سازمان غیر دولتی در کلی ترین معنایش، به سازمانی اشاره می‌گردد که مستقیمن بخشی از ساختار دولت محسوب نمی‌شود، اما نقش بسیار مهمی بعنوان واسطه بین فرد فرد مردم و دولت و حتا خود جامعه ایفا می‌کند. سازمان های مردم نهاد بنا بر نیاز طبیعی ناشی از شرایط فکری، محیطی، انگیزه ها، خصوصیات و آرمان های مشترک افراد و جامعه و به صورت خود جوش به وجود می آید. در استان بوشهر سازمان های مردم نهاد در حوزه های متفاوتی وجود دارد که متاسفانه به دلیل عدم ارتباط این سازمان ها با یکدیگر اطلاع دقیقی از تعداد آنها بین خود نهادها وجود ندارد و تنها امکان دسترسی به آنها معاونت اجتماعی استانداری بوشهرمی باشد که به دلیل بروکراسی موجود در ادارات دولتی موفق به دریافت اسامی کلیه ان جی اوهای فعال در استان بوشهر نشدیم. در این گزارش از دونفر از فعالین سازمان های مردم نهاد نگرخواهی گردیده و نظرات ارسطو قایدی برازجانی عضو هیات موسس کانون همیاران جوان برازجان و حیدرحکمت شعار عضو هیات موسس نسل آفتاب در بوشهر را در خصوص نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت هایی که سازمان های مردم نهاد به خصوص در برازجان و بوشهر با آن دست به گریبان می باشد را جویا شدم.
عدم شبکه ای بودن نهادهای مدنی در بوشهر و برازجان
سازمان های مردم نهاد دارای قانونمندی می باشند و بدون برنامه ریزی و از روی بی قانونی تشکیل نمی شوند. سازمان های مردم نهاد دارای ضوابط، روابط و سازمان کار مشخص و تعریف شده می باشند. این قوانین الزامن منطبق بر شرایط و مقتضیات هر سازمان مردم نهاد بوده و می تواند دامنه متنوعی داشته باشد اما این قوانین به هر شکل و از هر نوع که باشد اساسن مورد توافق جمعی قرار گرفته و افراد خود را ملزم به رعایت آنها می دانند. قانونمندی یکی از اصولی می باشد که تمامی سازمانهای مردم نهاد موظف به رعایت آن هستند. این در حالی است که در استان بوشهر و به طور وضوح در شهر برازجان مشاهده می شود که عده ای به فعالیت های ان جی اوها خرده می گیرند و به آنها با دید تنگ نظرانه ای نگاه می کنند و مانع فعالیت ان جی اوهای فعال در برخی حوزه ها می شوند. در زمان ریاست جمهوری ۸ساله پوپولیستی احمدی نژاد به طور آشکارا مشاهده کردیم که این سازمان های مردم نهاد در استان بوشهر به محاق رفتند و اجازه ی هیچ نوع فعالیتی به آنها داده نشد. در خردادماه ۱۳۹۲ انتخابات ریاست جمهوری به پیروزی حسن روحانی انجامید. وی از جمله رویکردهای انتخاباتی خود را تاکید بر گشایش فضای سیاسی و انتقاد از محدودیت فضای اینترنت عنوان کرد. بعد از گذشت یک سال از شروع به کار روحانی تا حدودی شاهد گشایش فضای سیاسی می باشیم. در دولت تدبیر و امید، ان جی اوها امید و جانی دوباره گرفتند و حضور خود را در فضای جامعه پررنگ تر کردند. اما متاسفانه آن انتظاری که می رفت با ان جی اوها با دید یک نهاد عملن مردمی نگریسته شود که دارای اهداف خیرخاهانه ای می باشند تا کنون برخی از مسئولین در استان بوشهر به آن با این دید نگاه نمی کنند و رشد قارچی افراد تنگ نظر در استان بوشهر مانع فعالیت برخی از ان جی اوها گردیده است. گروه های تنگ نظر فعالیت های این سازمان های مردم نهاد را بعضن با مشکل روبرو می کنند و اجازه هر نوع فعالیت را از آنها سلب نموده اند. تنگ نظری ها به خصوص در شهر برازجان موجب این گردیده که برخی مسئولین در عالیترین پست مدیریتی و سازمانی و حتا برخی سایت های خبری، بدون هیچگونه دلیل خاصی باعث تهدید این نهادها شده اند. برخی از مسئولین با ترس و قضاوت پیش از موعد و فقط برای خوش باش دیگری به اجبار بر این نهادها فشار وارد می کنند و این در صورتی است که ناخواسته بر خلاف قانون اساسی و قوانینی مصوب وزارت کشور و تاکیدات مهم و بنیادین مسئولین حکومتی بر وجود و حمایت از این نهادها عمل می کنند و خود را حامی دولت و حکومت نیز قلمداد می کنند!!
