سی و پنجمین عصرانه فرهنگی هامون عصر روز سه شنبه ۱۳ اسفند ماه ۱۳۹۲ در محل دفتر هفته نامه اتحاد جنوب با موضوع تحلیل بازنمایی اجتماعی شاهنامه فردوسی و پخش فیلم “اُپـــــرای عروســـــکی رستـــــم و سهــــــراب” اثر «بهروز غریب پور» برگزار شد. این نشست با ارایه ی کاووس کمالی نژاد- شاعر و فعال فرهنگی- و قاسم تنگسیر نژاد- کارگردان تآتر- همراه بود.
قبل از پخش اُپرای عروسکی رستم و سهراب، قاسم نتگسیر نژاد، دقایقی درباره ی آن صحبت کرد و گفت: « اُپرای عروسکی رستم و سهراب، نخستین اُپرای عروسکی تاریخ نمایش ایران است که در سال ۸۹ در تالار وحدت اجرا شده است. وی خاظرنشان کرد این اثر برجسته، ساخته ی لوریس چکناواریان و بهروز غریب پور است که ساخت موسیقی آن قریب به ۲۵ سال توسط هنرمند گرانقدر چکناواریان و ساخت عروسک های آن به مدت ۲ سال و در کشور اتریش زمان برده است. عروسک های این اُپرا از نوع نخی هستند و بسیار حرفه ای طراحی و ساخته شده اند که بسیار به انسان شبیه است و خوانندگان این اپرا، خوانندگان حرفه ای اروپایی هستند.
وی در ادامه افزود: « این نوع اُپرا در قرن ۱۷ میلادی در اروپا با موتزارت شروع شده و اُپرای عروسکی” رستم و سهراب ” نیز از این نوع است. بهروز غریب پور- کارگردان این اثر- چهار اپرای عروسکی در کارنامه ی خود دارد که اُپرای “رستم و سهراب” و “مکبث” به سبک غربی و اُپراهای حافظ و مولوی به سبک ایرانی تهیه شده اند.
در ادامه تنگسیر نژاد، حضار را به تماشای بخشی از اپرای ” رستم و سهراب” دعوت کرد.
بعد از ساعتی تماشای اثر، این کارگردان تآتر درباره قدمت اجرای نمایش عروسکی توضیحاتی را ارایه داد و گفت: اجرای نمایش عروسکی به قدمت پیدایش انسان است از جایی که انسان های اولیه ماسک بر چهره می زدند و به اجرای مراسمات آیینی خود می پرداختند و بعد از آن اولین گونه های عروسک در چین، هند و مصر پدید آمد و در ایران نیز در یکی از ابیات نظامی گنجوی در دوره تیموریان به عروسک و عروسک گردانی اشاره شده است. وی خاطرنشان کرد:« اما تآتر عروسکی به طور جدی از دهه ۴۰ با شکل گیری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شروع شده است.»
سپس تنگسیر نژاد، از کاووس کمالی نژاد خواست تا بخش دیگر عصرانه مربوط به «بازنمایی اجتماعی شاهنامه» را عهده دار شود.
کمالی نژاد گفت: با توجه به این اثر زیبا که شنیدیم و دیدیم قصد دارم موضوع قدرت را در داستان رستم و سهراب به همراه شما، مورد بررسی قرار دهیم. سرتاسر شاهنامه بحث بر سر قدرت است و صدای چکاچک شمشیر و میدان جنگ شنیده می شود؛ اگرچه بعضی اوقات تصاویر بدیع و زیبایی از بزم و عاشقی در دل این شمشیرها و نیزه ها نیز می بینیم. اما قدرت و جنگ بر سر آن چنان در شاهنامه گسترده است، که همه ی این ها را در خود محو و ناپدید می کند.
این فعال فرهنگی در ادامه افزود: «داستان رستم و سهراب را تقریبن همگان می دانند که رستم اسبش را گم می کند و در سمنگان اسب را می یابد و مهمان شاه سمنگان می شود، تهمینه- دختر شاه سمنگان- را می بیند، با وی ازدواج می کند و او را ترک می کند. از این ازدواج پسری حاصل می شود «سهراب» نام که خصایصش به رستم می رود. سهراب جوان از مادر، جویای نام پدر می شود و چون اوصاف رستم را می شنود به این فکر می افتد که شاهی سزاوار رستم است و نه کاووس، با کمک افراسیاب لشکری گرد می آورد و به ایران حمله می کند، فتوحاتی کسب کرده و در نهایت به دست رستم زخمی سخت بر می دارد و نوشدارویی که تعمدن دیر می رسد. همه ی این موارد، دست به دست هم می دهم تا یک تراژدی اتفاق بیفتد.
کمالی نژاد گفت: «تمامی این داستان زیر سایه قدرت است. به دست آوردن قدرت برای سهراب و حفظ قدرت برای کاووس و افراسیاب و حتا عشق تهمینه به رستم هم ناشی از عشق به دلاوری و قدرت است و همه ی آن را در رستم می بینید.
