یک- هویت مجموعه خصایل فردی و خصوصیات رفتاری است که از روی آن، فرد به عنوان عضو یک گروه اجتماعی شناخته می شود و از دیگران متمایز می گردد. هویت اجتماعی در خلا وتنهایی شکل نمی گیرد بلکه از تعلق فرد به جامعه ناشی می گردد. چون جامعه از نهادها و گروه های مختلفی اعم از اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و … تشکیل شده، هویت اجتماعی نیز بر این اساس بر حسب تعلق به هر یک از گروه ها و نهادهای چندگانه است. نوع اندیشیدن، اخلاقیات، رفتارها، دین، مذهب و… نقش مهمی در شکل گیری هویت اجتماعی جوانان و نوجوانان ایفا می کند. زمانی فردی در خانواده هست، هویت خانوادگی برجسته می گردد، زمانی که در گروه های مختلف است هویت های متفاوت متناسب با گروه در جوان و نوجوان شکل می گیرد و این چندگانگی تا زمانی که کنترل گردد، هیچ گونه تضادی در شخصیت فرد ایجاد نمی کند. جرج هربرت مید، مهم ترین نظریه پرداز از هویت اجتماعی معتقد است: “هر فرد هویت یا خویشتن خود را از طریق سازماندهی نگرش های فردی دیگران در قالب نگرش های سازمان یافته یا گروهی شکل می دهد.” به عبارت دیگر، تصویری که فرد از خود می سازد و احساسی که نسبت به خود پیدا می کند در اصل بازتاب نگرشی است که دیگران نسبت به او دارند. بنابراین هر شخص متمایل به داشتن هویتی خاص می باشد تا خود را در جامعه مطرح نماید پس، وارد گروه ها و اجتماعات می شود تا تشخص یابد. اریک فروم، جامعه شناس و روانکاو آلمانی معتقد است : “هر فرد آدمی مایل است به اینکه هویت خاصی داشته باشد. از اینرو می کوشد که خویشتن را دریابد و بشناسد. در عین حال می خواهد فردی باشد ممتاز، و برای رسیدن به این مقام خود را به شخص یا گروهی از اشخاص نسبتن مبرز و ممتاز مرتبط می کند یا به اصطلاح، خویشتن را با آنها همانند می سازد یا به واسطه امتیاز و تشخصی که آن فرد یا آن گروهها دارند تا حدی صاحب سخنان و امیتاز گردد.”این احساس نیاز به تشخص در دوران جوانی و نوجوانی نمایان می شود و به تدریج در زندگی پررنگ تر و پررنگ تر می گردد. هویت یابی در دوران نوجوانی با رشد احساسات عاطفی و درک حضور دیگری در نوجوان تقویت می گردد و به پرسش های فلسفی و اخلاقی و آینده معطوف می گردد.
دو- درجوامع سنتی، مساله هویت مطرح نبود چراکه هویت در این جوامع به سادگی و از طریق تاریخ و گذشته مشخص می گردید. اما در جوامع مدرن امروزی، تعریف های گوناگونی ازهویت وجود دارد و چندساحتی می باشد. جامعه مدرن امروزی دارای گروه ها و دیدگاه ها و نظرات متفاوتی است و این چند ساحتی بودن سبب حضور جوانان و نوجوانان در هر یک از گروه هاو نهادهای متفاوت می شود و این مساله به آنها کمک می کند که چه نقش ها، وظایف و مسئولیت هایی در قبال خود و دیگران دارند، جایگاه و منزلت آنها چه اندازه است و در نهایت به تشخص فردی آنها کمک می نماید. اریکسون معتقد است که “عمده ترین تکلیف یک جوان و نوجوان حل بحران هویت در برابر سردرگمی نقش است و برای رسیدن به هویتی کم و بیش باثبات، جوان باید نیازها و آرزوها و توانایی های خود را به شکل تازه ای ساماندهی کند تا از طریق آن بتواند خود را با انتظارات موجود در جامعه وفق دهد”. “کیستی شناسی” یا “شناسایی هویت خویشتن” هسته مرکزی نظریه رشد شخصیت در مکتب اریکسون می باشد و او مهم ترین وظیفه و هدف جوانان را جستجو در یافتن هویتی پرمعنی می داند. هویت یابی با این سوال که من کیستم، ذهن جوانان و نوجوانان را به خود مشغول می کند و این امر باعث جستجو در خویشتن و کسب هویت در جوانان می شود. البته مساله هویت در دوران کودکی وجود داشته اما در دوران نوجوانی و جوانی به تدریج ظهور می یابد. نوجوان زمانی به احساس هویت دست می بابد که ارزش های خود را انتخاب و نسبت به اهداف یا افراد خاصی احساس امنیت و اعتماد کند. به طور مثال در دوران نوجوانی، شخص با انتخاب رشته تحصیلی خود در مدرسه اولین گام را جهت دستیابی به احساس هویت بر می دارد.
سه- زمانی که جوان یا نوجوانی نتواند موفقیتی در شکل گیری هویت فردی خود ایجاد نماید “بحران هویت” یا “گم گشتگی” بوجود می آید. البته این بحران هویت خاص دوران جوانی و نوجوانی نیست و امکان دارد در هر دوره ای از زندگی اشخاص ظهور یابد. اریکسون معتقد است: “فردی که قادر به یافتن ارزش های مثبت پایدار در فرهنگ، مذهب یا ایدئولوژی خود نیست، ایده ال هایش بهم میریزد. چنین فردی که از در هم ریختگی هویت رنج می برد نه می تواند ارزش های گذشته خود را ارزیابی کند و نه صاحب ارزش هایی می شود که به کمک آنها بتواند آزادانه برای آینده برنامه ریزی نماید.” بحران هویت در افراد با احساس پوچی، از خود بیگانگی، تنهایی، غربت و… شکل می گیرد و این گاهی باعث بروز رفتارهایی برخلاف جامعه می شود که می توان به رفتارهای ضد اجتماعی و ناسازگارانه ی برخی جوانان و نوجوانان اشاره نمود.
چهار- آسیب شناسی و بررسی دقیق و علمی ایجاد بحران هویت در بین جوانان و نوجوانان، ارائه راهکارهای علمی و سهل الوصول برای دست یابی به عوامل تقویت کننده و ثبت هویت، ایجاد ارتباط با جوانان با استفاده از شیوه های جذاب، بررسی احساس امنیت اجتماعی در بین جوانان، بررسی عوامل ترغیب کننده و بازدارنده جرم در بین جوانان بزهکار، بررسی میزان شیوع و علل و عوامل خودکشی در بین جوانان، گونه‌شناسی انحرافات جوانان و مطالعه علل و عوامل آن، بررسی مسائل و مشکلات در روابط نسل‌ها،شناسایی و تقویت زمینه های مشارکت فعال و حضور شاداب نوجوانان و جوانان در فعالیت های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و … از راهکارهایی می باشد که در تقویت و ارزش هویت در جوانان و نوجوانان می تواند موثر باشد.
مهدیه امیری؛ سردبیر وبسایت هامون؛ نخستین تارنمای جامعه مدنی جنوب ایران (www.HAMOONIRAN.com) و عضو هیئت موسس انجمن هامون(NGO)