سه شنبه ۱۹ آذر ۱۳۹۲، بیست وسومین عصرانه انجمن هامون ایران در دفتر هفته نامه اتحادجنوب برگزار شد. این هفته حسین پاپری و رضا شبانکاره، موضوع « مطبوعات و انجمن های مردمی» را ارایه دادند.
در ابتدای جلسه اسماعیل حسام مقدم، از مؤسسان انجمن هامون ایران و فعال مدنی، به دو برنامه این انجمن که طرح آن به انجمن های مربوطه ارایه شده، اشاره کرد. یکی برگزاری جلسات ماهانه بررسی داستان با همکاری انجمن اهل قلم دشتستان و دیگری پیشنهادی مبنی بر پخش و نقد فیلم سینمایی در محل انجمن سینما جوان برازجان است. وی گفت: “در هر دو مورد هنوز پاسخی از انجمن های مربوط دریافت نشده است و در نشست های آینده نیز گزارشی از روند اجرایی این برنامه ها ارایه خواهم داد.”
پس از آن، رضا شبانکاره- روزنامه نگار و فعال مدنی- در تعیین جایگاه مطبوعات و انجمن های مردمی گفت:” در کنار جامعه رسمی که جایگاه دولت و حکومت است و هم چنین بخش بازرگانی و خصوصی، جامعه مدنی یا حوزه عمومی به عنوان بخش سوم جامعه قرار دارد که تشکل های غیر دولتی، انجمن های مردم نهاد، تشکل و اتحادیه های صنفی و کارگری، پاتوق ها و مطبوعات آزاد در این حوزه فعالیت می کنند” وی گفت: «حضور جامعه مدنی فعال در هر حکومت و جامعه ای باعث می رود شفافیت بیشتری در امور اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شاهد باشیم.جامعه مدنی تلاش می کند به مثابه ی نوری، در جاهای تاریک و غیرشفاف حضور داشته باشد.» وی افزود:” حال این پرسش مطرح است که آیا جامعه مدنی ایده آل در ایران وجود دارد؟!” شبانکاره در پاسخ به این پرسش خود به زمینه های شکل گیری و موانع جامعه مدنی در ایران، از زمان قاجار تا امروز پرداخت و با اشاره به تعریف هابرماس، این جامعه را محلی برای بحث، گفت و گو و دیالوگ برای حل تنازعات صداهای مختلف دانست.» وی در ادامه افزود: «حوزه عمومی از منظر هابرماس- متفکر مکتب فرانکفورتی- مفهومی است که قطعن شکل انضمامی و مشارکت مردم را با یکدیگر شامل می شود و شکل یک هیات عمومی را ایجاد می کند.»وی خاطرنشان کرد: «مثلن روزنامه به عنوان نهادی که جلوه ی یک شکل انضمامی مشارکت مردم با یکدیگر است، وجهی از حوزه عمومی (جامعه مدنی) است.»
اسماعیل حسام مقدم نیز ضرورت همکاری مطبوعات و انجمن های مردمی را مورد توجه قرار داد و چرایی این مساله را نیاز بیشتر فعالیت های عمومی به بازنشر ایده هایشان دانست.» وی در ادامه افزود: «انجمن هامون ایران در کنار فعالیت های مستقل مدنی خود، فعالیت ها و همکاری های مشترکی را در حوزه ی مطبوعات با چهار نشریه استانی، یا در حوزه پاتوق و فعالیت های انجمن که همین عصرانه ی هفتگی هامون شامل می شود، با هفته نامه اتحادجنوب انجام داده است و قصد دارد با نهادهای مدنی دیگری نیز برنامه های مشترکی را اجرا نماید»
در ادامه شبانکاره که بررسی جامعه مدنی به عنوان بستر مطبوعات و انجمن های مردمی را مدنظر داشت به سیاست زدگی فرهنگ و جامعه مدنی اشاره کرد و گفت:” ما نیازمند آن هستیم که میان فعالیت های مدنی و فعالیت های سیاسی تفاوت قائل شویم؛ چه در نگاه مردم، چه در نگاه فعالین مدنی و چه در نگاه دولت.» وی افزود: «وی یکی از دلایل این سیاست زده گی را ناشی از تفکیک نشدن فعالیت های مدنی و فرهنگی با فعالیت های سیاسی از سوی حوزه عمومی و رسمی دانست.» حسین پور مودت- از دیگر حاضران جلسه- نیز «سیاست زدگی فرهنگ را ناشی از حضور و دست داشتن سیاسیون و قدرت رسمی در حوزه های متفاوت دانست که باعث کوتاه شدن دست اهالی آن حوزه ها نیز شده است.»