یکی دیگر از مشکلاتی که سازمان های مردم نهاد در شهرهای بوشهر و برازجان با آن مواجه می باشند عدم صدور پروانه فعالیت آنها توسط وزارت کشور و دیگر سازمان های مربوطه می باشد. سازمان های مردم نهاد یا از ارگان های مربوطه به خود مانند نهاد کتابخانه ها، وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی و … مجوز خود را دریافت می کنند و یا مستقیمن از فرمانداری ها که زیر نظر وزارت کشور می باشند، اقدام به اخذ مجوز می نمایند. متاسفانه بنا به دلایلی که مستقیم و غیرمستقیم به دولت مربوط می باشد برخی سازمان های مردم نهاد در برازجان و بوشهر علی رغم درخواست صدور مجوز و انجام تمامی کارهای اداری تا کنون قادر به دریافت مجوز از وزارت کشور و برخی نهادهای وابسته نشده اند.
ارسطو قایدی برازجانی از هیات موسسین کانون همیاران جوان برازجان نقاط ضعف ان جی اوها در برازجان در ارتباط با دولت را غیر مکانیزه بودن و غیر سیستماتیک بودن تشکل ها، کم تجربگی نهادهای مدنی، انحصار طلبی تشکل ها، عدم توانمندی تشکل ها، شفاف نبودن جایگاه تشکل ها، عدم تمایل دولت به همکاری، نداشتن اعتقاد قلبی دولت به توانمندی تشکل ها، رابطه فرمایشی و امرانه، رابطه بدون تعریف مشخص، عدم اعتماد و عدم باور، ارتباط سلیقه ای، رابطه غیر خصمانه ولی درعین حال غیر دوستانه عنوان کرد.
از نظر نگارنده، یکی از مشکلات و ضعف ان جی اوها در استان بوشهر بالاخص شهر برازجان و بوشهر؛ عدم شبکه ای و مشارکت جو بودن این نهادها می باشد. برخی از نهادهای مدنی در استان بوشهر بدلیل عدم مشارکت و کنشگری موفق به گسترش و بعضن پرورش ایده های خود نشده اند و از صحنه ی فعالیت در جامعه مدنی کنار گذاشته شدند. همچنین برخی از این نهادها بنا به دلایل عدم اطلاع رسانی مداوم فعالیت ها، عدم انتشار نشریه های منظم و دوره ای، عدم تفکیک پذیری وظایف، عدم داشتن وبلاگ یا وب سایت جهت اطلاع رسانی، عدم شفافیت روند تاسیس برای همگان، عدم داشتن اهداف مشخص و مورد نیاز روز جامعه، عدم برگزاری جلسات منظم در راستای خواسته های مردم و مسئولین، عدم عضو گیری و انجام فعالیت های اجتماعی و…. در راستای فعالیت خود با مشکلاتی مواجه گردیده اند و بعضن با عدم فعالیت روبرو شده اند.
دخالت برخی ارگان های دولتی در فعالیت های سازمان های مردم نهاد از دیگر مشکلات و ضعف های اساسی این تشکل ها در برازجان و بوشهر می باشد. نگاه نهادهای مردمی باید در راستای استقلال هرچه بیشتر این سازمان ها در جامعه مدنی باشد و روابط به گونه ای باشد که به نوعی هم زیستی عمیق بین این دو نهاد دولت و تشکل های مردمی به وجود آید.
حیدر حکمت شعار یکی از اعضای هیات موسس انجمن نسل آفتاب در بوشهر، عدم آشنایی با امورات مرتبط با ان جی اوها توسط اعضا و مدیران تشکل ها، ناپایداری تشکل بدو تاسیس و غیرفعال شدن پس ازچند مرحله در حد انحلال و عدم حصور در برنامه های عامالمنفعه را از نقاط ضعف سازمان های مردم نهاد در بوشهر برشمرد.
