تابآوری جوامع در بحرانها و نقش نهادهای مدنی
در دنیای امروز، جوامع در معرض انواع بحرانها قرار دارند؛ از بلایای طبیعی گرفته تا بحرانهای اقتصادی و اجتماعی. یکی از مهمترین مفاهیم در مدیریت بحران، تابآوری اجتماعی است. تابآوری به توانایی جوامع برای مقابله، سازگاری و حتی پیشرفت پس از بحران اشاره دارد. پژوهشهای اخیر نشان میدهند که تابآوری جوامع تنها به منابع مالی یا تجهیزات محدود نمیشود؛ بلکه سرمایه اجتماعی، شبکههای ارتباطی و همکاری میان افراد و نهادها نقش کلیدی دارد.
ویژگیهای جوامع تابآور
پژوهشها شش ویژگی اصلی جوامع تابآور را معرفی کردهاند:
انعطافپذیری سازمانی
سازمانها و گروههای محلی باید توانایی تغییر ساختارها، فعالیتها و استفاده از منابع را داشته باشند تا نیازهای جدید بحران را پاسخ دهند. این انعطافپذیری، جامعه را قادر میسازد سریعتر به شرایط غیرمنتظره واکنش نشان دهد.
رهبری فعال و پاسخگو
افراد مؤثر و شناختهشده در جامعه، نقش هدایتکننده و تسهیلکننده دارند. آنها با تشخیص مشکلات و هدایت منابع و نیروها، همکاری جمعی را تقویت میکنند و اطمینان حاصل میکنند که اقدامات مؤثر و هماهنگ انجام میشوند.
یادگیری جمعی و حل مسئله
جوامع تابآور از تجربههای گذشته میآموزند و روشهای جدید حل مسئله را توسعه میدهند. این یادگیری به جامعه کمک میکند در مواجهه با بحرانهای بعدی، پاسخهای بهینهتری ارائه کند.
همکاری و مشارکت اجتماعی
شبکههای اجتماعی قوی و اعتماد متقابل میان افراد باعث میشود مردم برای مقابله با بحرانها متحد شوند و منابع، مهارتها و اطلاعات را با یکدیگر به اشتراک بگذارند.
سرمایه اجتماعی گسترده
سرمایه اجتماعی سه بعد دارد:
🔸پیوندی (Bonding): ارتباطات درون گروهی و محلی،
🔸پلزن (Bridging): ارتباط با گروهها و جوامع دیگر،
🔸اتصالی (Linking): ارتباط با نهادها و سازمانهای قدرت و منابع بیرونی.
تابآوری واقعی زمانی شکل میگیرد که این سه بعد با هم ترکیب شوند.
ارتباط مؤثر با نهادهای بیرونی
جوامع تابآور قادرند با نهادهای دولتی، NGOها و سایر سازمانها همکاری کنند تا منابع و حمایتهای لازم برای مدیریت بحران را جذب کنند. این ارتباط، جامعه را از انزوا و ناتوانی نجات میدهد.
نقش نهادهای مدنی در افزایش تابآوری
نهادهای مدنی شامل سازمانهای غیردولتی، انجمنها، گروههای محلی و شبکههای داوطلبانه هستند. این نهادها میتوانند:
🔸آموزش و توانمندسازی جامعه را بر عهده بگیرند،
🔸شبکههای اعتماد و همکاری را ایجاد و تقویت کنند،
🔸منابع و اطلاعات حیاتی را به افراد برسانند،
🔸هماهنگی بین افراد و سازمانهای مختلف را بهبود دهند.
🔸به بیان دیگر، نهادهای مدنی پلی میان جامعه و منابع بیرونی هستند و نقش کلیدی در تقویت تابآوری اجتماعی ایفا میکنند.
اصول کاربردی برای تقویت تابآوری
🔰توسعه شبکههای اجتماعی و تقویت اعتماد میان اعضای جامعه.
🔰آموزش و تمرین پاسخگویی جمعی و حل مسئله در شرایط بحرانی.
🔰تقویت رهبری محلی و ایجاد نقشهای فعال برای افراد تأثیرگذار.
🔰ایجاد ارتباط مستمر با نهادهای دولتی و غیردولتی برای تأمین منابع.
🔰ثبت و تحلیل تجربیات گذشته برای بهبود فرآیندهای مدیریت بحران.
🔰مشارکت همه گروهها و اقشار جامعه در برنامهریزی و اجرای اقدامات تابآوری.
جمعبندی
🔰 تابآوری جوامع در بحرانها، نتیجه ترکیبی از سرمایه اجتماعی، رهبری فعال، همکاری جمعی و ارتباط با نهادهای مدنی و بیرونی است. جوامع تابآور نه تنها میتوانند بحران را پشت سر بگذارند، بلکه با یادگیری و سازگاری، برای آینده آمادهتر میشوند. تقویت تابآوری مستلزم توجه به فرآیندهای اجتماعی، شبکههای محلی و مشارکت فعال نهادهای مدنی است.
منبع: لینک
MDPI: The world’s leading open access publisher. Supporting research communities and accelerating scientific discovery since 1996.