البته شبانکاره در گفت و گویی پیش تر، به این موضوع اشاره کرده بود و بخشی از دخالت سیاسیون را ناشی از چشم یاری داشتن دولت توسط فعالین مدنی و فرهنگ به دولت و حکومت دانست. اسماعیل حسام مقدم- جامعه شناس و فعال مدنی- نیز در تکمیل صحبت های مطرح شده، گفت:” حکومت با امنیتی و سیاسی کردن فضاهای عمومی و حوزه های مختلف در واقع مستعمره های خود را بیشتر می کند.» وی با اشاره به کتاب «نظریه کنش ارتباطی» اثر یورگن هابر ماس، راه برون رفت از این مستعمره شده گی را شکل گیری کنش ها و ارتباط میان احزاب، مطبوعات و انجمن های مستقل دانست.”
حسین پاپری- فعال فرهنگی – نیز با دید دیگری، در گفته هایش نقش کمتری به حکومت داد و اتمیزه شدن و فرار کردن خود افراد از حوزه و فعالیت های مدنی را تأثیر گذارتر دانست. پروین صالحی نیز، ضمن موافقت با پاپری، انتقادی نیز نسبت به انجمن ها داشت. وی گفت:«خود آنها هم تلاشی برای گسترش فعالیت هایش در سطح جامعه نمی کنند»
در ادامه حسین پاپری، ارایه دهنده دیگر این جلسه به بیان مطالبی پیرامون مطبوعات و به طور خاص، روزنامه ها پرداخت و گفت:” نخستین روزنامه ای که در سوئد چاپ شد سال۱۶۴۵ بود و قدیمی ترین روزنامه ای است که هنوز بدون وقفه به کار خود ادامه می دهد”. پس از آن پاپری با بیان اینکه ۱۷۳ سال از عمر مطبوعات در ایران می گذرد ( ۸۹ سال در دوره ی قاجار، ۵۳ سال در دوره پهلوی و بیش از ۳۰ سال در دوران جمهوری اسلامی) تاریخچه ای از روزنامه نگاری در ایران را بیان کرد و سپس درباره ی نقش و عملکرد مطبوعات به چهار مورد اشاره کرد.
۱- آگاهی بخشی و اطلاع رسانی آنها
۲- فرهنگ سازی در حوزه ی عمومی
۳- گسترش فرهنگ انتقاد و انتقادگری
۴- شکل دادن به افکار عمومی .
پاپری، در بخش پایانی گفته های خود نیز، به تبیین نگاه امروزی مردم جهان به مطبوعات و بطور ویژه روزنامه ها پرداخت.
ادامه ی جلسه با پرسش قاسم تنگسیر نژاد-کارگردان تآتر و فعال فرهنگی- که آیا این دو نهادی که ما امروز به بحث درباره ی آنها پرداخته ایم (تشکل های غیردولتی و مطبوعات مستقل) موفق تر بوده اند یا رسانه هایی مثل تلویزیون؟ پی گرفته شد.
سبحان حسن پور و پروین صالحی با توجه به آن چه که از نفوذ و تأثیر تلویزیون در سطح جامعه شاهد هستند، آن را قوی تر دانستند.
اسماعیل حسام مقدم نیز ضمن اشاره به وجود سیاست گذاری و حتا مونولوگ گویی در تلویزیون بر خلاف نهادهای مدنی، آنرا دارای گستردگی زیاد و به دور از عمق و از آنطرف مطبوعات و نهادهای مدنی را برخلاف گستردگی کم، دارای عمق بیشتری دانست.
