سه شنبه ۱۸ تیرماه ۱۳۹۳ ، پنجاه و یکمین عصرانه فرهنگی هامون طبق معمول در محل دفتر هفته نامه اتحاد جنوب و راس ساعت ۱۸برگزار شد. البته با این تفاوت که تقریبا یکسال پیش در چنین روزی اولین نشست از سلسله عصرانه های فرهنگی هامون برگزار شد و بنابراین این هفته مصادف بود با یکمین سالروز این جلسات و به همین جهت موضوع این جلسه به” درنگی بر یکسالگی عصرانه هامون” اختصاص داشت.
اسماعیل حسام مقدم، از موسسین انجمن هامون، این هفته در جایگاه ارایه دهنده بود. وی ابتدای صحبت های خود را تشریح درک ضرورت فعالیت ان جی او ها قرار داده بود و برای پرداختن به آن پخش صحبت های ضبط شده ی دکتر مصطفی مهرآیین، دانشیار جامعه شناسی و موسس بنیاد رخدادتازه در تهران، را قرار داد که حدود یکماه پیش در همایشی با حضور ان جی او های متعدد از سراسر استان در بوشهر ایراد شده بود. اما در ادامه به خاطر ضعف ابزاری، این سخنرانی که از لپ تاب یکی از حاضران پخش می شد و از کیفیت صدای پایینی برخوردار بود ترجیح داده شد که قطع شود و حسام مقدم به قرائت از روی متن مکتوب گفته های مهرآیین پرداخت. گفته های مهرآیین که درباره ضرورت، تجربه و جایگاه ان جی اوها در جهان امروز بود نظریه های جامعه شناسان و فیلسوفانی چون امیل دورکیم، ماکس وبر، کارل مارکس، ژاک لوک نانسی، میخاییل باختین، جورجیو آگامبن و.. را در برداشت و از لحاظ نظری به تبیین و شناخت جایگاه ان جی اوها انجامید. پس از ارایه این سخنرانی حاضران به بیان دیدگاه های متفاوت خود پرداختند. برنا کمالیان گفت:” صحبت های جناب مهرآیین بیشتر پیرامون بایدها/نبایدها یا نقش هایی که ان جی او ها دارند بوده و صحبتی درباره اینکه چطور می توان آنها را اجرایی و عملی کرد نکرده اند که به نظر من نکته و گیر اصلی هم در چطور اجرایی کردن این قضیه هست..”
سبحان حیدری در پاسخ گفت:” به نظر من اینجا بحث مقوله ی فرهنگ است و این یک امر تئوری است و نیازی به تشریح این چطورها نیست.” گفتگوها در این باره تا آنجا ادامه پیدا کرد که احمد قاسمی، یکی از دیگر حضار جلسه به بیان آسیب شناسی از وضعیت ان جی او ها پرداخت و گفت که در ایران به علت عدم وجود تحزب، گاه ان جی اوها به عنوان نهادهای مطالبه گر برای پیشبرد اهداف هرچند خیرخواهانه و مردمی خود ،ناخواسته و یا ناچارن به یک سمت و سو و جبهه سیاسی سوق داده می شوند ودر نتیجه از مسیر اصلی خود منحرف می شوند. همچنین تهیه مجوز برای ان جی اوها در ایران، تا به امروز پیچ و خم های خاص خود را دارا بوده است و اینها از چالش های اساسی پیش روی این نهادها در ایران است.”
