در دهمین هفته از “عصرانه فرهنگی فرهنگی”، به تحلیل و رابطه ی توسعه ی اقتصادی و جامعه مدنی در ایران توسط اشکان نوری زاده- دانشجوی کارشناسی اقتصاد در دانشکده ی شهید چمران اهواز- پرداخته شد. جلسه با نظرخواهی از دوستان حاضر در جلسه از سوی نوری زاده شروع شد و ایشان تمایل به آن داشت که چگونگی شکل گیری و پیشروی جلسه توسط خواست دوستان پیش رود، که در نهایت تصمیم بر آن شد که ایشان چارچوبی از بحث ارائه دهند و بعد براساس مفاهیم و چارچوب های مشخص شده گفت وگوها شکل بگیرد.
نوری زاده با تعریفی از معنای توسعه بحث خود را شروع و توسعه را چنین معنا کردند که: ” توسعه معادل (development) به معنای رشد، گسترش، توسعه وعمران است.” و این لغت را به معنای رشد تدریجی در جهت پیشرفته تر شدن، قدرتمند تر شدن و حتی بزرگ تر شدن دانست. که در همین خصوص بحثی را اسماعیل حسام مقدم- مدرس دانشگاه و دانش آموخته مطالعات فرهنگی- مطرح کرد که بر روی تفاوت بین رشد(growth) و توسعه بود و بر روی این مساله بحثی در بین جمع ایجاد شد که در همین خصوص باقری دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی، نیز به تمایزات بین رشد وتوسعه اشاره کرد و شاخص رشد را کمّی دانست و شاخص توسعه را کیفی عنوان کرد.
وی در ادامه گفت برای توسعه یافتگی سه عامل مهم بر شمرده میشود که شامل، آموزش و سواد آموزی،بهداشت و رشد سرآنه درآمد است.
در برخورد با این نظر باقری، اسماعیل حسام مقدم کاملن نظری متفاوت ارائه داد و رشد رو مساله ای کیفی دانست و به عنوان مثال به رشد اگاهی و فرهنگی اشاره کرد در ادامه نوری زاده، به تکمیل صحبت های خود و موافقت با باقری؛ رشد را زیرمجموعه ی توسعه عنوان کرد و به کتاب “مبانی توسعه “بعنوان منبع و مرجع تعاریف خود اشاره کرد. سبحان حسن پور در ادامه به تفاوت بین تعریف ها براساس مقوله ی مورد کنکاش آنها یاد کرد. و خاطرنشان کرد این تعاریف در هر یک از علوم اقتصادی یا اجتماعی معانی متفاوتی میتواند داشته باشد در اینجا نوری زاده اضافه کرد که مباحث مربوط به توسعه را با تعاریفی بین رشته ای ارائه میکنم. در ادامه رضا مالکی، دانش آموخته ی حقوق، به مفهوم توسعه و توسعه یافتگی و تجزیه پذیر بودن آن را مطرح ساخت و توسعه یافته بودن کشوری را معطوف به توسعه یافتگی در تمامی عرصه ها عنوان نمود.
نوری زاده به تعریف و دسته بندی های توسعه از دیدگاه علوم اجتماعی پرداخت که ابتدا توسعه را به درون زا و برون زا بودن آن تقسیم کرد و توسعه از بالا و پایین، توسعه ی موزون و نا موزون، توسعه ی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی وانسانی بخش بندی کرد. در ادامه به توسعه نیافتگی و عوامل عقب ماندگی توسعه ایران اشاره شد. در همین زمینه حسام مقدم ایران را دچار اشاعه فرهنگی و همچنین صنایع عظیم همچون نفت را سبب هجمه های خارجی دانست و در همین خصوص نیز، پاپری وجود سنت و ریشه دوانی او در بستر های جامعه را از علل توسعه نیافتگی معرفی کرد که در جواب حسام مقدم، به نگاه چپ گرایانه ومارکسیستی اشاره نمود که همواره با استفاده از آن به تحلیل اتفاقات توسعه نیافتگی می پردازند را مورد نقد جدی قرار داد و گفت باید با یک دید واقعی تر به این اتفاقات نگاه کرد. نوری زاده در همین مورد سوالی جامع را مطرح ساخت که چقدر دولت و مردم در توسعه نیافتن کشور تاثیر داشته اند و سهم آنها چقدر بوده است. در تکمیل این صحبت، حسام مقدم عامل خارجی را نیز موثر دانست. در همین رابطه، مالکی علت توسعه نیافتگی ایران را نقش پررنگ عوامل خارجی در مسائل ایران در بعد از انقلاب اکتبر روسیه دانست و در ادامه به درون زا بودن توسعه در برهه های تاریخی دوره های کوتاه مدت اشاره کرد واز این طیف افرادی را همچون (امیرکبیر) را معرفی کرد که ایده هایی متمایل به درون زا شدن توسعه داشتند.در ادامه وی متذکر شد:« در ایران پس از شهریور ۱۳۲۰ تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ -۱۲سال- این دوره دموکرات ترین دوران سیاسی ایران بوده است و در عین حال که در زمان دولت مصدق فروش نفت مورد تحریم بوده، زیرساختهای نوپای صنایع از جمله نساجی و …. در کشور شکل گرفته بود. و روند امیدوار کننده ای از رشد به چشم میخورد اما شاهد عدم موفقیت این روند با کودتای ۲۸ مرداد بودیم.
