پایگاه خبری تحلیلی ب: اسماعیل حسام مقدم؛ نویسنده و فعال مدنی در استان بوشهر، پس از اتمام تحصیلات خود در مقطع کارشناسی ارشد و رشته مطالعات فرهنگی (به عنوان دانش آموخته نخبه با معدل ۱۹.۵۰) به زادگاه خود برگشته و ضمن تدریس دروس جامعه شناسی/مردم شناسی/رسانه شناسی در دانشگاه های استان و نگارش مقالات فرهنگی/مدنی در نشریات، مطالعات و تاملات آکادمیک خود را با تشکیل انجمن هامون (NGO) عینیت بخشیده است. وی با مشارکت تعدادی از جوانان دشتستانی (مهدیه امیری، غلامرضا شبانکاره و قاسم تنگسیرنژاد)، ضمن برگزاری جلسات منظم “عصرانه فرهنگی هامون” در دفتر هفته نامه “اتحاد جنوب”، دست به تجربه مدنی موفق و خلاقانه ای در عرصه مطبوعات استان نیز زده است. برای اطلاع بیشتر از فعالیت های این انجمن می توانید به سایت این انجمن به آدرس http://www.hamooniran.ir مراجعه نماید.
در ادامه گفتگو با این فعال مدنی را مطالعه نمایید.
ب. ایده اصلی شما برای راه اندازی “انجمن هامون” چه بوده است؟
زمستان ۱۳۸۵ بود که در ارتباط با ویرایش کتاب “بازنگری انتقادی” اثر حمید موذنی؛ نویسنده و منتقد فرهنگی جنوب ایران، با اهمیت و ضرورت جامعه مدنی و نهادسازی مدنی به طور بی واسطه ای مواجه شدم. تجربه زیسته ای که از سالها پیش در تشکلهای مردم نهادی چون “مجمع مشارکت جوانان دشتستان” (NGO) و “انجمن زیست محیطی سوز” (NGO) پیدا کرده بودم، مرا حالا با مفاهیم تئوریک آن نیز به طور عمیقی آشنا می ساخت.
زمستان ۱۳۹۰ بود که بعد از دفاع از رساله کارشناسی ارشدم در حوزه مطالعات بین رشته ای، در دیداری با دکترفکوهی؛ مدیر سایت “انسان شناسی و فرهنگ” و استاد انسان شناسی دانشگاه تهران، به بازگشت به جنوب ترغیب شدم. فضای پژوهش نشده و اندیشیده نشده جنوب ایران در مطالعات جامعه شناختی و مردم شناختی، مرا بر آن داشت تا حاصل تجربیات و تحصیلاتم را به سمت جنوب سوق دهم. الگوی گسترده و چهل تکه موسسه “انسان شناسی و فرهنگ” به همراه تجربه زیسته ای که در موسسه مطالعاتی “رخداد تازه” (به بنیانگذاری دکتر مصطفا مهرآیین) کسب نموده بودم، تصمیم گرفتم تا در فضای فکری و فرهنگی استان بوشهر در مرحله اول و سطح جنوب ایران در مراحل بعدی دست به کنشگری مدنی و تحلیلگری فرهنگی بزنم.
بازگشتم به جنوب، با درک ضرورت بازاحیای ایده ی بازگشت به جامعه مدنی همراه و عجین شد. ازهمین رو به دلیل خاموشی نهادهای مدنی یی که من با آن ها آشنا بودم و همچنین به دلیل فضای سرد سیاسی که بر مطبوعات استان بوشهر حاکم بود، بر آن شدم تا با یادآوری اولویت وجود جامعه مدنی بر سیاست، ذهن کنشگران و فعالان مختلف استان را به این حوزه فراموش شده، دعوت نمایم. در ادامه این جریان بازگشت به جامعه مدنی؛ من و سه دوست نویسنده ام یعنی؛ مهدیه امیری، غلامرضا شبانکاره و قاسم تنگسیرنژاد را بر آن داشت تا در پی ایجاد تشکلی غیردولتی با عنوان “کانون اندیشه هامون” (زیرمجموعه وزارت کشور) باشیم. ایده بازگشت به جامعه مدنی به ایده نهادسازی مدنی وصل شد. و حال باید اندیشه های مدنی هامون را در سطح جامعه گسترش می دادیم، به همین دلیل به سمت مشارکت با مطبوعات محلی استان بوشهر حرکت نمودیم و صفحاتی را با عنوان هامون در هفته نامه های اتحادجنوب، بیرمی، نصیربوشهر و نسیم جنوب تدوین و منتشر نمودیم که تا به حال حدود یکصد شماره از این صفحات در مطبوعات در طول یک سال و نیم گذشته منتشر شده است.