اسماعیل حسام مقدم نیز افزود:” قابل توجه است که در کشورهای اروپایی ان جی اوها و سازمان های مردم نهاد از این دست ،نیازی به تهیه مجوز ندارند و میتوانند آزادانه به فعالیت بپردازند.” سپس کاووس کمالی نژاد، نیز سوالی از جنس پرسشهای آسیب شناسانه مطرح کرد و گفت:” چرا در جامعه ی ما استقبال چندانی به ان جی اوها نشده است و در این باره نوعی بی انگیزگی مشاهده میشود؟” در پاسخ ثاره رتبه، از دیگر حاضران در جلسه گفت:” به نظر من فشار اقتصادی که به ویژه این چندساله بر مردم بیشتر شد و حتی نگاه تمامیت خواه دولت در برخی زمینه های فرهنگی موجب دوری مردم در این زمینه شده است. ” پس از آن سبحان حسن پور نیز در پاسخ کمالی نژاد گفت:” این چرایی از جنس چراهای دیگری است که می توانیم درباره اهل مطالعه نبودن ایرانیان ویا فرهنگ شفاهی آنها بپرسیم. شاید مهم ترین علت آنرا بتوان عدم درک ضرورت این قضیه دانست که این خود باز به عوامل متعددی برمیگردد.” و همچنین حیدری نیز اشاره کرد که مردم برای فعالیت و حضور در این زمینه دچار سرخوردگی شده اند و همین سرخوردگی عامل بی رغبتی انهاست.
سپس در ادامه ی روند ارایه ی این جلسه ،حسام مقدم با استفاده از روش تحلیل SWOT به بررسی کارکردها و ساختار عصرانه ها در طول یکسال گذشته پرداخت و گفت: از نقاط قوتی (S) که برای این ۵۰ جلسه می شود ارائه داد یکی گشودن باب گفت وگو و به وجود آوردن فضایی برای حرف زدن اقلیت ها ( مانند معلولین، زنان، کودکان، نوجوانان و … که در جلسات عصرانه به بیان خود پرداختند.) دیگر نقطه قوت برای جلسات عصرانه فرهنگی هامون تمرین مدارا و درک حضور دیگری و احترام به نظر مخالف هست که همواره فضای این جلسات بر روی همه باز بوده و خواهد بود. موارد دیگر قوت این جلسات به منظم بودن، از پیش طراحی شدن، از مبانی تئوریک در بحث ها استفاده شدن، تاثیرگذاری اجتماعی گسترده داشتن (مانند موضوع شورای شهر برازجان یا آسیب شناسی ورزش و یا بحث معلولین در مبلمان شهری)، تنوع و تکثر موضوعات عصرانه ها، به وجود آمدن حس تعهد در همه اعضای عصرانه به موجودیت عصرانه ها و…
پس از این گفته ها، مرضیه غلامشاهی وجه تسمیه نام هامون را جویا شد. که حسام مقدم درپاسخ گفت:” هامون به معنای دشت است و از این جهت با موقعیت جغرافیایی دشتستان و بستر خود متناسب است. همچنین دلیل دیگراستفاده از نام «هامون» این بوده و هست که هامون؛ به دشتی وسیع و گسترده گفته می شود که می تواند در خود حجم عظیم و متفاوتی از تپه و ماهورها یا همان جریان های زیستی را پذیرا باشد، ازهمین رو بر اساس ایده اصلی راه اندازی انجمن هامون که در پی ایجاد شبکه ای از تفکرات و اندیشه های چهل تکه (ملی/ مذهبی/مدرن) بود، می توانست این معنا را به خوبی به مخاطب و شهروندان منتقل نماید. ملاحظات زیست محیطی همچون دریاچه خشک شده هامون (و البته با زنده شدن این دریاچه در روزهای اخیر) و یا ملاحظات سینمایی درباب فیلم “هامون” اثر داریوش مهرجویی که نماد شاخص روشنفکری در سینمای ایران هست، همگی دلایلی بود تا این عنوان، برای انجمن هامون برگزیده شود.” در ادامه مهدیه امیری نیز به تکمیل این بخش از صحبت ها با یادی از فیلم سینمایی هامون پرداخت.
سپس اسفندیار فتحی پرسید :” هدف اصلی عصرانه فرهنگی در برازجان چیست؟ ” که حسام مقدم ضمن اشاره به تارنمای انجمن هامون ایران ، که به طور مفصل در آنجا به این مقوله ها پرداخته شده است، در رأس پاسخ خود گفت وگو محور بودن عصرانه ها و در نتیجه ترویج فرهنگ گفت وگو و تعامل را مد نظر قرار داد. اما فتحی با اشاره به فعالیت های مدنی و فرهنگی در فضای مجازی ،گفت که این هدف در آنجا و با فعالیت های مجازی هم محقق می شود. و هدف نهایی تر هامون چیست؟ قاسم تنگسیرنژاد در پاسخ به فتحی ،گفت وگو در فضای مجازی و گفت وگو با حضور فیزیکی افراد را از هم تفکیک کرد و بنابراین در ترویج فرهنگ گفت وگو نقش و تاثیرگذاری متفاوتی را برای عصرانه ها قایل شد.
