غروب پنجشنبه(۷آذرماه)، ساعت ۱۷ و ۲۱دقیقه زلزله ای به بزرگی ۷/۵ در مقیاس ریشتر در عمق ۵کیلومتری زمین، برازجان را لرزاند. شدت این زمین لرزه به اندازه ای بود که تقریبن در تمام نقاط استان بوشهر و بعضی شهرهای استان فارس نیز احساس شد. بر اساس گزارش شبکه ی لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک، از زمان وقوع زمین لرزه تا سیزدهم آذر ماه تعداد ۷۳ پس لرزه در شهرستان دشتستان به ثبت رسیده که از این تعداد ۴ پس لرزه بالاتر از ۴ ریشتر اعلام گردیده است. گفتنی است در این حادثه ۷نفر کشته شدند که سه نفر از آنها بومی منطقه نبودند و ۴نفر دیگر از اهالی شهر برازجان و روستای دهقاید بودند. همچنین ۲۱۰نفر در این حادثه مجروح شدند و ۳۰۰ واحد مسکونی نیز تخریب گردید. گفتنی است بیشترین خسارت وارده بر دیوار خانه ها می باشد که اکثرن تخریب شده و گاهی ترک خوردگی دیوار ساختمان منازل وتخریب کامل چند منزل مسکونی مشاهده می شود. این زمین لرزه در مجموع ۷۳ میلیارد تومان خسارت مالی برجای گذاشت. ترس، اضطراب و دلهره در بین شهروندان با توجه به گذشت چند روز از زمین لرزه همچنان نمود دارد به گونه ای که برخی خانواده ها همچنان در کمپ ها و چادرها به سر می برند. کمپ هایی که از سوی هلال احمر جهت آسیب دیدگان در مدارس و استادیوم برازجان نصب گردیده که این خود برای خانواده ها مشکلاتی را ایجاد نموده است. ازجمله باز شدن مدارس و حضور دانش آموزان در کلاس های درس و حضور خانواده ها در کمپ ها!! که با اعتراض شدید خانواده ها و درگیری با نیروی انتظامی و هلال احمر انجامید که به جمع آوری چادر ها منجر شد و بعد از گفت و گو با آسیب دیدگان در نهایت راه به جایی نبرد و چادرها در همان مدارس مجددن نصب گردید!!
برازجان؛ فاقد زیرساخت های مناسب شهری
یک دسته از عوامل ساختاری زیربنایی هستند که بهم پیوسته می باشند و پایه و اساس یک ساختمان و در صورت بزرگتر یک شهر را تشکیل می دهند. زمانی که گسست، کمبود و یا فقدان ارتباط و یکپارچگی در یکی از این عوامل ایجاد می شود نظم تمامی عوامل را به هم می ریزد و تبدیل به فاجعه می گردد. سیل سال گذشته و زلزله امسال در برازجان، این سوال را مطرح می کند که آیا شهری با وسعت برازجان دارای زیرساخت های مناسب شهری می باشد یا خیر؟ دکتر محمود جمهیری، دکترای تخصصی شهر سازی (طراحی و برنامه ریزی شهری و منطقه ای) در این خصوص بیان کرد:”باید توجه داشته باشیم که شهر برازجان همانند اغلب شهرهای میانی کشور دارای سابقه ای طولانی است. و از این جهت در زمان شکل گیری آن زیرساختهای امروزین مانند خیابان های ماشین رو و لوله کشی آب و انتقال نیروی برق و ولوله کشی گاز وجود نداشته و در نتیجه شهر در زمان خود و با سیستم های دوران خود شکل گرفته است.” وی افزود:” بنابراین در دوره های جدید که برای شهر طرح تهیه شده تلاش گردیده است تا آن بخش از شهر که در گذشته فاقد زیرساختهای نوین و مدرن بوده اند را به نحوی در آن طراحی نموده و شکل شهر را اصلاح کنند. تعریض معابر و اصلاح هندسی آنها، تعیین ضوابط برای ساخت و ساز در بافتهای گذشته و سایر موارد در همین راستا نیز بوده است.از این لحاظ شهر همچنان فاقد زیر ساختهای مورد انتظار شهرسازی است و کمبودهای فروانی در آن مشاهده می گردد. بهسازی و نوسازی این زیر ساختها لازم و ضروری است.”
