- هامون ایران - https://www.hamooniran.ir -

سیل هم چنان جاری ست…

اشاره: «در ششم آذر ماه سال یک هزار و سیصد و نود و یک، در ساعت ۱۸، بارندگی شدیدی در شهر برازجان و روستاهای اطراف آن رخ داد. این بارندگی همراه با تگرگ بود و ۳ ساعت به طول انجامید. در این ۳ ساعت، برازجان با ۱۲۵ میلی متر بارندگی، پرباران ترین شهر استان بوشهر اعلام شد. ۳ ساعت بارندگی، علاوه بر آب گرفتگی معابر، رودخانه های فصلی و منازل مسکونی پایین دستی شهر، باعث فوت ۵ نفر از شهروندان برازجانی به نام های مختار مهاجر ۴۵ ساله، جاوید یاسمن فرد ۲۰ روزه، رضا دانشوران ۱۸ ساله، ابراهیم عطارزاده ۲۳ ساله و زهره کفاش ۱۷ ساله شد. میلیاردها تومان خسارت به خانه ها، زمین های کشاورزی، جاده ها، شهر و روستاها وارد گردید. به بسیاری از منازل همشهریان آسیب جدی شد. ساکنین محله های علی آباد(هفت تیر)، حسین آباد و گرمسیری (انتهای بلوار فرهنگیان) تا مدت ها پس از سیل، مشغول پاکسازی منازل و ترمیم آن بودند. در انتهای محله ی علی آباد که در اطراف و حاشیه ی رودخانه های فصلی سکونت داشته اند، دست کم تا ارتفاع یک متر تا یک متر و بیست سانت آب گرفتی همراه با گسیل شدن گل و لای به منازل مسکونی مواجه بوده اند.در این میان به بسیاری از لوازم برقی، رفاهی و لوازم زندگی اشان آسیب جدی وارد شد. تاسیسات شهری و شبکه های آب و برق و راه ها تخریب و تاسیسات زیربنایی آسیب دید. به گاوداری ها، مرغداری ها و زمین های کشاورزی روستاییان خسارت های زیادی وارد شد.»*
با این که برازجان هر ده سال یکبار با سیل مواجه می شود و همواره همین نقاط آسیب پذیر و بحرانی را مورد هدف قرار می دهد، اما در سیاست گذاری های شهری توجه جهدی و اصولی برای برطرف کردن این معضل که هم جان مردم در خطر است و هم خسارات مالی زیادی به مردم و تاسیسات عمومی شهری وارد می شود، اقدامی صورت نمی گیرد. «هامون» تلاش دارد در این گزارش به مناسبت یکسالگی سیل آذرماه ۹۱ دشتستان – برازجان، وضعیت سیل زدگان را بررسی کند و عواملی که باعث سیل در شهر برازجان می شود را مورد واکاوی و بررسی قرار دهد.
***
محله ی گرمسیری در انتهای بلوار فرهنگیان، یکی از محلاتی ست که همواره در از نقاط بحرانی در فصل زمستان است؛ زیرا در حاشیه و حتا بستر رودخانه ی فصلی گرمسیری اقدام به ساخت سکونت گاه های ناامن کرده اند. کودکان، زنان و سالمندان که نسبت به سایر افراد این محله از اقشار آسیب پذیرتر هستند، واقعن سلامت آنها مورد تهدید است. این محله اولین محله یی بود که برای بازدید و تهیه ی گزارش از آن در اولین سالگرد سیل دشتستان ۹۱ به سراغ آن رفتیم، وقتی به اینجا می رسی بوی نمناک و بدی، مشام ات را آزار می دهد، کودکان را می بینی که محیط بازی اشان وسط رودخانه ی فصلی است و با پای برهنه و آسیب پذیر در دنیای سادگی و کودکانه اشان مشغول بازی هستند.