در ادامه نیز ثاره رتبه از دقیق بودن و از پیش تعیین شدن جلسات و منظم برگزار شدن جلسات را که شکل ساختاری جلسات هست را یکی از نقاط قوت عصرانه ها قلمداد نمود و به ذکر خاطره ای از برگزاری جلسه اش در این عصرانه ها پرداخت، که وقتی ایشان می خواسته اند که یک روز جلسه عصرانه جابه جا شود، چقدر در نزد برگزارکنندگان عصرانه سخت بوده که این اتفاق بیافتد.
حیدر کاشف در بیان نقطه قوت هامون ضمن اشاره به تجربه حزبی خود گفت _ البته خوانندگان استحضار دارند و بنابراین از توضیح چگونگی تحزب در ایران پرهیز میشود_ :” طبق تجربه ای که در این باره داشته ام میتوانم بگویم که در حزب گفت وگو جایی ندارد. تئوری و راهبرد ها از قبل تعیین شده و توسط رهبر حزب اعمال میشود و اعضا بیشتر نقش یک شنونده را دارند. حتی اگر رهبر حزب اشتباهی مرتکب شد جایی برای نقد اشتباهات وی وجود ندارد. ولی در هامون جریان داشتن گفتگو و اینکه در عصرانه ها اعضا و حضار صرفا شنونده نیستند و می توانند اظهار نظر و نقد کنند بسیار حایز اهمیت و ستودنی است.” وی سپس یک پیشنهاد برای ادامه کار هامونیان داد ؛مبنی بر اینکه این ان جی او به سمت پایین جامعه هم حرکت کند و با سطوح گسترده تری از مردم در ارتباط قرار گیرد.
سبحان حسن پور نیز نقد خود را بر ادبیات و واژگان کاربردی به ویژه برای تیتر و موضوع جلسات عصرانه وارد کرد و افزود: طبق تجربیاتم این سبک نگارش به جای جاذبه، نوعی دافعه را به افرادی که تازه میخواهند وارد فضای هامون و عصرانه ها شوند منتقل می کند. وی با بیان اینکه این ادبیات معرف عصرانه هاست، آنرا به دور از پسند و سلیقه ی عموم مردم دانست و خواهان دقت بیشتر در آنها شد.
عبدالخالق عبدالهی در ادامه بحثهای که شد به نکته مثبتی درباره عصرانه فرهنگی هامون اشاره نمود و آن اینکه بعد از یک سال می شود به مستقل بودن این جلسات و عدم وابستگی آن به دولت و نهادهای سیاسی باور داشت و نشانه این باور را در غیردولتی بودن مکان برگزاری (دفتر اتحادجنوب) و یا ساده برگزار شدن عصرانه و یا راحت بودن اعضای عصرانه در بیان دیدگاه های خود دانست. و حس اعتماد برانگیز خود را به سالم بودن این جلسات بعد از یک سال اعلام نمود.
حسام مقدم در ادامه تحلیل خود از عصرانه ها به تحلیل نقاط ضعف(W) آن پرداخت و به نقاطی همچون ضعف در عدم فراگیری مباحث مدنی هامون در توده مردم، تخصصی بودن صرف برخی موضوعات عصرانه ها، ضعف در جریان مالی و عدم تامین مالی اولیه این عصرانه ها، عدم شناخت برخی افراد صلاحیت دار که بتوانند به ارائه بحث بپردازند و یا انتزاعی بودن برخی موضوعات ارائه شده در عصرانه ها… ایشان ادامه دادند که این جلسات عصرانه فرهنگی هامون در چارچوب رشته مطالعات فرهنگی تعریف شده که در آن به مباحثی پرداخته می شود که هم وجهی تئوریک داشته باشند و هم وجوهی عملیاتی که در قالب تعریفی از کنشگری مدنی قرار می گیرند که به آن در جامعه شناسی؛ “پراکسیس” اجتماعی-فرهنگی گفته می شود. ازهمین رو پرداختن صرفن تئوریک یا صرفن عملیاتی به برخی موضوعات می تواند آسیب و نقطه ضعف جلسات عصرانه فرهنگی هامون قلمداد شود.
