هامون: انجمن هامون در راستای ایجاد فضای مشارکت و همکاری با نهادهای مدنی استان، طرحی را با عنوان سلسله نشست های ماهیانه “رود راوی” به انجمن اهل قلم دشتستان پیشنهاد داد که در نهایت نخستین نشست آن یکشنبه مورخ ۲۷ بهمن ماه در سالن اجتماعات انجمن اهل قلم دشتستان (مجتمع شهید شاهینی) برگزار گردید. این نخستین جلسه با ارایه سخنرانی توسط اسماعیل حسام مقدم؛ کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی و با موضوع “روایت شناسی” همراه شد.
حسام مقدم در ابتدای بحث های خویش؛ سخنرانی خویش را به پنج بخش تقسیم بندی نمود و در هرکدام از بخش ها به واکاوی مفهوم روایت پرداخته شود. در نخستین بخش از بحث ایشان به ترکیب “روایت شناسی” (Narratology) اشاره نمود که از دو واژه “روایت”(Narration) و “شناسی”(Logos) تشکیل شده است: که به مانند همه رشته های آکادمیک در درون خود دو ساحت هستی شناسانه (؛ اینکه روایت چیست؟) و ساحت معرفت شناسانه (؛ اینکه چگونه روایت مورد شناخت واقع می شود؟) را به همراه دارد. ایشان در ادامه به این نکته توجه ها را جلب نمود که در این جلسه از افتادن در دام دو تقلیل گرایی نباید گرفتار آییم: نخست پیش فرضی که برای این جلسه درنظر گرفته شده، این هست که به زعم رولان بارت(منتقد فرهنگی فرانسوی): «زندگی به تمامی روایت است و روایت نیز به تمامی زندگی.» ازهمین رو در این جلسه سرتاسر زیست-جهان انسانها چیزی جز روایت های متعدد نخواهد بود؛ که ازهمین رو همه حضار را از گرفتار شدن در دام تقلیل گرایی حوزه تخصصی “ادبیات داستانی” برحذر داشت، و از سوی دیگر ایشان پیش فرض مقدماتی دیگری نیز برای شناخت و معرفت دنیای روایت ارائه نمود که با استفاده از ایده یورگن هابرماس ( فیلسوف/جامعه شناس آلمانی) این نکته را برجسته می نمود که در روش شناسی شناخت (Logos) با سه وجه تکنیکی، زیبایی شناختی و اخلاقی مواجهیم و در نقد و تحلیل نمی توان این سه را به یکی از آنها فروکاست.
در بخش دوم بحث ها، اسماعیل حسام مقدم حول موضوع هستی شناسی “روایت” یا اینکه “روایت چیست؟” صحبت های خود را سامان بخشید. ایشان در توضیح این مفهوم از دو گونه کلان روایت در تعریف “روایت” استفاده نمود؛ کلان روایت انسانگرایانه/پراگماتیستی با توجه به نظریات ژان پل سارتر و ریچارد رورتی و همچنین کلان روایت انتقادی با توجه به نظریات لویی آلتوسر، رولان بارت، میشل فوکو، ادوارد سعید و ژاک لاکان. آنچه که در مفهوم روایت به زعم گرایش نخست برجسته می نماید این هست که ادبیات و روایت چیزی جز نظام حقیقتی برای بودن در جهان نیست. به زعم رورتی: «هرچه بیشتر روایتهای انسان بودن را بررسی کنی بیشتر انسان خواهی شد و کمتر وسوسه خواب و خیال های فرار از زمان و اتفاق می شود و در نتیجه متقاعد می شود ما آدمیان تکیه گاهی جز یکدیگر نداریم.» در مقابل گزاره اساسی انسانگرایان، نحله انتقادی به این نکته قائل هست که روایت بیمار است. روایت به مثابه بازنمایی ایدئولوژی هست همانگونه که آلتوسر روایت را منقاد قدرت ایدئولوژیک دولت می داند و یا آن گونه که ادوارد سعید در نظریات پسااستعمارگرایانه خود این پرسش را مطرح می کند که چگونه روایت و متن در راستای قدرت حرکت می کند؟ در جریان بحث درباب هستی شناسی “روایت”؛ به همان برخورد همواره بین دو نوع قدرت مسلط در جهان مواجه می شویم که به زعم فریدریش نیچه (فیلسوف آلمانی) می توان آنها را به دو قدرت دیونیزوس وار و آپولون وار تقسیم بندی نمود. در این بحث که به ذات و هستی روایت/ادبیات پرداخته شد، پرسش هایی از طرف معین آقایان حسینی مطرح شد مبنی بر این که چگونه می شود در زبان و روایت، سویه هایی از قدرت را رهگیری نمود؟ و اساسن چه ربطی بین روایت و قدرت وجود دارد؟ که به خوبی این پرسش می توانست بخش دوم جلسه را به سومین بخش، مفصل بندی نماید.