ب. مشارکت انجمن هامون با مطبوعات چگونه تعریف شده است؟
اسماعیل حسام مقدم: ایده مشارکت مدنی که انجمن هامون در پی اش بوده و هست؛ مبتنی بر این هست که با ایجاد زمینه هایی برای مشارکت با دیگر نهادهای مدنی غیردولتی، باعث به وجود آمدن اجتماعی گفتمانی شود که در آن گفتمان بازاحیای جامعه مدنی اولویت نخست را داشته باشد. ازهمین رو ما بدون هیچگونه انتفاع مالی، نوعی از مشارکت مدنی بین چندین نهاد مدنی را به وجود آوردیم که با این که در برخی رویکردها اندکی تفاوت دیدگاه داشتند اما همگی از مطبوعات شاخصاصلاح طلبی در استان بوشهر بودند. مسئولیت کلی در حوزه مطبوعات کاغذی را غلامرضا شبانکاره برعهده دارند.
از درون این فعالیت های گسترده ای که با مطبوعات مذکور داشتیم، ایده خلق سایت هامون؛ نخستین تارنمای جامعه مدنی جنوب ایران به ذهن مان رسید که در حال حاضر با سردبیری خانم مهدیه امیری، مجوز قانونی اش را از وزارت فرهنگ و ارشاد دریافت نموده و به انتشار یک مطلب برای هر روز: راس ساعت ۸ صبح می پردازد.
ب. انجمن هامون بیشتر گرایش آموزشی و یا گرایش ترویجی را پیگیری می کند؟
اسماعیل حسام مقدم: انجمن هامون از همان ابتدا به سمت ترویج برخی از واژگان و مفاهیم مغفول مانده در جامعه حرکت نموده است. مفاهیمی فراموش شده ای مانند حقوق شهروندی، حقوق اقلیت ها (مانند معلولین، قومیت ها، حاشیه نشینان، مهاجرین، …)، سبک زندگی،گفت وگو، تمرین مدارا، مردمسالاری دینی، کودکان، نوجوانان و جوانان، زنان، سالمندان، آموزش، بهداشت، محیط زیست، صلح پایدار، زندگی روزمره، فرهنگ عامه مردم، کتاب، اندیشه، کارگران، عدم خشونت، آزادی و عدالت، انسانیت، اخلاق مدنی، تشکلهای غیردولتی، نهادهای خیریه، درک حضور دیگری و…
این مفاهیم همواره در برخوردهای سیاست زده به حاشیه رانده می شود و عملن جامعه مدنی به اولویت های آخر زیست روزمره مردم تقلیل پیدا می کند. انجمن هامون در نخستین حضوری که در فضای افکار عمومی در این یکسال و نیم داشته، در پی آن بوده که این مفاهیم را در سطح گسترده ای از شهروندان گسترش بدهد. برای همین هدف، چندین ویژه نامه درباره حقوق شهروندی معلولیت، تفسیر منشور حقوق شهروندی، ادبیات و ترجمه، سینما و ناخودآگاه انسانی و … در فضای مطبوعاتی استان منتشر نموده است. در کنار این فعالیت های مطبوعاتی، انجمن هامون اقدام به راه اندازی جلساتی با عنوان “عصرانه فرهنگی هامون” نمود که هرهفته در دفتر هفته نامه اتحاد جنوب برگزار می گردد. این جلسات عصرانه که ساعت شش عصر سه شنبه ها منعقد می باشد، تا به حال ۴۵ هفته پیاپی و بدون وقفه را از تابستان ۱۳۹۲ پشت سر نهاده و دقیقن به ترویج همان مفاهیم مختلف و متکثر مذکور می پردازد.