دکتر جمهیری در خصوص بلایای طبیعی گفت:”بلایای طبیعی که دارای انواع متعددی هستند و در جهان چهل نوع آنها شناخته شده است که در ایران حدود سی نوع بلایای طبیعی شناخته شده احتمال وقوع دارند و از این جهت ایران یکی از چند کشورهای سانحه خیز جهان محسوب می شود. این بلاها با احتمال کم ولی با تخریب فراوان بروز می کنند و جلوگیری از آنها کاری پیچیده و دشوار است. نیاز به صرف هزینه داشته و معمولا نیز نیاز به تکنولوژی خاص دارند. پیش بینی این حوادث اغلب با مشکل مواجه است و امکان آن بخصوص زلزله سخت و دشوار است. حفاظت ساختمانها و ایمن سازی آنها، مقاوم سازی بناها در مقابل زمین لرزه ها و همچنین ایجاد زیر ساختهای مناسب برای فرار از حوادث، ایجاد و مکان های لازم برای امداد و نجات و همچنین ایجاد تاسیسات و تجهیزات مناسب در شهر ها از جمله موارد کاهش بلایای طبیعی است.” وی در خصوص مشکلات برازجان در زمان بلایای طبیعی افزود:” با توجه به آنکه پس از زلزله بحران بوجود می آید. ترس و وحشت ساکنان منطقه زلزله زده را در بر می گیرد امداد رسانی امری بسیار ضروری و واجب است. بحرانهائی مانند تخلیه، توزیع کمک رسانی، امداد و نجات، اسکان بازماندگان، بهداشتی، اعزام و معالجه مجروحان، انتقال نیرو و آب و … داشتن مکانهائی برای کاهش این بحرانها و آموزش ساکنان برای استفاده صحیح از آنها امری مهم است. مهمترین مسئله در اینجا آموزش ساکنان برای فرار از بلایا و دسترسی به جای امن است. تنها وجود مکان هائی برای پدافند غیر عامل کافی نیست. مکان های پدافند غیر عامل می تواند پارکها ، فضاهای باز و فضاهای جمعی و عمومی شهر باشد. البته از این جهت اغلب شهرهای ما فاقد فضاهای باز مناسب و کافی هستند و از این جهت شهرها به شدت در معرض خطرهستند. یک توصیه مهم به طراحان شهری و شهرسازان و برنامه ریزان شهری و همچنین مدیران و سیاستگذاران شهری این بوده است که همواره در اغلب نقاط شهر فضاهای باز را در نظر بگیرند. این فضاها علاوه بر اینکه می توانند به عنوان یک فضای بکر مورد استفاده های مختلف باشند در اینگونه موارد فضاهای مناسبی برای پدافند غیر عامل می باشند. شهر برازجان نیز از این جهت دارای مشکل است و لازم است در این زمینه اقداماتی صورت گیرد.”
نبود قطعیت به معنای واقعی!
در حادثه ی سیل سال گذشته ی برازجان، خسارت های زیادی به این شهر وارد شد. نبود همکاری و مسئولیت پذیری مناسب در بین بعضی مسئولین نتوانست این خسارت ها را باوجود گذشت یکسال از آن جبران نماید. زلزله امسال نیز نگرشی که مبنی بر بی مسئولیتی بعضی مسئولین ایجاد شده بود را قوت بخشید. “باور” به معنای درنظر گرفتن چیزی به عنوان واقعیت است. زمانی که مسئولی به این باور نرسیده باشد که عهده دار مسئولیتی در قبال شهروندان می باشد، تمامی فعالیت های خود را بدون در نظر گرفتن وجدان کاری و اخلاقی صرفن جهت بهره برداری از مثلن پروژه ای به نام خود به اتمام می رساند. نمونه ی بارز آن بیمارستان شهید گنجی برازجان می باشد که حسنوند؛ استاندار قبلی بوشهر بدون در نظر گرفتن کارشناسی، اقدام به افتتاح آن نمود و یا مورد دیگر می توان به بی مسئولیتی خرمی؛ فرماندار شهرستان دشتستان در جریان زلزله اشاره نمود. فرمانداری که عملن در این حادثه هیچ نوع نقشی را نپذیرفت و در ساده ترین شکل ممکن، آگاهانه بار مسئولیت را پس زد! یا مسئولین دیگری که با عدم برنامه ریزی مناسب جهت توزیع چادرها، نبود حس همدردی با آسیب دیدگان(به مسافرت و کوهنوردی رفتن برخی مسئولین) و عدم توجه کافی به رفاه حال شهروندان و دهها مورد دیگر باعث ایجاد حس بی احترامی به یک شهروند آسیب دیده شدند! در سیل سال گذشته و زلزله امسال، هیچ چیز با قطعیت به انجام نرسیده و مردم در بازی با این عدم قطعیت ها زندگی می کنند! نبود شیوه ی پرداخت مناسب با بحران، عدم خروجی های یکسان و با تصمیم گیری صحیح، نبود قطعیت در برنامه های مسئولین و سردرگمی ستادبحران از جمله این موارد است.
زلزله در نماد هویت برازجان!