محسن صدیق در عین این که به وجود نقاط مثبت عصرانه ها اشاره نمود با بیان اینکه یکی از نکات ضعف عصرانه ها این هست که با بدنه توده مردم ارتباط برقرار ننموده و باید به گونه ای برای تاثیرگذاری در زندگی عامه مردم نیز برنامه ریزی نمود تا این نقطه ضعف برای سال های آینده برطرف شود. که در ادامه فتحی به همین نکته ضعف اشاره نمود و برگزاری این جلسات را در بین تعدادی از افراد که با بدنه اجتماع هم ارتباط کمی دارند، را مورد توجه قرار داد. حسام مقدم در واضح نمودن و شفاف ساختن هدف از برگزاری این جلسات از عنوان فیلمی با نام “سنگی در آب بینداز” استفاده نمود که درباب زندگی بهمن فرمان آرا بوده و اشاره اش به این نکته هست که قصد عصرانه فرهنگی هامون نه این هست که کاری بزرگ انجام دهد بلکه فقط می خواهد سنگی را در آب بیندازد تا اندکی موجهای کوتاه به وجود آورد. انجمن هامون ادعای کارهای بزرگ را برعهده ایدئولوژی ها و احزاب و افراد آرمانگرا و جاه طلب می گذارد و این انجمن از این همه چیزهای بزرگ هراس دارد. در ادامه معصومه باهنر به بیان این نکته اشاره نمود که ضرب المثلی هست که با یک گل بهار نمی شود اما در مقابل ضرب المثل دیگری هم هست که می گوید با یک گل بهار شروع می شود. چه بسا همین گل بسیار خرد و کوچک که در هامون روییده، بعدها به بهار بیانجامد.
حسام مقدم در ادامه تحلیل خود بر عصرانه ها به تحلیل فرصت های (O) به وجود آمده در جریان برگزاری عصرانه اشاره نمود که یکی ایجاد امکان مشارکت با دیگر نهادهای غیردولتی بود که مهمترین و نخستین نهاد مشارکت کننده؛ هفته نامه اتحاد جنوب بوده و هست که این امکان را به عنوان یکی از فرصت های رشد و نمو عصرانه های فرهنگی هامون می توان برشمرد. در اینجا ایشان از حمایت و اعتمادی شایانی که مدیریت نهاد مدنی اتحاد جنوب به انجمن غیردولتی هامون در طول یکسال گذشته داشته، تشکر و قدردانی نمود. در کنار حمایت های اتحادجنوب، به مشارکت انجمن دوستداران دشتستان، آموزشگاه هنری آرتا، انجمن سینمای جوان برازجان، کانون همیاران جوان، انجمن نمایش و موسیقی دشتستان نیز اشاره شد. اینها به زعم حسام مقدم فرصتهایی بوده که عصرانه فرهنگی هامون برای مشارکت بین چندین نهاد مدنی غیردولتی به وجود آورد. ایشان از دیگر فرصتهای به وجود آورده شده از طرف عصرانه فرهنگی هامون را در نو بودن و خلاقانه بودن این حرکت دانست و به این نکته اشاره نمود که در حدود شش ماه بعد از راه اندازی این جلسات در برازجان، جلساتی با عناوینی چون عصرانه های فرهنگی رخداد تازه و یا یکشنبه های انسانشناسی و فرهنگ در تهران نیز برگزار گردید. در ادامه ایشان از استقبال دو هفته نامه نسیم جنوب و نصیربوشهر از برگزاری اینچنین جلساتی در دفترشان نیز پرده برداشت که قرار شده تا از آغاز نیمه دوم سال ۹۳ این جلسات نیز در این مکان ها با موضوعات دیگری از طرف انجمن هامون ایران برگزار گردد.
