چهل و سومین عصرانه ی فرهنگی هامون با بحثی درباره ی مدیریت استراتژیک شهری با حضور کریم حسین آبادی، شهردار سابق برازجان سه شنبه ۲۳ اردیبهشت ماه در دفتر هفته نامه اتحاد جنوب برگزار شد. حسین آبادی در ابتدای سخنانش با بیان خرسندی اش از حضور در یک تشکل مردم نهاد، اظهار امیدواری کرد دیگر تشکل های غیر دولتی نیز فعال شده و به کمک مدیران شهری بیایند.
وی سخنانش را با ارائه ی تاریخچه ای از چگونگی شکل گیری شهرداری ها آغاز کرد و گفت : «شهرداری نهادی است مستقل و غیر دولتی. ریشه ی شکل گیری نهاد شهرداری از آنجا آغاز می شود که مردم یک محله دور هم جمع شده و قاعدتن شهرداری را انتخاب کرده و آن شهردار به کمک مردم قصد بهتر کردن وضعیت امور آن محله را دارند. این کارها می تواند شامل همه اموری باشد که در یک شهر اتفاق می افتد. از خدمات بهداشتی گرفته تا کارهای عمرانی و خدمات اجتماعی. پس با این نگاه – حکومت مردم بر مردم – حاکمیت محلی شکل می گیرد. یکی از انواع نهاد های حاکمیت محلی، شهرداری است. در کشور ما چیزی حدود ۵۴ وظیفه تعریف شده که حدود ۴۰ درصد این وظایف را خود شهرداری انجام می دهد. کمتر از ۲۰ درصد از این وظایف را به کمک نهادهای دیگر انجام می دهد. و ۴۰ درصد باقی مانده توسط سایر نهادها انجام می پذیرد.»
سپس حسین آبادی به تاریخ شکل گیری شهرها در ایران پرداخت و گفت : «در دوران باستان در کشورمان، شهرهایی مانند هگمتانه داشتیم ولی به طور قطع نمی توان گفت که این شهرها دارای شهرداری بوده اند. همان طور که همه می دانیم تا قبل از مشروطه مدیریت شهری وجود نداشته و امور شهرها بیشتر به صورت اعمال قدرت دولت مرکزی بوده است . پس از مشروطه ما به سمتی حرکت می کنیم که مردم می بایست اداره ی امور خودشان را بر عهده داشته باشند. نتیجه ی این امر تشکیل مجلس شورای ملی و به تبع آن تصویب قانون بلدیه است که می توان از آن به عنوان اولین قانون مربوط به شهر و شهرداری در کشور نام برد. اما این در حالی ست که در یونان باستان ساختار حکومتی مردمی بوده و خود مردم اداره ی امورشان را بر عهده داشتند. در دوران بعد از باستان به دلیل مسائل اقتصادی و سیاسی مردم اروپا از شهرها به سمت روستاها رفتند. در سده ی میانه ی اروپا دوباره شاهد شکل گیری دولت شهرها هستیم و در دوره ی رنسانس به خاطر انقلاب صنعتی و هجوم مردم به شهرها، هسته های اولیه ی شهرهای کنونی شکل می گیرند. به طور مثال در آمریکا هر ایالت به طور مستقل عمل می کند و تمامی مقامات شهرها شامل فرمانداران ، شهرداران یا نمایندگان مجالس توسط مردم انتخاب می شوند. به لحاظ سابقه ی تاریخی حضور مردم در مدیریت شهری در غرب، می بینیم کارهای شهری به طور منظم و همراه با پاسخگویی به مردم صورت می پذیرد. یعنی مقام شهری به طور واضح نقش مردم را می داند و مردم نیز نقش خود را به خوبی می فهمند و از حقوق خود و میزان تاثیرشان بر شهر آگاهی دارند.»
شهردار سابق برازجان در ادامه به بی نظمی موجود در نهاد شهرداری های کشور اشاره کرد و این امر را ناشی از چندپارگی وظایف شهرداری ها و تقسیم این وظایف میان سایر دستگاه ها دانست. ضمنا عدم وجود بودجه ی کافی را یکی دیگر از مشکلات شهرداری دانست. وی افزود با قانون کنونی مشکلات حل نمی شود و می بایست قانون شهرداری ها اصلاح شود. که این امر تا حدودی در برنامه ی توسعه ی پنج ساله پیش بینی شده است.