از آنجایی که ایده مرکزی انجمن هامون برگرفته از ایده “هویت چهل تکه” پرفسورداریوش شایگان هست؛ یعنی بر این اساس ما در انجمن هامون به این نکته قائل هستیم و باور داریم که هویت ایرانیان در هزاره سوم برساخته شده از سه هویت ایرانی، اسلامی و مدرن هست که باید به هر سه این هویت ها توجهی عمیق و متوازن داشت. همین خاستگاه فکری باعث شده است که در عصرانه های فرهنگی هامون به هرسه این حوزه های هویتی پرداخته شود و جلسات عصرانه محلی برای گردهمآیی افرادی با نگرش های متفاوتی چون تفکر تمدنی ایرانی / اسلامی/ مدرن باشد. به همین دلیل نیز این جلسات مورد توجه قرار گرفته و مانند هر برنامه موفقی، طرفدارانی پرشور و منتقدینی پورشورتر دارد. من ازهمین تریبون از همه منتقدین این برنامه به طور رسمی دعوت می کنم که عصرهای سه شنبه ساعت شش عصر در این جلسات حضور یابند و انجمن هامون را در رسیدن به ایده اصلی اش یعنی بازگشت به جامعه مدنی یاری نمایند.
ب. آیا در پی گسترش برنامه عصرانه فرهنگی هامون هستید؟
اسماعیل حسام مقدم: از آنجایی که مفاهیم فراموش شده ی بسیار زیادی در حوزه عمومی هست که باید یادآوری شود، قصد انجمن هامون بر این هست که علاوه بر این جلسات، به برگزاری جلسات دیگری با عنوان “عصرانه کتابحث هامون” در شهر بوشهر نیز بپردازد که علاوه بر اینکه محدوده جغرافیایی این گونه جلسات هفتگی را در سطح استان گسترش می دهد، همچنین به ترویج مفاهیم بیشتری نیز اقدام بنماید. در این عصرانه ها قرار داریم که تازه های نشر (چه کتاب، چه مجله، چه مطبوعه و…) را هرهفته به تحلیل و تفسیر بگذاریم. البته به دلیل اینکه هنوز نهادمدنی غیردولتی یی نیافته ایم که بتوانیم با مشارکت با آنان این برنامه را آغاز کنیم، همچنان این جلسه هفتگی مسکوت گذاشته شده و منتظر فراهم شدن مکانی مناسب برای این فعالیت هستیم.
ازسوی دیگر در پی آن هستیم که به دلیل نبود سینما در شهر برازجان، برنامه پخش فیلم به صورت هفتگی با عنوان؛ “عصرانه سینمایی هامون” را کلید بزنیم و هرهفته به پخش فیلم های سینمایی داستانی، مستند، کوتاه، کارتونی و… بپردازیم. و در پایان جلسه به تحلیل فیلم نیز پرداخته شود.
ب. آیا اقدامی هم برای راه اندازی عصرانه کتابحث هامون در بوشهر نموده اید؟
اسماعیل حسام مقدم: فعلن به دلیل محدود بودن امکانات انجمن چه از لحاظ مالی و چه از لحاظ مکانی، این امکان مهیا نیامده است ولی درصورت دسترسی به مکانی مناسب و در دسترس در شهر بوشهر، به طور قطعی به برگزاری این عصرانه ها خواهیم پرداخت .
ب. آیا برنامه های دیگری هم بوده که انجمن هامون در آن مشارکت نموده باشد؟
اسماعیل حسام مقدم: ایده مشارکت در جامعه مدنی که انجمن هامون در نظر داشته که آن را در سطح جامعه گسترش دهد، این انجمن را بر آن داشت تا با دیگر نهادهای مدنی غیردولتی در ایجاد برخی فعالیت ها مشارکت نماید. مانند مشارکت با “بنیاد رشد و اندیشه سازندگی استان بوشهر” که به طور غیررسمی (به دعوت آقای اکبر صابری؛ دبیر اجرایی این نشستها) در برگزاری سلسله نشست های ماهیانه این بنیاد همکاری داشته است.
در نهادسازی مدنی دیگری که انجمن هامون انجام داده با راه اندازی “جامعه کنشگران مدنی برازجان” که با مشارکت هفته نامه اتحادجنوب، تعداد ۴۰ نفر از متخصصین در حوزه شهری و شهروندی را در این جامعه گردهم آورده و از دانش و تجربه آنان در تحلیل و تفسیر وضعیت شهری برازجان استفاده نموده و در نهایت راهکارهایی برای حل مسائل شهری برازجان ارائه می نمایند. اینجامعه کنشگران مدنی با آغاز به کار چهارمین دوره شوراهای شهر، شروع به کار کرده و چندین ویژه نامه را در طول این حدودن یکسال از حضورش منتشر نموده است.