دیگر مشکلات و نقاط ضعف در سازمان های مردم نهاد که هم به خود سازمان ها و هم به مردم و هم به مسئولین مربوط می باشد را به صورت تیتر عنوان می کنم: عدم تاسیس دفتر مستقل، عدم استقلال وظایف انجمن از نهادهای وابسته، عدم حمایت های مردم از این سازمان ها، عدم حمایت صحیح مسئولین، عدم همکاری های مربوطه پس از تاسیس این نهادها از سوی ارگان های امنیتی و دولتی، نبود حامیان مالی و…
ارتقا فرهنگ و گفتمان مشارکتی به طور نمادین
سازمان های مردم نهاد در برازجان و بوشهر به دلیل دارا بودن ماهیت مردمی همواره در پی جلب مشارکت اعضای جدید برای دستیابی به قدرت عمل بیشتر و گسترش دامنه فعالیت و اثر بخشی در موضوع فعالیت خود می باشند. از این رو این سازمان ها توانایی جلب مشارکت را در بین شهروندان برازجانی و بوشهری ایجاد می کنند و فرهنگ و گفتمان مشارکتی بودن را به طور نمادین در سطح جامعه ارتقا می دهند. هر تشکل بر حسب موضوع انتخابی فعالیت خود در این دو شهر می تواند به عنوان نقطه قوتی برای مردم و دولت باشد. روابط افراد در سازمان های مردم نهاد مبتنی بر حفظ آزادی تفکر و عمل بوده و پدیده آورنده خلاقیت، ابتکار و نوآوری در جوانان بوشهر و برازجان می گردد. حیدر حکمت شعار نقاط قوت تشکل های مردمی را ایجاد و تشکیل مجمع تشکل های استان، حمایت حضور حداکثری در برنامه های اجتماع محور در سطح استان و به روز بودن ایده های برخی تشکل ها عنوان کرد.
یکی از ویژگی های سازمان های مردم نهاد، فراهم کردن زمینه های مشارکت جوانان در عرصه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و مدیریتی کشور است که با کمک گرفتن از تحقیقات و پژوهش های مختلف با هر یک از عرصه های ذکر شده آشنا می شوند. در شهرهای برازجان و بوشهر، تشکل هایی وجود دارند که با هدف حقوق شهروندی برپا گردیده اند و جوانان را با این عناوین و حوزه ها آشنا می نمایند. فراهم ساختن شرایط تجربه زندگی و تقویت روحیه مسئولیت پذیری، وظیفه شناسی و پیشتازی جوانان در پیشبرد اهداف ملی و آرمانی، فراهم ساختن شرایط مشارکت فعال و موثر شهروندان در صحنه های فرهنگی و اجتماعی، توسعه نقش جوانان در سازندگی کشور و استفاده بهینه از منابع انسانی جوانان برای تحقق توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور، پرورش روح خلاقیت و هدایت قوه ابتکار جوانان در مسیر سازندگی و رفع نیازمندی های اساسی جامعه اسلامی، فراهم ساختن شرایط و امکانات لازم برای بهره گیری از استعداد های فطری و توانایی های انسانی در دوران جوانی، فراهم ساختن زمینه های جامعه پذیری و شیوه های وفاق و سازگاری جوانان با همسالان و محیط اجتماعی در جریان زندگی و فراهم ساختن شرایط مشارکت عمومی در فعالیت های فرهنگی و اجتماعی جوانان از دیگر نقاط قوت تشکل ها در برازجان و بوشهر می باشد.
رشد اخلاق پوپولیستی در بوشهر و برازجان
دامنه و موضوع مورد نظر و همچنین فعالیت سازمان های غیر دولتی بسیار متنوع است، در یک تقسیمبندی کلی این فعالیتها به فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی، خیریهای و تخصصی ـ صنفی تقسیم میشود. در بوشهر و برازجان با وجود مشکلات فراوان اقتصادی و معیشتی، سازمان های غیر دولتی با زمینه فعالیت فرهنگی و اجتماعی در حال گسترش هستند. در حالیکه در کشورهای توسعه یافته عمده سازمان های غیردولتی در زمینههای خیریهای و مددکاری اجتماعی فعالیت دارند. نبود یا بهتر بگویم عدم فعالیت موثر سازمان های مردم نهاد در زمینه های خیریه ای می تواند یکی از تهدیدهایی باشد که ان جی اوها با این موضوع در بوشهر و برازجان با آن روبرو هستند. همچنین عدم پرداختن ان جی او به موردی مانند حقوق شهروندی و کمبود سازمان های فعال در این حوزه ازجمله آسیب هایی می باشد که نهادهای مدنی را تهدید می کند.