کریم حسین آبادی مشکل بزرگ شهرداری ها را عدم وجود مدیریت واحد شهری دانست و گفت : «اغلب شهرداران ما ضعیف هستند و این ضعف ناشی از نبود مدیریت واحد شهری در کشور است. پیشنهاد من این است که کلیه ادارات شهری را با حفظ استقلال زیرمجموعه ی شهرداری کنیم و مثلا فرمانداری به عنوان نهاد حکومتی بر فعالیت های شهرداری نظارت کند و شهرداری در مقابل دولت پاسخگو باشد. یعنی همان چیزی که در بسیاری از کشورهای پیشرفته وجود دارد. در این صورت می توان امیدوار بود که مدیریت شهری پویا و منظم خواهد بود.»
اسماعیل حسام مقدم در ادامه ی بحث گفت : «موضوعی که مهندس حسین آبادی فرمودند ناشی از نگره ی شرق شناسانه ی محققان غربی نسبت به شرق هست اما مطالعات جدید انسان شناسی در ایران نشان می دهد در روستاهای ایران از دیر باز به علت کمبود منابع آبی مردم باهم همکاری می کردند تا آب به اندازه ی کافی به همه ی زمین های کشاورزی برسد. پس می توان نتیجه گرفت از روزگار قدیم در میان مردم ایران تفکر شورایی و مشارکتی وجود داشته است. اما به علت وجود سیستم ملوک الطوایفی در ایران قدیم این تفکر مشارکتی نتوانسته جنبه ی ملی به خود بگیرد اما در جایی مانند آمریکا توانسته در خودآگاه مردم آنجا رسوب کند.»
حسین آبادی در پاسخ به نقد حسام مقدم گفت : «به نظرم این مسئله ایی متفاوت است. در اینجا بحث بر سر این است که مردم ایران توانسته است در روزگار قدیم مشکلات کلان را با مشارکت خودشان حل کنند و این با مسئله ای که اشاره فرمودید تفاوت دارد. خب کاملا واضح است که در هر جامعه ای مردم با هم مشکلات خود را حل می کنند و این در ذات هر جامعه ای است. اما حرف من این است که ما نتوانسته ایم از قدیم مدیریت شهری با حضور مستقیم یا غیر مستقیم مردم داشته باشیم.»
حسام مقدم در ادامه ی این گفتگو پرسید : «تفاوت بین مدیریت واحد شهری و مدیرت متمرکز شهری چیست؟»
مهندس حسین آبادی در پاسخ گفت : «ببینید من همواره به دولت مرکزی اعتقاد دارم. من معتقدم دولت مرکزی باید مسائل کلان را کنترل کند مانند امنیت ملی اما از ورود به مسائل ریز خودداری کند و مسئول حل این مسائل مدیریت واحد شهری -که همان دولت محلی است- باشد. در این صورت بحث مشارکت مردم پیش می آید که در صورت وجود مدیریت واحد میزان مشارکت بالا خواهد رفت و این آرمان هر دولتی است.»
غلامرضا شبانکاره فعال مدنی گفت : «در میان صحبت های مهندس حسین آبادی ایشان به مشارکت مردم و نهادهای مردمی اشاره داشتند. سوال من این است که قانون فعلی تا چه اندازه امکان مشارکت مردم در امور شهری را به طور سیتماتیک می دهد؟ »
حسین آبادی در پاسخ گفت : «ظرفیت قانونی و حقوقی وجود دارد اما بسیار کم. البته این بستگی به جامعه دارد. به طور مثال اگر در شهر برازجان به جای یک جامعه ی کنشگران مدنی چندین جامعه ی این چنینی وجود داشته باشد چه می شود؟ ببینید این بستر جامعه است که به شما کمک می کند این اتفاق در قانون بیفتد. اگر تشکل های مردم نهاد قانونی ایجاد شوند و مطالبات مشخصی داشته باشند این ظرفیت شکل می گیرد. مثلا من در دوره ی حضورم در شهرداری برازجان علاقه ی زیادی داشتم که با گروه های مختلف مردم در رابطه با موضوعات شهری همکاری کنم و در همین راستا چندین جشنواره، ایستگاه نقاشی و چندین برنامه ی دیگر برگزار کردیم اما متاسفانه بعد از رفتن بنده این کارها متوقف شدند. باید این کارها استمرار پیدا کنند. با قطع این کارها نمی توان امیدوار بود که گروه های مردمی به طور ثابت به کمک مدیریت شهری بیایند. من معتقدم هم این شورای فعلی هم سایر شوراها هرگز برای سنگ اندازی و کارشکنی نیامده اند. همه دوست دارند کار انجام دهند. اما می بایست ایده و طرح به ایشان داد. حقیقتا به علت مشغله ی زیاد فرصت برای فکر کردن نیست و تشکل های مردمی باید فکر و ایده شان را ارائه دهند. فکر و ایده ای اجرایی باشد. آن وقت می بینیم که مدیران شهری هم عمل می کنند.»