به سراغ یکی از منازلی می رویم که سال گذشته نیز در جریان سیل ۹۱ از آن بازدید کردیم، وقتی از آنها می پرسیم در این یک سال اخیر از سوی مقامات شهری چه کمکی به شما است، می گوید: «در روزهای اول سیل، فقط از سوی هلال احمر چند متر نایلون، چند قوطی لوبیا و پتو به ما دادند. بعد از یک سال هم که از سیل می گذرد،همین چندروز پیش، تنها یک میلیون به ما کمک بلاعوض شد. در صورتی که ما در سیل پارسال، آشپزخونه ام کلن ویران شد و وسایل زیر آوار رفت. الان با سه فرزند و زن و بچه، داریم توی یه اتاق ۱۵متری زندگی می کنیم. الان اتاق خواب و پذیرایی و آشپزخانه ام توی یه اتاق است.»
محمدتقی بقایی در پاسخ به پرسش هامون که الان چه مشکلاتی و چه توقعاتی از مسئولین دارید، گفت: «ما می خواهیم یک وام کم بهره به ما بدهند، تا بتوانیم توی همین زمین فعلی خونه یی بسازیم و امکانات زندگی یی فراهم کردیم.» وقتی به او می گوییم قرار بوده آپارتمانی به شما بدهند می گوید: «به ما می گویند آپارتمان به شما می دهیم، اما شرایطی که دولت می گوید، من توان پرداخت آن را ندارم. چه جوری وام میخواد به ما بده، با بازپرداخت قسطی دویست، سیصدهزار تومان، در صورتی که من به دلیل کور شدن چشم ام، توان کار کردن ندارم، و در ماه از محل پرداخت یارانه، تنها صد و پنج، دویست هزار تومان نصیب من می شه»
به سمت دیگر رودخانه ی فصلی گرمسیری که به مراتب وضعیت اسفبارتری نسبت به این طرف رودخانه ی خشک دارد، می رویم، با اعتراض اهالی محله رو به رو می شویم و فکر می کنند مسئول شهری هستیم!! و زمانی می گذرد تا متوجه می شوند خبرنگار هستیم و تنها برای پوشش خبری آمده ایم. از مسئولین به شدت انتقاد دارند، به طوری که نمی شود برخی از حرف های آنان را بازتاب داد. می گویند مسئولین هیچ توجهی به ما ندارند، پل را روی ما بسته اند… از چند نفر از ساکنین محله که سراغ می گیریم، می گویند سالهاست ساکن اینجا هستند، به لحاظ امکانات شهری، منازل آب و برق دارند، هر چند همه ی خانه ها فاقد کنتور است! پروانه ی کار شهرداری در کار نیست، اما همواره تاکید می کنند به غیر از اینجا، جایی ندارند که بروند. «بالانچ پور» یکی از ساکنین این محله می گوید: «ما کارگر هستیم، دستمان تنگ است. اگر وسع مالی به ما اجازه می داد، در مناطق دیگر شهر که امن هست، خانه اجاره می کردیم و ساکن می شدیم.» وی در ادامه می افزاید: «به ما بابت سیل پارسال، یک میلیون تومان کمک بلاعوض کرده اند، که این چاره ی درد ما نیست. وضعیت رودخانه ی فصلی گرمسیری مناسب نیست، دیوارچینی نشده است، دهانه ی پل کم عمق و تنگ است. الان هم چندسالی است مسیر پل رو بسته اند» وقتی به حرف های همه ساکنین در کوچه گوش می دهی خواهان این هستند که در این محله زندگی کنند، اما دولت و شهرداری نسبت دیوار چینی و ایمن سازی حریم رودخانه های فصلی اقدام کنند، اما مسئولین شهری و کارشناسان، سکونت اهالی حریم رودخانه های فصلی را مجاز نمی دانند و اعتقاد دارند عرض رودخانه های فصلی را تنگ کرده اند و این خود باعث عدم عبور مناسب آب های سطحی شهر و جاری از کوهپایه ها می شود. اهالی از حمایت های اندک مقامات مسئول گلایه دارند.
