لیلا کمالیان برازجانی،
نگارنده خود، چند روزی پس از زلزله ی منطقه ی دشتی با دوستان به آنجا رفته و از چند محله ی آسیب دیده ی «شُنبه» دیدن کرده است. سخن گفتن و نوشتن در مورد حال و روز مردمی که خانه هایشان ویران شده و روال عادی زندگی شان زیرو رو شده، تکرار مکررات است.
طبیعی است که در این مناطق به دلیل ویران شدن ساختار کلی خانه ها، رعایت مسایل و اصول بهداشتی بسیار سخت است. ضروری است برای مردم آسیب دیده قسمت بزرگی از رعایت این قبیل مسائل بهداشتی حتما باید با همکاری و راهنمایی افراد متخصص و تیم های بهداشتی و درمانی صورت بگیرد .
آن چه من در آنجا مشاهده کردم، به نظر نمی رسید که بیماری هایی که در آن مناطقی که حداقل ما دیدیم، بیماری واگیر دار یا اپیدمی نوع خاصی از بیماری وجود داشته باشد. مردم آنجا بیشتر از نداشتن امکانات، غیر از موارد بهداشتی شاکی بودند!
عفونت چشم بچه هایی که در کوچه های با گرد و خاک زیاد مشغول بازی و رفت و آمد بودند، دور از انتظار و غیر منتظره نبود. اینکه باید در توزیع اقلام مورد نیاز این مردم، نیاز غذایی خاص کودکان در نظر گرفته می شد و یا حتا بین این کودکان مکمل های غذایی توزیع می شد، نکته یی است که به نظر می رسد، از قلم افتاده است. حداقل کار ممکن آگاهی دادن به والدین این کودکان برای تحت نظر قرار دادن بیشتر بچه ها بود که کمتر در معرض گرد و خاک قرار بگیرند. هر چند بازی کردن بچه ها با پای برهنه در این وضعیت تازگی هم ندارد. با پخش مواد بهداشتی و وسایل بهداشت فردی، عملن به مردم آموزش داده شد که حتا در این شرایط بحرانی، حفظ بهداشت شخصی از اصول اولیه ی جلوگیری از بیماری های عفونی است.
جای خالی کانکس های مجهز شده برای زندگی چند ماهه تا مرحله بازسازی کامل منازل، در شرایط آب و هوایی گرم و خشک منطقه ی دشتی کاملن احساس می شد. طبیعتن چادر ها برای جلو گیری از ورود گرد و خاک (اگر در خوش شانسی تش باد نوزد) آن هم در تابستان دشتی، محافظ خوبی نخواهد بود. با وجود چنین کانکس هایی خیلی از مشکلات بهداشتی به طور طبیعی پیش نمی آید و حداقل امکان جلوگیری از آنها بسیار ساده تر خواهد بود .
سرویس های بهداشتی اضطراری و صحرایی به نظر آن قدر کم بود که کفاف جمعیت را نمی داد و مشکلات برای استحمام که به جای این که از اولویت های بهداشتی باشد، گویا در برخی موارد توسط خود اهالی فراموش شده بود.
لوله کشی برای آب با تست سطح آلودگی آنها تا حد زیادی به خوبی انجام شده بود.
حالا سری هم به استانداردها می زنیم:
مشکلات بهداشتی هنگام بروز بحران، شامل آسیب روانی و عاطفی، بیماری های عفونی و همه گیر و آسیب های جسمی می شوند. کاهش و یا به حداقل رساندن مرگ و میر بیماری ها و ناتوانی های جسمی و روانی ناشی از بلای طبیعی در کنار موارد دیگری هم چون پیشگیری و توانبخشی و در کل کاهش عوارض، همیشه جزء ضروریات و اصول اولیه مدیریت بحران است. از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– ایجاد هماهنگی بین بخش های مختلف بهداشتی و درمانی
– هماهنگی بین بخش های خصوصی و دولتی
– استفاده بهینه و حداکثر از منابع ساختارهای موجود
– ارزیابی سریع وضعیت بهداشتی و درمانی توسط افراد متخصص وآگاه (تیم های ارزیاب با حضور در مناطق بحران زده نیاز های بهداشتی را ارزیابی می کنند.)
