سه شنبه ، ۵ آذر ماه ۱۳۹۲، بیست و یکمین عصرانه فرهنگی هامون برگزار شد. با توجه به اینکه دور اول این عصرانه ها به پایان رسیده و فصل جدیدی از آن ها آغاز شده است، موضوع این جلسه را به نقد و تحلیل دور نخست اختصاص داده شده بود که توسط اسماعیل حسام مقدم؛ از مؤسسین ان جی او “هامون” و از کنشگران مدنی ارائه شد.
حسام مقدم در آغاز متنی کوتاه از کتاب «چشم مرکب» اثر محمد مختاری را قرائت نمود(؛ “زبان ستیز، خواه ناخواه زبان تامل نیست. بلکه زبانی است عصبی، کم حوصله، شدید و برنده که باید هرچه سریعتر تاثیر گذارد، اما زبانی که در پی برخورد با بنیادها و مبناهای فرهنگی اجتماعی سیاسی و حتا مبناهای خود باشد، به مختصات دیگری نیازمند است، تمهیدات نحوی و آرایی و تصویری دیگری می طلبد.” محمد مختاری، کتاب چشم مرکب) که درباره ی لحن و چگونگی گفتار و زبان بود و آن را به دلایل و ضرورت تشکیل عصرانه فرهنگی هامون پیوند داد؛ و افزود:” انجمن هامون ایران در ابتدا و پیش از شروع هرگونه فعالیتی، به بررسی وضعیت اجتماعی پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که مواردی چون “درک حضور دیگری”، تحمل، تأمل و مدارا در زبان و در گفتار در جامعه (چه در عوام و چه حتا در نخبگان) کمرنگ هستند و همچون یک خلأ احساس می شوند. از همین رو در اولین قدم برای بهبود این وضعیت، تشکیل چنین نشست هایی را در اولویت قرار دادیم. و حال پرسش اساسی در این جلسه این هست که می خواهیم عملکرد خودمان را در جلسات گذشته و همچنین چگونگی بهتر شدن آن در آینده را بررسی کنیم!؟ “وی ادامه داد:” همواره در جوامعی که به سمت توسعه پیش می روند دو نیروی متعارض را می شود ازهم بازشناخت؛ دسته اول آنانی هستند که با محافظه کاری برای حفظ منافع خود، از وضع موجود حفاظت می کنند و دسته دوم کسانی که می خواهند وضع موجود از هم بپاشد تا آنچه خود می خواهند شکل بگیرد. اما در این میان همواره اقلیتی وجود دارند که با هیچ کدام از طرفین همراه نیست و همیشه از سوی هر دو طرف مورد حمله قرار می گیرند که شما به دسته مقابل وابسته هستید…! اما آنچه که می تواند تجربه زیسته ی مدرن را به ارمغان بیاورد، دقیقن برپایه کنشگری مدنی همین اقلیت شکل می گیرد.” پس از توضیح حسام مقدم درباب کنشگری در جوامع در حال توسعه و البته ایران؛ حسین پاپری؛ فعال فرهنگی ضمن اشاره به اینکه فراتر از بعضی جلسات و نشست های این چنینی، فرهنگ گفتگو را در جامعه شاهد نیستیم، پرسید:” فرهنگ گفتگو چگونه می تواند به صورت کلان و گسترده در سطح جامعه گسترش یابد و یا چرا گسترش نیافته است؟” کاووس کمالی نژاد؛ از اهالی ادب و فعال فرهنگی ضمن موافقت با پاپری درباره ی عدم گستردگی فرهنگ گفتگو، گفت:” بسیاری افراد موثر در این امر که از اعضای این جامعه نیز هستند به خاطر ترس و برای از دست ندادن قدرت، از اقدام در این باره و یا آماده سازی فضا پرهیز می کنند.” اسماعیل حسام مقدم هم در پاسخ به پاپری، به کتاب «تمرین مدارا» اثر محمد مختاری اشاره کرد و گفت:” حل این موضوع با انجام تمرین مدارا که یکی از اهداف عصرانه هامون نیز هست امکان پذیر است.” در ادامه سبحان حسن پور، افزود:” به نظر من پیش از تمرین، ضرورت گفتگو باید در ذهن گفتگوکنندگان تعریف شده باشد تا به آن تن در دهند. آموزش در مدرسه، همین نشست ها، مطالعه و… می توانند در شکل گیری نگاه گفتگو محور در افراد مؤثر باشند.”