دومین محله یی که از آن بازدید می کنیم، انتهای محله علی آباد است که در مجاورت رودخانه ی فصلی قرار دارد. آنها هم مانند ساکنین مجاور رودخانه ی فصلی گرمسیری، یک میلیون تومان کمک بلاعوض از دولت به دستشان رسیده است، در صورتی که می گویند که هربار که سیل می آید جان و مال ما در خطر می افتد. اهالی این محله از جمله غلامرضا بهارآمده می گوید:«چهل سال است که ساکن این محل هستم و هر ده سالی که سیل می آید، خسارات مالی زیادی متوجه ما می شود» وی در ادامه خاطرنشان می کند: «انتظار داریم یک وام کم بهره به اهالی داده شود تا بتوانند جبران خسارت سیل ۹۱ که به خانه ها و وسایل های برقی و رفاهی زندگی امان آسیب وارد ساخته، بازسازی و نوسازی نماییم.» نصرالله نجفی ساکن دیگر محله می گوید: «رودخانه فصلی علی آباد باید ایمن سازی شود. دهانه ی پل کم عمق است. به نظر من ستون وسطی پل خودش مانع از عبور آب می شود. باید دیواره های حفاظتی برای بدنه ی رودخانه ی فصلی اینجا درست کنند، ما در سیل پارسال یک هفته تا دو هفته مشغول پاکسازی منازل خود بودیم. اداره آب منطقه ای باید نسبت به استانداردسازی رودخانه های فصلی خود در سطح شهر اقدام کند»
نگاه مسئولین به سیل …
در زمان حسین آبادی، شهردار وقت در نامه یی به مقامات استانداری بوشهر خواهان توجه به حریم ها رودخانه های فصلی برازجان در سطح شهر شد. در این نامه آمده است: «با توجه به وجود ۴ دره فصلی فعال در فصل بارندگی و باتوجه به ساخت و سازهای قدیمی در حریم این دره ها به خصوص در محلات پایین دستی شهر از جمله محله علی آباد، حسین آباد، گرمسیری، و کمال آباد به طوری که در محلات مورد اشاره عرض دره ها و دهانه های پل بسیار کم شده که این امر موجب پس زدن آب دره ها هنگام بارندگی و در نتیجه زیر آب رفتن منازل مسکونی در حریم و بروز خسارات جبران ناپذیر می گردد. لذا خواهشمند است به منظور جلوگیری از وقوع چنین حوادثی دستورات لازم اجرایی شدن دیوار کشی، احداث پل و واگذاری زمین به همراه تسهیلات بانکی به املاک موجود در حریم دره و مسیل های فوق الاشاره اقداماتی را انجام دهید.»
هرچند گویا در این زمینه بودجه یی به دست مسئولین و آسیب دیدگان برای فراهم ساختن زیرساخت ها نشده و کمک ها محدود به یک میلیون تومان بلاعوض به مردم است، اما از طریق ستاد حوادث غیرمترقبه کشور قرار است برای انتقال خانه های در حریم رودخانه های فصلی در سطح شهر و دیوارکشی حفاظتی این رودخانه ها اقداماتی صورت گیرد.
سید مهدی موسوی نژاد، نماینده مردم دشتستان در مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با «هامون» می گوید: «با توجه به بازدید کمیسیون عمران مجلس از سیل زدگان سال گذشته انجام گرفت، گزارشی از وضعیت سیل دشتستان در صحن علنی مجلس قرائت شد و مقرر گردید برای خساراتی که به رودخانه های فصلی واردشده، حفاظ کشی دره ها، جابجایی خانه هایی که در بستر و حاشیه ی دره ها ساخته شده اقداماتی انجام بگیرد و تمهیداتی صورت بگیرد.اتفاقن در تاریخ ۶/۹/۱۳۹۲ نیز تذکر شفاهی به هیات دولت و رییس جمهوری دادم که در پرداخت این مبالغ تسریع به عمل آورنذ. وی خاطرنشان کرد: «جناب آقای ابوترابی فرد هم که ریاست جلسه را بر عهده داشت، در این زمینه به هیات دولت تذکر دادند.»
