای کیفیت زندگی و حمایت از اقشار کمبرخوردار شکل گرفتهاند. یکی از محورهای اصلی فعالیت آنها «توانمندسازی» است؛ مفهومی که قرار است افراد را از وابستگی به شرایط ناپایدار خارج و به استقلال، مشارکت اجتماعی و خوداتکایی برساند. اما سؤال اینجاست: این توانمندسازی چگونه در عمل اجرا میشود و آیا واقعاً به مطالبهگری و کنشگری اجتماعی نیز منتهی میشود؟
🔰پژوهشی تازه با بررسی ۱۳ سازمان مردمنهاد فعال در حوزه توانمندسازی در تهران نشان میدهد که بیشتر فعالیتهای این سازمانها به آموزش مهارتهای ساده و ایجاد شغلهای محدود معطوف است و جنبههای اجتماعی و سیاسی توانمندسازی تقریباً نادیده گرفته میشود.
▫️الگوهای توانمندسازی در NGOها
مطالعه چهار رویکرد اصلی را در میان این سازمانها شناسایی کرده است:
🔰توانمندسازی اقتصادی سنتی
این گروه از سازمانها ابتدا با رویکرد خیریهای شروع کرده و سپس به آموزش مهارتهای ابتدایی و ایجاد فرصتهای شغلی محدود روی آوردهاند. توانمندسازی در اینجا عمدتاً اقتصادی و کوتاهمدت است.
🔰توانمندسازی از طریق مهارتآموزی فردی
این NGOها، توانمندسازی را معادل آموزش مهارتهای فنی یا حرفهای میدانند تا افراد بتوانند وارد بازار کار شوند. این رویکرد رشد فردی را ارتقا میدهد، اما به مشارکت اجتماعی یا تغییر ساختاری کم توجه است.
🔰توانمندسازی همراه با کارآفرینی و فعالیت اقتصادی گستردهتر
در این الگو، سازمانها تلاش میکنند افراد را به سمت ایجاد کسبوکار و فعالیتهای اقتصادی پایدار هدایت کنند. مخاطبان این گروه غالباً افراد تحصیلکرده یا با توانایی اقتصادی بالاتر هستند.
🔰توانمندسازی با ادعای مطالبهگری
برخی سازمانها به صورت نظری بر اهمیت «مطالبهگری» و کنشگری اجتماعی تأکید میکنند، اما یافتهها نشان میدهد که این ادعاها اغلب در حد شعار باقی میمانند و اقدام عملی برای تغییر ساختارهای اجتماعی یا قانونی صورت نمیگیرد.
رابطه NGOها با دولت
پژوهش رابطه NGOها با دولت را در چهار سطح طبقهبندی کرده است:
▫️رابطه اداری/کنترلی: فعالیتها محدود به گزارشدهی و مجوزها است.
▫️رابطه یکطرفه: دولت از NGOها به عنوان ارائهدهنده خدمات استفاده میکند.
▫️رابطه مشارکتی: همکاری دوطرفه، که نادر است.
▫️رابطه انتقادی/چالشی: سازمانها نقش مطالبهگر دارند، اما بسیار محدود و با ریسک مواجه است.
🔰اکثر سازمانها در دو سطح اول قرار دارند و نقش فعال و انتقادی در جامعه مدنی بسیار کمرنگ است.
🔰مطالعه نشان میدهد که توانمندسازی در NGOهای تهران بیشتر فردمحور و اقتصادی است و کمتر به بعد اجتماعی، مشارکتی و مطالبهگری توجه میشود. حتی در مواردی که سازمانها ادعای فعالیت انتقادی دارند، این فعالیتها غالباً محدود به ارائه خدمات کوتاهمدت و رفع نیازهای فوری است و کمتر به تغییر ساختارها یا افزایش آگاهی مدنی منجر میشود.
🔰نویسندگان پژوهش هشدار میدهند که محدود شدن توانمندسازی به آموزش مهارت و ایجاد اشتغال، نقش جامعه مدنی را به ارائه خدمات رفاهی تقلیل میدهد و فرصت تأثیرگذاری بر سیاستها، حقوق شهروندی و مشارکت اجتماعی را از بین میبرد. برای دستیابی به توانمندسازی واقعی، لازم است سازمانهای مردمنهاد میان ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی تعادل برقرار کنند و زمینه فعالیت مطالبهگرانه خود را بدون ترس از پیامدهای قانونی توسعه دهند.
متن کامل: لینک
@Haajm