احمد حسام مقدم، از دیگر حاضران جلسه، نیز در پاسخ به پرسش تنگسیرنژاد، با مورد توجه قرار دادن فرهنگ شنیداری میان ایرانیان به تلویزیون امتیاز داد و در ادامه به مجازی شدن مطبوعات کاغذی اشاره کرد و این سوال را طرح کرد که آیا این مجازی شدن، به نوعی ابتذال مطبوعات یا سطحی شدن آن نیست؟
در پاسخ حسین پاپری با توضیح اینکه در فضای مجازی نیز فرهنگ نوشتن و خواندن مطبوعات رعایت می شود و به نوعی با فرهنگ مکتوب رو به رو هستیم، آنها را از ابتذال به دور دانست.
تنگسیرنژاد بار دیگر پرسش خود را این گونه طرح کرد: “آیا تلویزیون در فرهنگ سازی قدرت بیشتری از انجمن ها و مطبوعات دارد؟ “در پاسخ حسین پور مودت تلویزیون را ابزاری دانست که جایگاه و قدرت و تاثیر گذاری خود را دارد و همین طور کارکردهای خاص خود را.” اسماعیل حسام مقدم هم گفت:” باید توجه کرد که تلویزیون و صدا و سیمایی که از آن حرف زده می شود آیا یک ابزار خصوصی است یا دولتی؟!”
سپس حسین پاپری چرایی نفوذ برنامه های ماهواره ای را جویا شد. در پاسخ به این پرسش، بطور ویژه به نبود کانال ها و در واقع تلویزیون خصوصی در ایران اشاره شد. قاسم تنگسیرنژاد هم گفت: علی رغم برخوردار بودن کیفیت هنری سریال های تلویزیونی صدا و سیمای ایران نسبت به سریال های عامه پسند کانال های ماهواره یی، علت گرایش مردم را میل داشتن آنها به یک قرائت غیر رسمی دانست.»
در پایان علی اصغر رجایی، از حاضران در جلسه، بر ضرورت وجود انجمن های مردمی در دشتستان تأکید کرد. وی با بیان این که در زلزله اخیر دشتستان نیز از آنجا که ارتباط خوبی بین مردم و مسؤلین برقرار نشد، جای خالی این گروه ها بیشتر احساس می شد. وی راه برون رفت از این مشکل را وجود تشکل های غیردولتی دانست.
رضا شبانکاره نیز صحبت های پایانی خود را این گونه جمع بندی کرد.
وی درباره ی ضرورت گسترش حوزه عمومی به نقل از حسن قاضی مرادی در کتاب «در فضیلت مدنیت» گفت: «گسترش فضای مشترک بین افراد، گروه ها و…. در نهایت به گسترش حوزه ی عمومی جامعه می انجامد. مدنیت، تعامل های فردی و اجتماعی را می گسترد. در این تعامل است که احترام با احترام، اعتماد با اعتماد، دوستی با دوستی مبادله می شود.»
شبانکاره در ادامه یکی از ویژگی های جامعه مدنی را نقش پذیر کردن و مسئولیت پذیری انسان هایی که در یک جامعه زندگی می کنند، عنوان کرد و دیگر ویژگی آن را داشتن حقوق برابر انسان هایی که با داشتن اشتراک و دغدغه های جمعی به گرد هم می آیند، دانست.»
وی در پایان متذکر شد: کوتاه مدت بودن جامعه، که جامعه مدنی در ایران نیز از آن جدا نیست، باعث عدم پیش رفت جامعه مدنی می شود و فعالیت های مدنی باید دراز مدت باشد. این فعال فرهنگی، با فراخواندن کنشگران فرهنگی، هنری، ادبی و اجتماعی و شهروندان به حضور در مجامع فرهنگی و عمومی، به انباشت نرسیدن تجربه های زیستی نهادها و کنشگران مدنی را باعث بروز نهادینه نشدن جامعه مدنی در ایران عنوان کرد.»
سه شنبه هفته آینده نیز بیست و چهارمین عصرانه هامون با موضوع «تاملاتی بر ادبیات کلاسیک فارسی و حرف هایی برای گفتن» توسط «کاووس کمالی نژاد» شاعر برازجانی راس ساعت ۱۷ در دفتر هفته نامه اتحادجنوب برگزار می شود.
شرکت در نشست های عصرانه هامون، برای عموم آزاد است.