کریم حسین آبادی بر نقش مردم و گروه های مردم نهاد در مدیریت شهری اشاره کرد و گفت «یقینا هر مدیری منتظر این است که ایده ی نویی به او پیشنهاد شود تا او بتواند آن را اجرایی کند. شهردار یا اعضای شورای شهر برای انجام کار مفید حضور دارند اما به علت مشغله های کاری نمی توانند فکر تولید کنند. پس ایده ها باید از بدنه ی جامعه به ایشان منتقل شود.»
ایشان در بخش دیگری از صحبت هایش به این نکته اشاره کرد که وقتی شهرداری کار فرهنگی انجام می دهد در مردم شهر حس شهروندی را به وجود می آورند و این نوع فعالیت با انواع مشابهی که از سوی نهاد های دیگر انجام می پذیرد کاملا متفاوت است.
شهردار سابق برازجان نظر حاضران در جلسه را درباره کارهای شهرداری در باب تقویت هویت شهری در برازجان جویا شد که اسماعیل حسام مقدم – فعال مدنی – در این باره گفت : «عمده ی فعالیت های ملموس در چند سال اخیر در پاساژ سازی و تمرکز در مرکز شهر خلاصه شده و کمتر به حاشیه ها و شهرک های شهر توجه شده است. این مسئله باعث شده تا اطراف برازجان به حاشیه های شهری بدون امکانات لازم رفاهی تبدیل شده است. این امر باعث شده تا بین مرکز شهر و حاشیه های آن شکاف وجود داشته باشد و به زعم من هویت منسجمی را در شهر نداریم. آیا این مسئله با برنامه ریزی بوده یا خیر؟» حسین آبادی در پاسخ گفت : «نقد درستی است اما از جنبه هایی. شهر را مردم می سازند و نه شهرداری و این بسیار مهم است که چه ظرفیت هایی وجود دارد که سرمایه گذاران را تشویق به ساخت و ساز در شهر ما بکنند. در شهر برازجان سرمایه گذاری ای در بخش فرهنگی یا ورزشی صورت نمی گیرد چون بازگشت سرمایه وجود ندارد. در شهرهای بزرگی مثل تهران به لحاظ وجود ظرفیت های مناسب شهرداری با اختیار بیشتری می تواند سرمایه گذاران را در شاخه های مختلف هدایت کند اما در برازجان اگر ما خیابانی را مثلا برای تشویق سرمایه گذاری در بخش فرهنگی ببندیم هیچ اتفاقی صورت نخواهد گرفت. پس دست شهردار در اینجا بسته است. ببینید در ضوابط جدید در شهری مانند برازجان به ازای هر ۸۰ متر می توان یک واحد مسکونی احداث کرد. خب کاملا مشخص است که برای سرمایه گذاری مسکونی اصلا مقرون به صرفه نیست در نتیجه روی به تجاری سازی در نقاط مرکزی شهر آورده می شود. شما اگر بخواهید به نحوی جلوی این ساخت و ساز را نیز بگیرید که از شهر دیگر چیزی باقی نمی ماند. ساخت و ساز مجموعه های تفریحی و گردشگری نیز وظیفه شهرداری نیست و اصلا سرمایه ای برای ساختن چنین جایی ندارد.»
