رضا شبانکاره
«…شهروند کسی است که منافع خود را همبسته با منافع و مصالح شهر می داند، پس روزنامه می خواند، اخبار گوش می کند، به جهان فراتر از خانه ی خود التفات جدی دارد، مطالعه می کند، بحث می کند، در مجامع علمی و سیاسی شرکت می کند، نسبت به جهان پیرامون و زیست خود حساس است، وجدان کاری و جمعی دارد، آینده ی کشورش برایش اهمیت دارد، و بیان عقیده و اعتراض را حتا پیش از قانونی شدن، حق خود می داند.» سیاوش جمادی، ماهنامه مهرنامه
پاتوق، سنتی دیرپا در سراسر جهان دارد و بسیاری از مکتب های فکری و نحله های فکری، فسلفی، ادبی و هنری در همین پاتوق ها شکل گرفته اند. مکتب شیکاگو، مکتب بوداپست، نحله های سورآلیست ها، فورتیست ها، سمبولیست ها، اگزیستانسیالیست ها و … همه در پاتوق نشینی های غرب بدست آمده و به یک جمع بندی نهایی رسیده است.
اما به زعم تقی آزاد ارمکی- جامعه شناس و مولف کتاب “پاتوق و مدرنیته ی ایرانی”- در جهان سنتی ایران، خبری از پاتوق نیست. با شروع جهان مدرن است که می بایستی به سراغ انواع پاتوق رفت. هر چند که می توان صورت هایی از پاتوق های مدرن را در جهان سنتی ]ی ایران[مورد بازشناسی قرار داد،… پاتوق ها بیشتر از این که محل و موقعیتی برای جمع شدن و گذراندن اوقات فراغت باشند، به روابط و شیوه ی عمل افراد برای اهداف خاص- نقد اجتماعی و شکل گیری اجتماع ضد قدرت- نظر دارند. پاتوق به معنای اجتماعی آزاد از حیطه ی قدرت دولت و حوزه ی رسمی است. با این تعریف، پاتوق از امور و وقایعی جدید و متعلق به جهان مدرن است. جهانی که در ان فرد آزاد در اجتماعات آزاد حاضر شود و بدون برنامه ی خاصی به اجتماعی شدن اقدام می کنند. محوریت پاتوق ها به لحاظ جامعه شناسی، فرد آزاد و دغدغه های اجتماعی، نقد و نوآوری اجتماعی است…)) (۱)
شهروندان و فعالان مدنی با به اشتراک گذاری دغدغه های مدنی و فکری خود نقش مهمی در ِ زیست جامعه ی مدنی و تمرین ِ درک حضور دیگری را دارند.
پاتوق، همواره به خود و دیگری امکان اشتراک گذاری دغدغه های اجتماعی و بالطبع دست یازیدن به شناخت از دغدغه ها و مطالبات مشترک جمعی را می دهد. اما صورت اولیه ی این مطالبات در پاتوق ها، در گفت و گوهای شهروندان در درون تاکسی، اتوبوس، صف نانوایی، مراکز خرید و شب نشینی ها هم رخ می نماید، اما رویکردی سنتی، شفاهی و تفننی دارد. اینجاست که حضور “N.G.O” معنای موثر و مهمی به خود می گیرد. ان. جی . او ها به مثابه ی یک تشکل قدرت مند حوزه ی عمومی، توانمندی بالقوه یی برای سامان بخشیدن به مطالبات و دغدغه های گوناگون مدنی را دارد تا از یک شکل سنتی به یک شکل مدنی و مدرن تبدیل شود. تشکل های غیردولتی این توانمندی را دارند تا با اشتراک گذاری دغدغه های شهروندان و حضور شهروند در تشکل های غیردولتی، مانع از گستت و به فراموش سپرده شدن این دغدغه های اجتماعی شوند. از دیگر سو از آنجا که پاتوق، به صورت حلقه و دایره است، دیالوگ، پرسش گری، و چالش گری از عناصر مهم پانوق به شمار می رود. و همین مهم امکان خود مداری، همه چیز دانی، تک گویی از خود و دیگری را سلب و با رویکرد درک حضور دیگری در انباشت تفکر جمعی و همزیستی مسالمت امیز همراه می شود.
پی نوشت:
آزاد ارمکی، تقی. پاتوق و مدرنیته ایرانی. انتشارات لوح فکر، ۱۳۸۴
عنوان یادداشت؛ برگرفته از نام آخرین کتاب عباس معروفی می باشد.