حکمت شعار در خصوص تهدیدهایی که می تواند سازمان های دولتی دچار آن شوند، گفت: “تشکل ها به عنوان شبکه های فعال برخاسته از اجتماع مردم طبق اساسنامه از هرگونه فعالیت سیاسی باید خودداری کنند و از حضور در برنامه های که باعث استفاده ابزاری از آنها شود باید ممانعت نمایند.”
نبود فضای مدنی، کاهش سرمایه های اجتماعی، تعدد مراکز تصمیم گیر در امور ان جی اوها، رشد و گسترش اخلاق پوپولیستی در جامعه، ضعیف بودن نهادهای خصوصی و عدم توجه آنها به سازمان های غیردولتی در شهرهای برازجان و بوشهر می تواند از جمله تهدیدهایی باشد که این نهادها با آن در گیرند.
ارسطو قایدی برازجانی نیز در خصوص تهدیدهای سازمان های مردم نهاد در برازجان و بوشهر مواردی همچون نگاه امنیتی دولت به تشکل ها، نقص قوانین و قانون غیر شفاف، بروکراسی، برخورد جانب دارانه در دولت و جناحی فکر کردن دولت، تنگ نظری و غیر قابل انعطاف بودن دستگاههای دولتی، نگاهی ابزاری، عدم اعتماد دو جانبه، بی تجربگی دولتیان و انحصار طلب بودن دولت عنوان کرد.
گسترش فضای اعتماد عمومی در بوشهر و برازجان
از آنجا که تشکل های غیر دولتی در راستای تحقق جامعه مدنی می باشند، گسترش سازمان های غیردولتی در کنار بها دادن به این سازمان ها و دموکراسی در جامعه می تواند از جمله فرصت هایی باشد که این سازمان ها می توانند به آن دست یابند. تغییرنگاه به ان جی اوها به عنوان یک پارادایم موفقیت و توسعه و گسترش فضای اعتماد عمومی در شهرهای بوشهر و برازجان می تواند از جمله فرصت های موجود سازمان های مردم نهاد در این شهرها باشد.
حکمت شعار برنامه های توسعه علمی هنری توسط تشکل ها، فعالیت در محورهای اختصاصی طبق ثبت اعتبارنامه، تشکیل کارگروه های فعال در عرصه آموزش و پژوهش، ارتباط فعال وموثر با مدیران در سطح کلان استان و ارایه برنامه و مشاوره به دستگاه ها را از جمله فرصت های موجود در بوشهر را عنوان کرد.
سازمان های مردم نهاد اگر بتوانند خود را در جامعه مدنی شهرهای برازجان و بوشهر به خوبی تعریف کنند و دارای یک ساختار قوی و محکم باشند، می توانند با ارایه برنامه های راهبردی نقش با ارزشی در این شهرها ایفا کنند.
ارسطو قایدی برازجانی ایجاد تعامل منطقی، تدوین قوانین مناسب، التزام به رعایت مفاد اساسنامه، احساس مسئولیت دو جانبه، گزینش نقش تسهیل گر برای دولت در تمام موارد مربوط به تشکل ها، رابطه تعاملی با حفظ استقلال نهادها مردمی، اعلام خواسته های تشکلها به دولت، نگرش مشترک برای منافع عام المنفعه، حسن تفاهم، فراجناحی برخورد کردن نسبت به عملکرد تشکل ها، ایجاد رابطه دولت پاسخ گو و ناظر ،تشکل منتقد و مشوق، ایجاد گفتمان زنده و چهره به چهره با دولت، افزایش سطح آگاهی دولت و مردم، تصویب قوانین لازم، باور کردن یکدیگر با شیوه نگرش مثبت، ایجاد رابطه دوستی و احترام متقابل به حقوق یکدیگر، شناخت دو جانبه از منافع عمومی، لزوم شفافیت در قانون تشکلها و مبارزه با بروکراسی، توانمند شدن تشکل ها، ایجاد تعامل چهره به چهره و رو در رو، پرهیز از برخورد های جانب دارانه و برداشتن نگاه امنیتی از تشکل ها را از جمله فرصت های ان جی او ها در بوشهر و برازجان برشمرد.