در سومین بخش از نشست “رود راوی” بحث به سمت این مورد هدایت گردید که اساسن چگونه می شود روایت را مورد شناخت قرار داد؟ که در پاسخ به این پرسش معرفت شناسانه؛ حسام مقدم بیان داشت که در علوم انسانی چهار رویکرد کلی در روش های شناخت وجود دارد: الف) منطق ریاضی، ب) منطق زبانشناختی، ج) منطق فلسفی و د) منطق تاریخ گرایانه. در تحلیل ریاضی وار(کمیت گرایانه) هر پدیده ای و روایت آن به عدد، رقم، نرخ، سنجش و… تقلیل می یابد که بیشتر در جریان های پژوهشی پوزیتیویستی مورد استفاده قرار می گیرد. در دومین منطق شناخت از روایت؛ این نظریات زبانشناختی هست که تحت تاثیر اندیشه های کارکردگرایانه مایکل هالیدی، ساختارگرایانه فردیناند دوسوسور و گشتالتی نوام چامسکی قرار گرفته است. در سومین منطق شناخت از روایت؛ نظریات فلسفی مبتنی بر چهار سنت شکل گرفته: سنت نقد ادبی نو آمریکایی (اندیشه کسانی چون نورتروپ فرای و رابرت اسکولز)، سنت فرمالیستی روسی (اندیشه کسانی مانند میخاییل باختین، ولادیمیر پراپ و رومن یاکوبسن)، سنت ساختارگرایی/ پساساختارگرایی فرانسوی (اندیشه کسانی چون رولان بارت، میشل فوکو، لویی آلتوسر، ژاک لاکان، ژاک دریدا و …) و سنت هرمنوتیک آلمانی (اندیشه کسانی همچون ویلهلم دیلتای، فریدریش شلایرماخر، هانس گئورگ گادامر، پل ریکور و…). در آخرین منطق شناختی که در روایت شناسی می توان مورد استفاده قرار داد؛ نگره تاریخ گرایانه بود که بر اساس نظریات هایدن واید به تاریخنگاری وقایع نگارانه، تاریخ نگاری آنال و تاریخ نگاری مدرن/ روایی تقسیم بندی می شود. درهمین زمینه حسام مقدم چند کتاب برای مطالعه بیشتر معرفی نمود که می توان به کتاب هایی چون “درسنامه نقد ادبی” اثر مری گلیکز، “نظریه های فرهنگی در قرن بیستم” اثر فیلیپ اسمیت، “نقد فرهنگی” اثر آرتور آسابرگر، “نظریه نقد ادبی” رابرت برنتس و “نظریه های روایت” اثر والاس مارتین اشاره نمود. در تداوم بحث هایی که در این بخش رخ داد، بحثی بود که حسن انصاری؛ کارشناس ارشد ادبیات فارسی در باب روایت زبان معیار/ گویش محلی بیان نمود که ارتباط وثیقی با بحث قدرت در زبان برقرار می کرد. این بحث به گفت وگوی دامنه داری مبدل شد که هرکدام از حضار به امکان پذیری استفاده از گویش محلی / بومی در جهان جدید اشاراتی نمودند. در این بحث کسانی چون مجید عوض فرد، قاسم تنگسیرنژاد، رضا شبانکاره، مهرداد طاووسی، بابک لاری دشتی، شاهروبندی و اسماعیل مسیح گل شرکت نمودند.