غلامرضا شبانکاره به مشکلات حوزه ی ساخت و ساز شهری در شهرک های چدید التاسیس سال های اخیر اشاره کرد و گفت : «آقای حسین آبادی سال گذشته در گفتگو با هامون اعلام کردند که از توسعه ی بی رویه ی توسط تعاونی های مسکن که بدون فراهم ساختن زیرساخت های شهری، تنها زمین به مردم واگذار کرده اند گلایه داشت و توان خدمات رسانی شهرداری را به این نقاط محدود توصیف کرده اند.»
این روزنامه نگار و فعال مدنی در ادامه افزود:«در مدیریت دکتر رستم پور؛ شهردار وقت برازجان گویا مقرر شد که شهر برازجان به صورت عمودی رشد کند و نه به صورت افقی. اما متاسفانه با زمین خواری هایی که صورت گرفت و اضافه شدن چندین شهرک به محدوده ی شهری در دوران شهردار بعدی، شهر به شکل اسف باری گسترش افقی یافت. مشکل استرتژیک شهری ما این است که شهرداری با یک شهر عریض و طویل بی قاعده ای مواجه شده که برای جمع آوری زباله هایش می بایست چند کیلومتر پیموده شود تا به شهرک های تازه تاسیس برسد و هیچ گونه خدمات رفاهی مناسب شهری، فرهنگی، پزشکی و تفریحی نیز در مبلمان شهری این شهرک ها تدارک نشده است »
شهردار سابق برازجان در تکمیل صحبت های آقای شبانکاره گفت : «مشکل اصلی و بزرگ شهر ما رشد بی رویه ی آن است. تا زمانی که این مشکل حل نشود نمی توان از مدیریت شهری انتظار کار صحیح داشت. در دوره ای که من در شهرداری بودم بزرگترین چالش رو به روم همین مسئله ی زمین خواری بود. این زمین خواران از تهدید مستقیم گرفته تا هر راه دیگری برای فشار آوردن به من استفاه می کردند.»
رضا شبانکاره؛ روزنامه نگار در حوزه مسایل فرهنگی و اجتماعی در پرسشی دیگر از حسین آبادی پرسید: در شهرداری برازجان و در مقام شهردار؛ به عنوان یک تجربه، تا چه حد امکان برنامه ریزی بلندمدت و مدیریت استراتژیکی وجود دارد؟ حسین آبادی نیز در پاسخ شبانکاره گفت: «متاسفانه در شهر ما، شهردار از زمانی که از طرف شورا انتخاب می شود، آن چنان مطموئن نیست که تا چه زمانی بر سر پُست خود خواهد بود و ضمن این که شهرداران هر شش ماه یک بار باید برنامه های کاری خود را به شورا ارایه دهند؛ عملن امکان برنامه ریزی بلند مدت امکان پذیر نیست.»
شهین بازیار، از اعضای عصرانه های فرهنگی هامون در باب امر مشارکتی شهروندان با شهرداری برازجان اشاره یی داشت و تجربه ی شخصی خود در احداث فضای سبز در محله ی ۶۹ هکتاری در زمان مدیریت مهندس حسین آبادی را بیان کرد و افزود: پس از تغییر شهردار، برای توسعه ی فضای سبز و مساله ی آبیاری آن مجددن شروع به نامه نگاری با شهرداری کرده ایم و گویا با تغییر مدیریت در شهرداری، برخی از کارهایی هم که روال قانونی آن انجام شده از حرکت می ایستد.«
در ادامه ی جلسه به مباحثی مانند طرح تفصیلی شهری، بودجه های عمومی، کارهای فرهنگی که شهرداری می تواند انجام دهد، افزایش معاونت های شهرداری و … پرداخته شد و حاضران به نقد مشکلات و بیان دیدگاه های خود پرداختند.
مهندس کریم حسین آبادی در پایان ضمن ابراز خوشحالی مجدد از برگزاری چنین جلسه ای توسط انجمن هامون، از این انجمن و سایر سازمان های مردم نهاد خواست تا در زمینه ی مدیریت شهری مشارکت بیشتری داشته باشند. وی اظهار داشت با حضور و مشارکت مردم می توانیم شهروندانی پویا و علاقه مند و همچنین آباد خواهیم داشت.
حسین آبادی، شهردار سابق شهر برازجان از مردم و تشکل های غیردولتی خواست تا طرح های خود را با شهرداری و شورای شهر برازجان به اشتراک بگذارند و طرح های خود را به این دو نهاد مدنی شهری ارایه دهند.