تیم های ارز یاب معمولن شامل یک اپیدمیولوژیست یا پزشک دوره دیده یی که برای برآورده کردن نیاز های اولیه ی بهداشتی آموزش دیده اند، کارشناس تغذیه، امور پشتیبانی تیم و کارشناس بهداشت محیط می باشد.
تجربه نشان داده است معمولن بعد از وقوع بحران هایی هم چون زلزله، همه گیری بیماری های واگیر دار و عفونی معمولن به دلیل وجود عامل بیماری در جامعه قبل از بروز حادثه بوده است. از مهترین این بیماری ها سرخک، اسهال، عفونت حاد تنفسی، به ویژه در کودکان مننژیت و … است.
ایجاد تیم های بهداشتی به هدف تمرکز زدایی در افزایش سطح بهداشت موثر هستند. اعضای این تیم ها معمولن شامل پزشک، پرستار، بهیار، کارشناس بهداشت خانواده، کارشناس بهداشت محیط، کارشناس مبارزه با بیماری ها،راننده، خدمه تدارکات و پشتیبانی هستند. به طور استاندارد برای هر یک از اعضای تیم، حداقل دو جانشین باید در نظر گرفته شود.
از مهمترین اثرات زلزله بر محیط زیست آلودگی منابع آب اشامیدنی، انباشت زباله و فاضلاب، آلودگی مواد غذایی، انباشت اجساد انسانی و لاشه ی حیوانات هستند. مطالعه و بررسی تجربه های ملی و جهانی و اقدامات بهداشتی و درمانی ثبت شده در چنین مواقعی می تواند در روند کمک رسانی و حل مشکلات بهداشتی مناطق بحران زده کمک کند .
سازمان بهداشت جهانی سلامت را آسایش و رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی تعریف میکند. رعایت بهداشت فردی خیلی از اوقات در عمق فاجعه به فراموشی سپرده می شود. بهداشت و سلامت پوست و مو، استفاده از البسه و لوازم بهداشتی شخصی، مسواک زدن، وجود وسایل خواب، مراقبت کافی از چشم ها و تو جه به کوچکترین زخم ها و…. در کاهش عفونت های رایج مناطق آسیب دیده تاثیر دارند .
بهداشت مواد غذایی در شرایط و زمان بروز بحران بسیار مهم است.گرما و رطوبت و نوع وسائل نگهداری مواد غذایی، آب و هوا، حشرات، انگل ها و قارچ ها همگی در فساد مواد غذایی در این شرایط تاثیر دارند. آموزش به آسیب دیدها برای نحوه ی نگهداری و استفاده از مواد غذایی مثل لبنیات و گوشت و سبزی جات توسط تیم های بهداشتی بسیار ضروری است. دفع بهداشتی فضولات و زباله ها در کاهش اسهال های عفونی و عفونت های تنفسی تاثیر زیاد دارند. بهترین وجه استاندارد برای توالت صحرایی و اضطراری یک عدد برای یک تا ده نفر /۲عدد برای ۱۰تا ۲۴نفر/۳عدد برای ۲۵ تا ۵۰ نفر /۴عدد برای ۵۰ تا ۷۵نفر/و ۵۰ عدد برای ۷۵ تا ۱۰۰ نفر است.
آموزش به افراد آسیب دیده برای گندزدایی و کلره کردن آب مصرفی توسط کارکنان بهداشتی و تست آب آشامیدنی لوله کشی از نظر آلودگی و نمونه گیری، از کارها و اقدامات ابتدایی بهداشتی در مناطق زلزله زده است. تمیز نگه داشتن محل نگهداری دام و طیور به خصوص در مناطق روستایی با آموزش دادن به اهالی از اصول بهداشتی مورد توجه است. با توجه به نقش مگس ها در انتقال عوامل بیماری زا، خصوصا عفونت های روده ای و بروز اپیدمی، سمپاشی در این مناطق بسیار ضروری است.حشرات و جوندگان به خصوص در مناطق گرمسیر از علل شیوع بیماریهای عفونی هستند که در این موارد، سمپاشی های به موقع و اصولی و علمی قطعن مفید خواهد بود.
در کل بر قراری شرایط استاندارد زندگی بعد از زلزله در منطقه هزینه و مدیریت بالا و برنامه ریزی و صد البته آمادگی از قبل را می طلبد.