از طرفی سبحان حیدری به تهدیدی (T) جدی در باره این عصرانه ها اشاره نمود و آن عادی شدن و یکنواختی در بحث ها و استدلال ها بود. ایشان از این تهدید جدی که در مقابل عصرانه فرهنگی هامون هست، گفت و خواستار این نکته شد که هرچند وقت یک بار، دگردیسی و خانه تکانی در این جلسات صورت بگیرد تا جذابیت خودش را برای حضور افراد حذف نماید. حسام مقدم هم به این نکته به عنوان جدی ترین تهدید عصرانه ها اشاره نمود.
سپس اسماعیل حسام مقدم با جمع بندی صحبت ها و نقدها ، گفته های پایانی اش را اشاره به هجمه هایی که تقریبا از سه ماه پیش علیه هامون آغاز شده است قرار داد و برای مثال به تشریح یکی از آنها پرداخت. وی با اشاره به اینکه یکی از اصل های مورد نظر ما درهامون موضوع هویت ایرانی اسلامی مدرن ارایه شده توسط داریوش شایگان است افزود:” برخی برای زیر سوال بردن هامون، در دروغی آشکار شایگان را وابسته به دفتر فرح پهلوی خوانده اند. اما حقیقت روشن است. داریوش شایگان شاگرد همان علامه طبابایی است که ما امروز اسلام مان را گره خورده با فلسفه اسلامی او می دانیم و امروز برخی برای رسیدن به مقاصد خویش چنین به شاگرد علامه طباطبایی دروغ می بندند. بنابراین نمی توان برای گفته های این سایتهای زنجیره ای اقتدارگرایان از واژه نقد استفاده کرد. اما باز هم من از این افراد دعوت می کنم که در عصرانه ها حضور پیدا کنند و هرگونه صحبت ،نقد و پرسش و پاسخی که دارند مطرح کنند تا دراین باره به طور اصولی گفت وگو کنیم. در ادامه نیز این نکته را واضح ساخت که این عصرانه ها مبتنی بر فضای فکری درون رشته “مطالعات فرهنگی” هست، در این رشته به عقلانیت مفاهمه ای یا گفت وگویی بسیار اهمیت داده می شود و عملن از آن جایی که جهان چندساحتی هست، باید هویت های مختلف در کنار همدیگر به گفت وگو بپردازند، هرچند که جهان امروز با سربرآوردن گروه های بنیادگرایی مانند طالبان و داعش و دیگران این امکان بسیار کم جان شده اما یکی از ایده های اصلی عصرانه فرهنگی هامون برگرفته از اسلام فلسفی علامه طباطبایی هست که بر قلم داریوش شایگان جاری شده، گفت وگو و اندیشه سیار هست. اندیشه ای که به مانند زائر و گردشگری در میان فرهنگ ها و تمدنهای جهان می گردد تا به راز هستی و جهان و انسان دست یابد. “
از حاشیه های بامزه و جالب این عصرانه می توان به اهدای دسته گلی از طرف ثاره رتبه به همه اعضای عصرانه فرهنگی هامون اشاره نمود و یا شعرخوانی مرضیه غلامشاهی که در ارتباط با گفته های حسام مقدم بود و حسن ختام عصرانه نیز شد، اشاره نمود. در ادامه به مناسبت یکمین سالگرد عصرانه ها به عنوان افطار؛ با کیک و چای از حضار پذیرایی شد و عکسهایی نیز به یادگار از این جلسه از حضار گرفته شد.
جلسه آینده در ۵۲مین عصرانه فرهنگی هامون؛ مورخ ۲۴تیرماه ۹۳ پخش فیلم سینمایی “برف روی کاجها” و تحلیل آن از طرف مجید عوض فرد خواهد بود که ورود عموم آزاد خواهد بود. به دلیل فرصت کمی که وجود خواهد داشت، پخش فیلم راس ساعت ۱۸:۱۵ شروع خواهد شد. ورود عموم نیز برای حضور در جلسات عصرانه فرهنگی هامون آزاد می باشد.