گسترده گی خسارات وارده به شهر و شهرستان در جریان سیل ۹۱ بسیار زیاد است. به گزارش کریم حسین آبادی رییس ستادبحران شهرداری و شهردار وقت برازجان که در نامه ی مورخه ی ۰۸/۰۹/۱۳۹۱ به استاندار بوشهر- مهندس فریدون حسنوند- ارایه شده ضمن شرح خساراتی که به پل ها و دیواره های حفاظتی رودخانه های فصلی واردشده، خواهان تعیین تکلیف و اجرایی شدن پروژه های مربوطه در قالب مطالعات با الویت محلات محروم از جمله علی آباد، حسین آباد، گرمسیری و کمال آباد از طریق مراجع ذیصلاح صادر شود.
طبق این نامه، شهردار وقت برازجان با توجه به وجود ۴ دره فصلی (فعال در فصل بارندگی) در سطح شهر برازجان به طول ۴۶ کیلومتر و نیز با توجه به مطالعات مصوب دفع آب های سطحی و ساماندهی مسیل های شهر برازجان توسط ستاد حوادث غیرمترقبه استان و وقوع سیل در سنوات قبل و چند روز اخیر که حدود ۸۰ درصد پل های موجود در شهر از ۱۰ درصد تا ۷۰درصد و حدود ۵۰ درصد دیوارهای حفاظتی از ۲۰درصد تا ۶۰درصد خسارت وارد شده که بخش اعظم آن در محلات علی آباد، حسین آباد، گرمسیری و کمال می باشد. در این نامه تصریح شده است: «لیکن انتظار می رود در این برهه از زمان با توجه به تعامل خوب حضرتعالی و معاون عمرانی جناب مهندس رستمی با مسئولین کشور بهترین فرصت جهت حل مشکلات عدیده، و اساسی شهر برازجان در هنگام بروز حوادث غیرمترقبه می باشد.»
علاوه بر خسارات جانی و مالی که به شهروندان برازجانی و کشاوران و فعالین اقتصادی در جریان سیل ۹۱ دشتستان وارد آمد، به تاسیسات شهری و فنی ادارات آب منطقه ای، برق، مخابرات، شهرداری و دهیاری ها نیز خسارات چشم گیری وارد امده است. به عنوان مثال طبق گزارشی که شهردار وقت برازجان در تاریخ ۸/۹/۱۳۹۱ به ستاد بحران شهرستان و مدیریت کل ستادبحران استان بوشهر ارایه نموده است، در راستای جبران خسارت وارده شده به تاسیسات شهری خیابان ها، کوچه ها، پل ها، دیوار حفاظتی، کف دره ها، جدول گذاری ها، تابلوهای شهری، درختان، آسفالت خیابان ها و کوچه ها و پارک های سطح شهر، حدود چهارده میلیارد و هفتصد وپنجاه میلیون تومان به تاسیسات شهری مرتبط به شهرداری برازجان خسارت وارد شده است.
مهندس کریم حسین آبادی، شهردار وقت برازجان در گفت و گو با هامون می گوید: «علی رغم پی گیری های استانی و ملی ما و همچنین از طریق کمیته ی برنامه ریزی و ستاد حوادث غیرمترقبه، هیچ بودجه ای به شهرداری برازجان تخصیص داده نشده است. شهرداری گزارش تصویری مفصلی با محاسبه خسارت های ایجاد شده تهیه کرد و شخصن به تک تک مسئولین استانی ارایه دادم در جلسات متعدد نیز از وخامت اوضاع در بارندگی های آینده به دلیل آسیب و ضعف زیرساختها تاکید کردم ویک نسخه را شخصن به مدیر بحران کشور- جناب آقای قدمی- تحویل دادم که گفتند با هماهنگی استاندار اقدام می کنیم که تا کنون نتیجه ای حاصل نشده است.»