از دیگر برنامه های مشارکت جویانه ی انجمن هامون می توان به تلاش برای برگزاری جلسه مشترکی با همکاری کانون همیاران جوان با عنوان “عصرانه جوانان هامون” اشاره نمود که در این زمینه قصد بر آن بوده که تشکل غیردولتی دیگری که در استان فعال بوده را مجددن به کنشگری در عرصه عمومی دعوت نماید. این سلسله نشست ها به فعلیت نرسیده است اما به عنوان یکی از امکان های بالقوه انجمن هامون برای مشارکت در جامعه مدنی قابلیت توجه را دارد. قرار بر این بود که نوجوانان و جوانان انجمن هامون با همکاری اعضای جوان کانون همیاران به ایجاد جلسه ای به طور هفتگی بپردازند تا به تحلیل مسائل درگیرانه دوره جوانی و بلوغ به طور عمیق و گسترده ای پرداخته شود.
ب. برنامه های آتی انجمن هامون؟
اسماعیل حسام مقدم: برنامه های متعددی برای آینده انجمن هامون را کلید زده ایم؛ شاید مهمترین این برنامه ها به حوزه بازشناسی ایده جامعه مدنی در اسلام بازگردد. این برنامه درنظر دارد که با مشارکت مساجد و نهادهای خیریه مذهبی، به ترویج مفاهیم مدنی بپردازد. تا به حال نیز انجمن هامون گفت وگوهایی با چندین دین پژوه و صاحب نظر در حوزه جامعه شناسی دین اسلام انجام و منتشر کرده است. این برنامه با قوت درحال تداوم می باشد. باور درونی انجمن هامون به ظرفیت های ایده مردمسالاری دینی؛ باعث شده تا این مجموعه تشکل غیردولتی در پی ایجاد تعامل و گفت وگو با نهادهای مذهبی و دینی نیز باشد و این پیوند را بسیار ضروری و حیاتی می پندارد. در حال حاضر به تئوریزه کردن این پیوند و ارتباط پرداخته تا در آینده نزدیک این تشکل مردم نهاد بتواند با دیگر تشکل های مردمی مذهبی ارتباط پیدا کند و در گسترش ایده های مدنی – دینی تمدن اسلامی (؛ مبتنی بر ایده هویت چهل تکه داریوش شایگان) در سطح جامعه گام بردارد.
از سوی دیگر برای اینکه انجمن هامون بتواند به تحلیل و تفسیر منطقه جنوب ایران بپردازد، نیازمند ایجاد پیوند و ارتباطی با نهادهای مدنی درسطح ملی هست. ازهمین رو درحال ایجاد زمینه های مشارکت جویانه ای با “انجمن جامعه شناسی ایران”، “انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات”، “انجمن انسان شناسی ایران”، “موسسه انسان شناسی و فرهنگ” و “موسسه مطالعاتی رخداد تازه” می باشد. این نهادهای مدنی که هم صبغه علمی دارند و هم به طور ملی فعالیت می کنند، دریچه تازه ای هستند که می توانند بر فضای مطالعاتی و برنامه ریزی در منطقه جنوب ایران گشوده شوند.
ب. از برنامه های آموزشی انجمن هامون چیزی نگفتید؟
اسماعیل حسام مقدم: برنامه های آموزشی انجمن هامون حول محور برگزاری “کارگاه های هامون” در حوزه هنر و ادبیات می چرخد. مسئول این حوزه برعهده قاسم تنگسیرنژاد می باشد. که برای اولین دوره از این کارگاه ها، دوره های موسیقی شناسی و روایت شناسی به علاقه مندان ارائه خواهد شد. وبرای دوره های بعد مباحث فیلم شناسی، نقاشی شناسی، مردم شناسی، رسانه شناسی و… ارائه خواهدشد.
از دیگر برنامه های آموزشی هامون، می شود از برگزاری “کارگاه های تسهیل گری نهادهای مدنی” نام برد که تا به حال دو طرح در حوزه تسهیل گری نهادهای غیردولتی زیست محیطی و نهادهای غیردولتی جوانان به مسئولین استانداری در دولت دکتر روحانی ارائه شده است. در این کارگاه ها قرار بر این هست که به جمعی از شهروندان داوطلب و علاقه مند، چگونگی تاسیس و فعالیت NGOها آموزش داده شود، که البته مدرسین این دوره ها متخصص این امور خواهند بود و با هماهنگی سازمانهای تخصصی دولتی دعوت خواهند شد. با این کارگاه ها می توان شهروندانی آموزش داد که به اهمیت بازگشت به جامعه مدنی پی برده اند و حاضرند به کنشگری مدنی و شهروندی بپردازند.