آنچه که تا اینجا حسام مقدم مطرح نموده بود درباب کلیت بحث روایت شناسی بود و در چهارمین بخش از صحبت های خویش به این پرسش پرداخت که “چگونه می شود یک روایت را خواند؟” به زعم ایشان روایت چیزی جز اتفاقها و رخدادهایی در زمانهای متفاوت نیست و ازهمین رو برای خواندن روایت ابتدا باید بر کلیت روایت مسلط شد و معناشناسی غیرحرفه ای را از روایت مستفاد نمود. سپس در دومین مرحله به خواندن عمیق روایت پرداخت و هم به شکل و فرم(روایت چگونه می گوید؟) و هم محتوی(روایت چه می گوید؟) پرداخت که در این مرحله برای خوانش فرمیک/شکلی روایت باید به تحلیل شخصیت پردازی (شامل دیالوگها / استراتژی های رفتار)، تحلیل سبک زبانی (واژه ها / ترکیب واژه ها / ژانر کلی روایت) و تحلیل روایت پردازی (نوع روایت که شامل روایت کلاسیک/مدرن/پست مدرن می شود) پرداخت. سخنران در همین بخش از نشست “رود راوی” با استفاده از نظریات ایهاب حسن و دیوید هاروی (در کتاب “پست مدرنیته و پست مدرنیسم” گردآوری شده حسینعلی نوذری) به تفاوت های ماهوی بین روایت مدرن / روایت پست مدرن به طور مفصل پرداخت. حسام مقدم در ادامه طبقه بندی مباحث روایت شناسی به تحلیل محتوی روایت ها پرداخت که به این نکته اشاره نمود همان نظریات مطرح شده در بخش سوم نشست در تحلیل محتوی نیز استفاده می شود. در مرحله پایانی خواندن یک روایت باید به فراتحلیل اقدام نمود و با استفاده از تخیل روایی، تحلیلگر بتواند گفتمان کلی و مسلط روایت را کشف نماید. بحث درباب روایت مدرن/ پست مدرن نیز از طرف هادی ارشدپور؛ کارشناس ارشد ادبیات نمایشی پی گرفته شد و این نظر را عمده ساخت که پست مدرنیته در ادامه روایت مدرنیته شکل گرفته است که می شود آن را مدرنیته متاخر نامید.
در واپسین بخش صحبت های در این نشست، اسماعیل حسام مقدم با توجه به نزدیک شدن به آخر نشست، در این باب پرسشی را مطرح نمود که ضرورت این بحث ها در این گونه از جلسات چه می تواند باشد که در پاسخ «اسفندیار فتحی» این گونه پاسخ داد که داستان نویس نیازی به این نظریات ندارد که البته مورد نقد «مجید عوض فرد، قاسم تنگسیرنژاد و رضا شبانکاره و محسن عوض فرد» قرار گرفت. بحثی دامنه دار در این باب بین حضار در گرفت که برای ادامه سلسله نشست های “رود راوی” چه بسا این گونه بحث و تحلیل تفسیرگرایانه مناسب نباشد. بحث های حاشیه دار دیگری نیز در اواخر نشست نیز درگرفت که همین خودش نیاز جامعه ادبی / هنری استان را به بحث های چالش برانگیز و پشتوانه دار نشان داد.
انجمن هامون نیز ازهمین رو بوده که پیشنهاد این چنین جلساتی را به دیگر نهادهای مدنی داده تا چه بسا علاوه بر تمرین تجربه همکاری و مشارکت، فضایی شکل بگیرد تا روحیه گفت وگو و تعامل را بین کنشگران مدنی و فعالان فرهنگی، ادبی و اجتماعی برساخته نماید. نخستین نشست ماهیانه “رود راوی” با این نکته بسیار مهم و ضروری به پایان رسید که هرگونه بحث و تبادل نظر انتقادی در هر جمعی، نیازمند حداقلی از پرسش های روش مند می باشد تا از درون این پرسش ها، در نهایت گفت و گو بتوان به جلو بردن بحث کمک نمود و نه اینکه با پرسش هایی بی مورد بحث و گفت وگو را ممتنع و منهدم نمود.
نشست سه ساعته “رود راوی” در اولین یکشنبه آخر هرماه خود؛ در تاریخ ۲۷ بهمن ماه ۱۳۹۲ به پایان رسید. و برای دومین نشست ماهیانه “رود راوی” با موضوع “داستان و ادبیات داستانی” برگزار خواهد شد. انجمن هامون با همکاری انجمن اهل قلم دشتستان این برنامه ماهیانه را برای سال آینده نیز برنامه ریزی نموده اند و در اولین فرصت به ارائه موضوع همه نشست ها تا پایان سال ۱۳۹۳ خواهند پرداخت.