زلزله؛ به ۳۰۰ واحد مسکونی در دشتستان خسارت وارد کرد. بیشترین خسارت در محله های علی آباد، حسین آباد، دهقاید و حدفاصل بین بازار روز تا چهارراه مخابرات بود. بازار سرپوشیده یکی از قدیمی ترین قسمت های شهر می باشد که نماد فرهنگ و هویت منطقه است. قسمتی از سقف و دیوارهای این بازار در جریان زلزله اخیر تخریب شد. مهدی بسارده؛ یکی از اعضای جامعه کنشگران مدنی برازجان که مسئولیت اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان بوشهر را عهده دار می باشد، با توجه به زلزله اخیر و خسارت های وارده به بازار سرپوشیده و اهمیت دادن بیشتر به این بازار گفت: “حفظ مسیر بازار قدیمی به عنوان ستون فقرات کالبدی و عملکردی بازار روز، ایجاد محور قوی خرید و گردشگری، ایجاد رقابت با بازارهای منطقه چه در سطح استان و چه استان های مجاور و… ارزش بازار روز را دو چندان می کند که متاسفانه تا کنون مورد توجه ویژه چه از طرف مالکان و چه مسئولین قرار نگرفته است.” وی افزود: “با توجه به زلزله اخیر برازجان هرچند لطمات و آسیب هایی به سازه و بخش استحکامی بازار وارد نشد اما تاثیرات مخرب خود را مطمئنن برجا خواهد گذاشت. خصوصن زیباترین بخش بازار که می تواند سقف چوبی و چندلی و دربهای تخته ای آن باشد که مسئولین تا کنون توجه ی ویژه ای به آن نداشته اند لکن این امر می طلبد که جهت جلوگیری از وارد آمدن خسارت به نماد فرهنگی برازجان مسئولین خصوصن فرمانداری و شهرداری توجه بیشتری به این بخش داشته باشند.”
مرده گی در نهادهای غیردولتی!
از گذشته های دور همکاری و تعاون و کمک رسانی بین انسان ها در زمان وقوع حادثه ای وجود داشته و دارد. این همکاری در شکل ها، نام ها و قالب های گوناگونی ایجاد می شود. از صورت های آن می توان به همکاری مردم با خود مردم، نهادهای دولتی با مردم، نهادهای دولتی با غیردولتی و ان جی اوها، خیریه با مردم و… اشاره نمود. در زمان وقوع زلزله در برازجان، با توجه به خسارت ها و آسیب شهروندان نیاز به همکاری بین بعضی نهادها به شدت احساس می شد. اصغرحسام مقدم یکی از اعضای جامعه کنشگران مدنی برازجان و معاون شعبه موسسه خیریه مردم نهاد آبشار عاطفه ها در خصوص همکاری نهادها با یکدیگر در زمان وقوع زلزله گفت:” در زمان زلزله ما هیچ اثری از فعالیت و همکاری مسئولین دولتی با خیریه ندیدم و تنها خانم حسینی یکی از اعضای شورای شهر با لودر شخصی به همکاری با خیریه پرداخت.” وی در خصوص دیگر خیریه ها در شهر برازجان گفت:”خیریه ها در برازجان تنها دارای نام و تابلویی می باشند که حتا بعضی از آنها به جمع آوری تابلوهای خود نیز اقدام نموده اند. خیریه ها در جریان زلزله نه کمک مالی و نه معنوی و نه حتا فعالیتی داشتند. تنها خیریه آبشار عاطفه ها و هیات بنی هاشمی برازجان به کمک آسیب دیدگان شتافتند. این دو نهاد که در یکدیگر ادغام شده اند حدود ۹۰درصد از محله ی علی آباد و محلات دیگر را آواربرداری نمود. همچنین سرکشی و نصب چادر ها و همکاری با رئیس هلال احمر از فعالیت های هیات بنی هاشمی وخیریه آبشار عاطفه ها می باشد.” گل چمن یکی از اعضای هیات بنی هاشمی برازجان در خصوص فعالیت ها و کمک های خود به مردم آسیب دیده گفت:” اولین فعالیتی که اعضای هیات با همکاری خیریه آبشار عاطفه ها انجام داد بازگشایی خیابان چهارراه مسکن تا بیمارستان بود. مرحله بعد آسیب شناسی محله هایعلی آباد، حسین آباد، قلعه، خضر و راهدار، عکس برداری از خرابی ها، کارشناسی و نام نویسی آسیب دیدگان جهت گزارش و کمک رسانی به آنها، آوار برداری مناطق آسیب دیده بود.” وی افزود:” این هیات علاوه بر محله ی علی آباد، محلات حسین آباد و دخانیات را نیز تا حدودی آوار برداری نمود و در سه شبانه روز اقدام به نصب چادرها جهت آسیب دیده گان کرد.”
************
برازجان در دوسال متوالی بلایایی را متقبل شد و این بلایا خسارات جانی و مالی زیادی برای شهروندان در بر داشت. امید می رود در سال های جاری تمامی نهادهای دولتی و غیردولتی که حضور آنها در این فاجعه ها در برازجان احساس نشد به همکاری و تعامل با یکدیگر بپردازند و حضور ان جی اوها، خیریه ها، نهادهای مردمی و دولتی و… نسبت به سال های گذشته پررنگ تر گردد. همچنین انتظار می رود فرهنگ عمومی شهری در خصوص استفاده از کمک ها، آموزش مقابله با بحران و همکاری با نهادهای دیگر افزایش یابد و مسئولین به برطرف نمودن مشکلات زیرساخت های شهری و رعایت اصول ایمنی ساختمان ها بپردازند.