ب. در فرآیند دوساله ای که بر انجمن هامون گذشته، چه مشکلات و آسیب هایی بر شما وارد شده؟ نقاط ضعف انجمن چه بوده است؟
اسماعیل حسام مقدم: بزرگترین نقطه ضعفی که انجمن با آن دست به گریبان بوده، جریان بسیار کند بروکراتیک اداری نهادهای ناظر بر فعالیت سازمانهای مردم نهاد بوده و هست؛ این جریان بسیار کند چه در دولت پیشین و چه دولت تدبیر و امید، به شدت انعطاف پذیری و خلاقیت را در انجمن هامون با مشکل روبه رو نموده است. نقطه ضعف جدی دیگری که این نهاد مدنی با آن همواره روبه رو بوده، وضعیت انقباضی مالی و شرایط ضعیف مادی درون انجمن هامون بوده که البته با برگزاری برنامه های مشارکت جویانه با دیگر نهادهای مدنی غیردولتی، توانسته ایم با کمترین هزینه، بیشتر تاثیر مدنی را در فضای عمومی داشته باشیم. نقطه ضعف دیگر انجمن هامون عدم ارتباط ارگانیک و منسجم با توده و عامه مردم هست که در برخی فعالیت ها توانسته ایم این فاصله را کاهش بدهیم اما همچنان باید تمهیدات گسترده تری بیاندیشیم تا با عامه مردم ارتباط بیشتری برقرار نماییم.
ب. در نهایت باید بپرسیم که چرا عنوان “هامون” برای این انجمن انتخاب گردید؟
اسماعیل حسام مقدم: نخستین دلیل استفاده از هامون برای عنوان این نهاد مدنی غیردولتی این بود که هامون؛ به دشتی وسیع و گسترده گفته می شود که می تواند در خود حجم عظیم و متفاوتی از جریان های زیستی را پذیرا باشد، ازهمین رو بر اساس ایده اصلی راه اندازی انجمن هامون که در پی ایجاد شبکه ای از تفکرات و اندیشه های چهل تکه (در تمدن ایرانی/تمدن اسلامی/تمدن مدرن) بود، می توانست این معنا را به خوبی به مخاطب و شهروندان منتقل نماید. از سویی وجه تسمیه دیگر این عنوان می تواند برگرفته شده از فضای زیستی بنیانگذاران انجمن هامون نیز باشد که از دشتستان برآمده بودند و همین جریان اقلیمی و اکولوژیک نیز در عنوان بندی انجمن می توانست دخیل باشد؛ چنانچه دشتستان در خود دشت ها و هامون های وسیع و گسترده ای دارد. ملاحظات زیست محیطی همچون دریاچه خشک شده هامون (و البته با زنده شدن این دریاچه در روزهای اخیر) و یا ملاحظات سینمایی درباب فیلم سینمایی “هامون” اثر داریوش مهرجویی که نماد شاخصی در سینمای ایران هست، همگی دلایلی بود که ما را بر آن داشت تا این عنوان را برای انجمن هامون برگزینیم.
ب. نکته ناگفته ای اگر باقی ست، بفرمایید.
اسماعیل حسام مقدم: در کنار همه مباحثی که مطرح شد، انجمن هامون برای خود منشور اخلاقی و اخلاق صنفی یی را تعریف نموده که براساس آن مهمترین اصل در کنشگری مدنی را “شفافیت” در عرصه عمومی می داند. شفافیت؛ نکته بسیار مهم و حیاتی یی هست که همواره همه اعضای انجمن هامون به آن پایبند بوده اند و خود را درون این گفتمان اخلاقی بازتعریف نموده اند. ازهمین رو همه منتقدین پرشوری که در زمان های مختلف بر این انجمن نقدهایی واردنموده اند را به شرکت در سلسله جلسات هفتگی این انجمن دعوت می نماید تا با “درک حضور دیگری” و اهمیت مدارا و تامل در اندیشه های یکدیگر، به آن جهان هویتی چهل تکه نیز وارد شویم.
http://www.bkhabar.com//module/news/14940#.U3ZZ-PmSyQA