وی خاطرنشان کرد:« در بحث ها و جلسات حرف های خوب وقشنگی زده می شد و قول هایی هم داده شد، اما در عمل هیچ اتفاقی نیفتاد» شهردار سابق برازجان علت عدم اختصاص بودجه ناشی از سیل را این گونه ارزیابی کرد و گفت: «متاسفانه با همه تلاشی که مجموعه استان انجام دادند نتوانستیم اقدامات پیشگیرانه و بازسازی مناطق آسیب دیده را در برنامه های اولویت دار دولت قرار دهیم» حسین آبادی اعتقاد دارد:« حل مشکلات سیل گیر شدن سطح شهر و روان شدن آب های سطحی در معابر و مناطق مسکونی پایین دستی، یک کار بین چندسازمان و دستگاه شهری و استانی است و تنها در حوزه فعالیت شهرداری برازجان نیست. وی در ادامه تصریح کرد: «برای عبور از مسایل سیل در سطح برازجان و دشتستان که تقریبن هر ده سال، یک بار اتفاق می افتد، نیازمند طراحی یک برنامه مطالعاتی است، که این مشکل را مرتفع کند و حتمن نیز نیازمند همکاری استانی و ملی با مسئولین شهری و شهرستانی ست. برای این برنامه مطالعاتی، در وهله ی اول نیازمند اعتبار ملی و یا دست کم استانی می باشد.» وی در پاسخ به این پرسش هامون که از او پرسیدیم، بخشی از مردم در سطح شهر نسبت به ساماندهی وضعیت پس از سیل، هنوز شهرداری را بیشتر مسئول می دانند، گفت: «اعتقاد دارم همه مقصریم هم پیش از ما وهم ما .همه ی سهل انگاری هایی که قبلن انجام گرفته از طراحی و اجرای پل ها، تا ساخت وساز در بستر و حریم مسیلها وهم عدم انجام اقدامات پیشگیرانه در مناطق بالا دست از جمله ساماندهی مسیل های بالا دست و اجرای طرح های آبخیزداری و غیره. هم مسوولین بابت عدم پیگیری موثر و هم شهروندان عزیز بابت عدم اصرار بر خواسته به حق خود مقصرند. اکنون نیز شورای محترم شهر به عنوان نماینده مردم و فرمانداری به عنوان نماینده دولت و شهرداری به عنوان متولی شهر، باید کمیته ای تشکیل دهند و این خواسته به حق شهروندان را در استان و مرکز پیگیری کنند تا نتیجه مطلوب بدست بیاید.»

رودخانه های فصلی، آشنه پاشیل سیل در برازجان
غلامرضا شاکری، از شهروندان برازجانی است که در حوزه رودخانه های فصلی برازجان پژوهشی را تدوین نموده است. وی درباره وضعیت رودخانه های خشک برازجان و ساماندهی کردن آنها در گفت و گو با «هامون» می گوید: «مشکلات و بحران آفرینی های رودخانه های فصلی برازجان مربوط به یک روز، دو روز و یک سال گذشته نیست، این مشکلات ناشی از عواملی است که طی این سالها به روی هم انباشت شده، تا مشکلات بحرانی هم چون سیل ۹۱ را به مردم و مسئولین نشان داد.شاکری معتقد است چون مدیریت رودخانه های فصلی را اداره آب منطقه ای استان بوشهر عهده دار است، ابتدا باید یک طرح مطالعاتی درباره رودخانه(دره) های فصلی برازجان انجام دهد که شامل حریم رودخانه، عرض، ارتفاع، میزان ورودی آب و حجم و نحوه خروج و … باشد» این پژوهشگر حوزه معضلات شهری برازجان، اعتقاد دارد اداره آب منطقه ای استان بوشهر می بایست از گذشته اقدام به ساخت سیل بند و سد خاکی جهت جلوگیری از واردشدن حجم بسیار گسترده آب به شهر و مناطق مسکونی انجام می داد که متاسفانه این مهم انجام نگرفته است.