در ادامه اسماعیل حسام مقدم؛ نویسنده و کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی عنوان کرد: «در واقع بازنمایی اجتماعی به همین ها می پردازد، عاشقیتی که زمانی مبتنی بر نظام قدرت فیزیکی بوده و امروزه که ابعاد دیگری دارد. در واقع بازنمایی اجتماعی تمایز میان دو نظام اجتماعی حال و گذشته است.
فریده دهملایی؛ مدرس هنرهای تجسمی افزود: «با اشاره به جریان عشق تهمینه، هنوز هم این روال وجود دارد ولی قدرت از لحاظ اجتماعی و اقتصادی بروز پیدا می کند و تهمینه هم به نوعی عاشق موقعیت اجتماعی یا سیاسی رستم می شود.»
حسام مقدم سپس افزود: «در شاهنامه با اسطوره روبه رو هستیم و اسطوره های شاهنامه دو گونه متضادند که عشق و نیاز تهمینه و قدرت فیزیکی رستم این گونه هستند. اما باید درنظر داشت که این شاهنامه است و لزومن امر واقع نیست.»
کمالی نژاد سپس ادامه داد شکل گرفتن این تراژدی اتفاقی نیست و همه وقایع برنامه ریزی شده اند برای مرگ سهراب. تاخیر رستم در آمدن نزد کاووس شاه، مقاومت رستم در برابر عتاب کاووس نسبت به تاخیرش، معرفی نشدن رستم به سهراب، کشته شدن فردی در سپاه سهراب به دست رستم که او رستم را می شناخته، خودداری هژیر از شناساندن رستم به سهراب، امتناع کاووس از فرستادن نوشدارو برای سهراب و …..
مجید عوض فرد نیز گفت: اگر یکی از اتفاق ها جور دیگری بود مسیر شاهنامه به کل تغییر می کرد و در شاهنامه تنها پهلوانان هستند که می توانند در براب ر شاه بایستند. ما در شاهنامه با مردم روبه رو نمیشویم و جایگاهی ندارند. ما در این اثر با نهاد پهلوانی و نهاد شهریاری رو به روییم.
فریده دهملایی گفت فردوسی با تاثیر پذیری از قرآن که زبان عربی را رایج می کرد؛ اقدام به سرودن شاهنامه به زبان فارسی برای حفظ فرهنگ و زبان آن می کند.
حسین پورمودت؛ دیگر عضو نشست های عصرانه هامون هم عنوان کرد: «فردوسی به قصد حفظ و نگه داری فرهنگ و زبان فارسی و با کمک مالی شاه به امید این که روزی فرهنگ و زبان فارسی احیا شود، شروع به سرودن شاهنامه کرد و لازمه ماندن شاهنامه، بودن در کنار قدرت است و در کتابخانه های شاهان. به نظر من به همین دلیل شاهنامه باید به گونه ای می بود که به مذاق شاهان خوش آید برای همین از مردم و حرکت های مردم در شاهنامه کمتر اثری هست.»
حسام مقدم پرسید: قدرت در زمان های مختلف چه گونه است؟ آیا ماهیت و فرم قدرت همیشه یکسان است؟
سپس افزود: «در دوره های گذشته قدرت یک امر بیرونی بوده و چهره ای فیزیکی داشته است اما امروزه با فرم دیگری از قدرت که درونی و روانشناسانه است روبه رو هستیم که انسان را از درون کنترل می کند. (مبتنی بر نظریات میشل فوکو؛ فیلسوف فرانسوی)
کمالی نژاد نیز گفت: امروزه دیپلماسی را به جای قدرت معرفی می کنند، اما در نهایت بعد از دیپلماسی متوسل به زور و قدرت می شوند و می بینیم که شکل سنتی قدرت هنوز هم رواج دارد.
بعد از صحبت و گفت و شنودها، حضار به تماشای بخشی از اپرای حافظ نشستند و جلسه خاتمه پیدا کرد.
سی و ششمین عصرانه ی فرهنگی هامون به موضوع پر چالش و آسیب پذیر «تحلیل تجربه ی زیسته ی مدیران کتابفروشی در برازجان» اختصاص دارد و با ارایه ی مجید عوض فرد (مدیر کتابفروشی سابق آفتاب)، محمد برجویی (مدیر کتابفروشی سروش) و احمد فکراندیش (مدیر کتابفروشی سابق دانوش) برگزار می شود. این نشست راس ساعت ۱۷ روز سه شنبه ۲۰اسفندماه در محل دفتر هفته نامه اتحاد جنوب(واقع در خیابان شریعتی، پاساژ شهرداری) برگزار می شود. حضور همه ی آقایان و خانم های علاقمند از این مباحث در نشست های عصرانه ی فرهنگی هامون آزاد می باشد.
سلسه گزارش های عصرانه ی هامون را می توانید در نخستین تارنمای جامعه مدنی جنوب ایران به نشانی www.HAMOONIRAN.com بخوانید.
عنوان گزارش برگرفته از نام کتاب مصطفا رحیمی، منتشر شده در نشر نیلوفر می باشد.