شکل گیری این صحبت ها از آن جهت بود تا استقبال افراد از نشست های هامون مورد بررسی قرار گیرد. نتیجه گیری حاکی از آن بود که هنوز بسیاری از افراد از گفتگو پرهیز می کنند و یا به عبارتی آن را غیرضروری دانسته و نیازی به انجام آن نمی بینند. آن چنان که در ادامه بحث به بررسی چرایی همین موضوع پرداخته شد. مجید عوض فرد؛ هنرمند و کنشگر فرهنگی اشاره نمودند که: “شاید دلیل عدم حضور گروهی از افراد دلسردی آنها از این چنین نشست ها و گروه ها باشد. به طور مثال زمانی که انجمن شعر و داستان شب شعرهایی را برگزار می کرد، فشار زیادی از سوی مسئولین بر آنها وارد می آمد که کار را برای اعضای این انجمن دشوار می کرد و در نهایت موجب دوری آنها از حضور در چنین عرصه هایی شده است”. وی افزود:” نگرانی ما باید این باشد که همه افراد با اطلاع از تشکیل چنین نشست هایی، بدانند اجازه ورود و صحبت در آن را دارند و این را احساس کنند.” وی ادامه داد:” البته در پایتخت نیز بسیاری از نشست هایی که برگزار می شوند با وجود آنکه استقبال و شرکت افراد زیادی را در آنها شاهد نمی باشیم اما بازتاب گسترده ای از آن در رسانه ها می دهند. بنابراین چه بسا بازتاب این جلسات از اهمیتی دوچندان نسبت به تعداد حاضران در آن دارد.”
فاطمه عبداللهی؛ دبیر دبیرستان های شهر اشاره کرد که تفکر وی با تفکر حاکم در این جلسات نزدیک بوده و از این بابت ترغیب شده است که حضور بیشتری در نشست ها داشته باشد. غلامرضا شبانکاره؛ روزنامه نگار و فعال فرهنگی و حسین پاپری نیز بر اینکه در جامعه ما “شنوندگی” به خوبی جا نیفتاده است که همین موضوع راه گفت و گو را نیز سد می کند؛ تأکید کردند. شبانکاره افزود: داشتن نگاه سیاه و سپید به صورت پیش فرض، از دیگر عوامل تأثیر گذار و محدودکننده گفت وگو هاست. مهدیه امیری؛ روزنامه نگار و کارشناس رشته ادبیات فارسی، نیز عدم وجود فرهنگ نقدپذیری در جامعه را عامل مهمی دانست که مانع حضور افراد در یک گفتگو است. در ادامه متنی از سوی اشکان نوری زاده که این هفته نتوانسته بود حضور پیدا کند توسط غلامرضا شبانکاره خوانده شد. مهم ترین نقد این نوشته، بیان می داشت که آیا نشست های عصرانه فرهنگی هامون به گسترش فرهنگ شفاهی در جامعه کمک نمی کند؟ یا چه بسا حتی گسترش فرهنگ کتابخوانی را دنبال دارد؟
حسین پورمودت؛ دبیر دبیرستان های شهر در پاسخ به این نقد گفت:” اینکه این جلسات باعث گسترش فرهنگ شفاهی می شود اشتباه است. جلسات این چنینی بدون داشتن دانش، مطالعه و اطلاعات شکل نمی گیرد. بنابراین فرهنگ شفاهی نیست.” حسین پاپری نیز گفت:” اگر تعریف فرهنگ شفاهی را بدانیم چنین قیاسی نخواهیم کرد و باید توجه داشت که اصلاح این فرهنگ با آموزش در مدارس امکان پذیر است”. مهدیه امیری گفت وگو را پی گرفت و گفت:” به نظر من این جلسات نه تنها شرکت کنندگان را به مطالعه