وی با تقسیم بندی رودخانه های فصلی برازجان به سه بخش مناطق نسبتن امن، خطرناک و بحرانی می گوید: «رودخانه های فصلی واقع در انتهای خیابان فردوسی، شهرک فتح، شهرک امام، ۶۹ هکتاری و ۵۹ هکتاری شامل مناطق نسبتن امن است؛ بخشی از رودخانه های فصلی حسین آباد، علی آباد و انتهای بلوار فرهنگیان، شامل مناطق خطرناک است و بخشی از ادامه ی مسیر، رودخانه های فصلی حسین آباد، علی آباد، محله خضر شامل مناطق بحرانی است»
غلامرضا شاکری بخش اندکی از مشکلات رودخانه های فصلی را متوجه شهرداری می داند، وی بر این باور است معضلات پیش آمده در سیل سال ۹۱ ناشی از مجموعه اقدامات ناصحیح، مدیریت نامطلوب و غیرتخصصی ادارهای آب منطقه ای استان بوشهر، راه و شهرسازی، و نهدهای شهری و استانی دیگر و هم چنین عدم اهمیت یافتن این رودخانه های فصلی در نزد مردم شهر می داند.
سرمنشا رودخانه های که در بخش شمالی شهر برازجان قرار دارد، از کوهپایه های گیسکان می باشد؛ ارتفاع دره ها در آن منطقه بیش از ده تا پانزده متر است، اما وقتی به مناطق شهری، در انتهای محله های علی آباد و حسین آباد می رسد به یک تا دومتر ارتفاع، محدود می شود» این پژوهشگر معضلات شهری همچنین اعتقاد دارد: «اداره آب منطقه ای استان بوشهر، در خروجی دره های آبی برازجان تکلیف حقوقی اش را باید حریم دره ها با کشاورزان و باغداران منطقه مشخص کرده و نسبت به عریض نمودن خروجی رودخانه های فصلی در جهت تسریع کردن خروج آب اقدام نماید. چون بسیاری از کشاورزان و باغداران منطقه به خصوص در انتهای محله ی علی آباد که به صیفی کاری یا نخل داری مشغول هستند، به حریم رودخانه های فصلی تجاوز کرده و عمق و عرض مسیر آبراه ها را به دو متر- در عرض و ارتفاع- کاهش داده اند.»وی معتقد است: «ساختار محیطی و ساختار فیزیکی دره ها در طول زمان توسط عوامل انسانی تغییر کرده است و گاه مسیر دره ها عوض شده و این موارد در کنار سو مدیریت شهری، خودش باعث بروز سیل می شود.» وی خاطرنشان کرد: هم چنین دلایل عدم لایروبی، نبود کف سازی مناسب رودخانه های فصلی و هم چنین عدم کارشناسی ساخت پُل های دره های فصلی ساخته شده در سطح شهر برازجان به ویژه در محله های حسین آباد، علی آباد تبدیل به یک معضل بزرگ خروج آب شده است و این پل های نامناسب و کم ارتفاع، مانع از تسریع و خروج آب می شود. وی هم چنین در مورد فرهنگ عمومی مردم گفت: مردم نسبت به اهمیت دادن به وضعیت رودخانه های فصلی برازجان و نحوه ی استفاده از آنها در تامین امنیت حریم ها که باعث طغیان رودخانه های فصلی نشود، کاملن بی توجه اند. وی گفت:«می بایست مردم از ریختن نخاله ها ی ساختمانی، زباله های شهری و … ممانعت به عمل آورند» وی در ادامه ی گفت و گوی خود با هامون، برای حل این معضل دو راهکار پیش نهاد می کند: «۱)شهرداری با درختکاری انبوه همه ی حریم رودخانه های فصلی در سطح شهر را باید پوشش دهد. این کار به زعم من باعث می شود مردم به حریم دره ها دسترسی نداشته باشند تا نخاله ها را در آن بریزند. ۲)این نهاد شهری باید نسبت به ساخت دیواره ی حفاظتی رودخانه های فصلی اقدام کنند و باتوجه به گسترده گی ساخت این دیواره های سنگی و هزینه های سرسام آور آن که بالغ بر میلیاردها تومان پول هزینه می شود،این مهم فقط از طریق کمک بودجه های دولتی و ملی قابل انجام است.»

*در بخش اشاره گزارش، از نوشتار همکار گرامی «مهدیه امیری» با نام « زنگ ها برای که به صدا درمی آیند؟»منتشر شده در پرونده هامون، ویژه نامه نوروزی ۹۲ نشریه اتحاد جنوب استفاده شده است.