در اینجا اسماعیل حسام مقدم، این نکته را مطرح کرد که چرا در ایران با کشته شدن نخبگان دولتی و رفتن آنها، روند توسعه یافتگی نیز متوقف می شود. در ادامه گفت:«چرا با وجود دولتهای قدرتمند در برخی از دوره های تاریخی پیشرفت چشم گیری نداشته ایم؟ و شبانکاره در همین خصوص گفت چرا با وجود جامعه مدنی، نهادهای مدنی وسندیکاها شکل نگرفته اند.
در ادامه نیز، شبانکاره مصداقی از دولت خاتمی مطرح کرد و توضیح داد که با توجه به این که شعار دولت خاتمی، شعار اقتصادی نبود، اما با توجه به سیاست های باز و گفت و گویی بین المللی، توانست سرمایه های خارجی را وارد چرخه ی اقتصادی کشور کند ودر توسعه ی زیرساخت های اقتصادی موفق تر عمل کند و تورم نیز را کنترل کرده و کاهش دهد. اما با تغییر دولت این روند معکوس شد و شاهد عدم استقلال بانک مرکزی، رشد نقدینگی، انحلال سازمان مدیریت برنامه و بودجه کشور و خارج شدن سرمایه های خارجی از چرخه ی اقتصاد ی کشور در دولت احمدی نژاد بودیم. در ادامه نوری زاده با تایید صحبت های شبانکاره لزوم جامعه مدنی توسعه خواه در کنار دولت توسعه خواه اشاره کرد و این دو بخش را برای تکامل روند توسعه و رسیدن به توسعه پایدار ضروری دانست. این دانشجوی اقتصاد، نقش های مختلف دولت و جامعه مدنی در توسعه نیافتگی و بالعکس را مورد توجه قرار داد و دولت و جامعه ی مدنی را شامل سه نوع ۱_کارشکن ۲_مردد ۳_توسعه خواه طبقه بندی کرد.
وی با توضیح هر یک از این انواع ،،مصداق هایی از دوره های مختلف در ایران زد و علت توسعه نیافتگی این ادوار را با توجه به این تقسیم بندی ها تحلیل کرد. ایشان لازمه موفقیت روند توسعه را وجود دولت و جامعه مدنی توسعه خواه دانست و به عنوان دولت قاجار را به عنوان دولتی کارشکن و دولت پهلوی را به عنوان دولت مردد معرفی کرد.
نوری زاده در ادامه به نیاز جامعه امروز در رسیدن به روندی که جامعه توسعه خواه را شکل دهد اشاره کرد که نقش مردم در همراهی این رویکرد نیز مهم است و همواره دولت ها می توانند از همراهی مردم در روند توسعه بهره مند شوند . در اینجا شبانکاره گفت:« چرا با توجه به اهمیت جامعه مدنی در شکل گیری جامعه توسعه خواه، نهادهای مدنی، احزاب وتشکل های صنفی (سندیکاها)از جایگاه مناسب و درخوری برخوردار نیستند؟
در قسمت های پایانی جلسه به نمونه آوردن تاریخی در رابطه با ضعف های دولت و جامعه مدنی و مداخله ی عوامل خارجی پرداخته شد که بیشتر این بحث ها حول محور ۲۸ مرداد۳۲ و دولت مصدق شکل گرفت در این میان حسام مقدم به سهم دولت مصدق در کودتا اشاره کرد و تمرکز قدرت در دولت را به عنوان دلیلی برای سقوط دولت مصدق نام برد سپس شبانکاره با تایید نظرات حسام مقدم گفت:«یکی از ضعف های مصدق در عدم بکارگیری نیروهای سیاسی و اجتماعی فعال، این بود که از جذب نیروهای سیاسی متشکل و سازمان یافته مثل حزب توده هراس داشت و از سوی دیگر قایل هم به سهم خواهی سیاسی آیت الله کاشانی که در توده های مردم جایگاه داشت، نبود.و کناره گیری همه ی اینها، باعث شد ایده ی کودتا به راحتی توسط نیروهای خارجی انجام گیرد.»
و جمع حاضر در جمع بندی مباحث به نقش دولت در جریان توسعه تاکید شد و نوری زاده با یادآوری این که نباید فراموش کرد که در روند شکل گیری توسعه نقش جامعه توسعه خواه و وجود فرهنگ توسعه محور بسیار تعیین کننده است چرا که ما تجربه دولت توسعه خواه را داشته ایم که در امر توسعه نا کام بوده اند.
در پایان جلسه سوالی مطرح شد که: ” نقش دولت در تسهیل و تجهیز جامعه ی مدنی چقدر است؟” و قرار شد در جلسات بعدی به این پرسش پاسخ داده شود…
یازدهمین جلسه ی عصرانه ی فرهنگی هامون به نمایش و تحلیل فیلم “سگ کشی” اثر “بهرام بیضایی” اختصاص دارد. از علاقه مندان به فیلم دعوت به عمل می آید سه شنبه ساعت شش عصر در دفتر هفته نامه اتحاد جنوب حضور بهم برسانند.