کتاب بلکه به سمت رجوع به اینترنت و وبگردی نیز سوق داده است.” غلامرضا شبانکاره نیز عقیده داشت که در فرهنگ شفاهی دسته بندی هایی می تواند وجود داشته باشد. به این شکل که به طور مثال اگر سقراط، شخصن هیچ اثر مکتوبی نداشته… وعظ و خطابه ای هم نداشته و سعی کرده است با طرح پرسش، باورهای جامعه را نسبت به مسائل حساس کند. اسماعیل حسام مقدم هم گفت اگر منظور از فرهنگ شفاهی مونولوگ گویی باشد باید خاطرنشان کرد که این نشست ها، با محور قرار دادن گفتگوی حضار شرایط دیگری را پیش آورده است.(در همین زمینه ایشان حضار را به خوانش مقاله حمید موذنی؛ نویسنده و متنقدفرهنگی هم استانی دعوت نمود) حسام مقدم بخش دیگری از صحبت های خود را که برای این جلسه آماده کرده بود پی گرفت و افزود:” به طور کلی نیمی از جلسات عصرانه فرهنگی هامون در دور اول با موضوعات و مفاهیم سیاسی-اجتماعی و نیمی دیگر با مفاهیم هنری-ادبی بوده اند. می خواهم علاوه بر بحث راجع به شکل، درباره ی محتوای جلسات نیز صحبت هایی داشته باشیم. به نظر شما جای خالی چه موضوعاتی وجود داشته است؟” در پاسخ احمد حسام مقدم گفت:” عدم حضور ادبیات کلاسیک احساس می شد و بعضی موضوعات چون جامعه مدنی حضور پررنگی داشتند که البته نوعی تکرار در جلسات را پیش آورد.” غلامرضا شبانکاره نیز افزود:” موضوعات کاربردی در زندگی روزمره مردم بسیار کم رنگ بود و شاید بتوان یکی از علل مهم درچرایی استقبال یا عدم استقبال افراد را همین دانست.”در پایان اسماعیل حسام مقدم خود نیز با اذعان به این مسئله گفت: ” اگر موضوعات را به دو دسته انتزاعی(ذهنی) و انضمامی (روزمره) تقسیم کنیم، خواهیم دید که تقریبن همه ی جلسات با موضوعات انتزاعی بوده اند. بنابراین در جلسات آینده پرداختن به مسائل انضمامی و کار و معیشت مردم از اهمیت بیشتری برخوردار خواهند بود.” در ادامه کمالی نژاد نیز موضوعی درباره حقوق حیوانات را برای جلسات آینده عصرانه فرهنگی هامون پیشنهاد داد.
در جمع بندی جلسه نیز حسام مقدم به بیان نتایج جلسه پرداخت که با توجه به گفت وگوهایی که در جلسه انجام شده بود قرار شد انجمن هامون ایران پیشنهادی مبنی بر برگزاری برخی جلسات ماهیانه با همکاری “انجمن اهل قلم دشتستان” را در برنامه کاری خود قرار دهد که این جلسات در محل انجمن اهل قلم برگزار گردد. علاوه بر این نیز قرار شد که پیشنهادی را که انجمن هامون ایران جهت برگزاری “عصرانه سینمایی هامون” به انجمن سینمای جوان برازجان داده بوده است را پیگیری نماید تا علاوه بر این عصرانه های فرهنگی، جلسات دیگری را نیز در حوزه ها دیگر و در مکانهای دیگر برگزار نماید.
سه شنبه ۱۲ آذر ماه، نیز بیست و دومین عصرانه هامون از دور دوم نشست ها، با موضوع تحلیل جهان داستانی خالد حسینی و خوانش بخشی از رمان بادبادک باز برگزار خواهد. حضور عموم در این جلسات آزاد می باشد.