نشریه های کودکان در ایران، تاریخ پرفراز و نشیب دارد. اگرچه پیدایش نخستین نشریه های کودکان به دوران مشروطه باز میگردد، ولی هیچ گاه سیر رشد طبیعی نداشته اند فعالیت یا ایستایی در انتشار نشریه های کودکان پیوندی تنگاتنگ با وضعیت سیاسی،اجتماعی و فرهنگی جامعه داشته است.در این یاداشت سعی دارم به معرفی چندی از نشریه های کودکان، حال کشور بپردازم.
کیهان بچه ها
کیهان بچه ها یکی از قدیمی ترین مجله ی ویژه ی کودکان است که در سال ۱۳۳۵ زیر مجموعه ی موسسه ی کیهان در تهران به انتشار رسید اولین سردبیر مجله جعفربدیهی بود که بعد از سال۵۷ عباس یمنی شریف بعنوان مشاور کار خود را در مجله آغاز کرد اما دوران طلایی کیهان بچه ها را میتوان دوره ی سردبیری امیرحسین فردی (۱۳۶۱تا۱۳۹۲____زنده یاد) دانست که در این مدت نسبتا طولانی توانستن اندیشه ها، ساختارها ومتدهای متفاوت را در مجله ی کیهان پدید آورد وهویت تازه به کودکان دهه های۶۰ و ۷۰ ببخشد. کیهان توانست با کاغذهای کاهی خود خیلی سریع در سبد کودکان جا بگیرد این مجله بخش هایی پرطرفدار همچون جدول کودکان داستان های دنباله دار و همچنین داستانهای مصور(کمیک استریپ) را در خود جای داده است همچنین این نشریه طی سالیان گذشته ضمیمه ای برای خردسالان به اسم شاپرک منتشر میکند که توجه به این رده ی سنی در جای خود قابل تحسین است. این مجله ی توانسته است در میان مطالب خود اندیشه ی خود را بصورت محسوس و گاه نامحسوس بیان کند.
عروسک سخن گو
عروسک سخنگو ادبیات مدرن کودکان ایران است.ادبیاتی غیررسمی غیر متعارف ودر کل ادبیاتی خاص برای مخاطبانی خاص است.این مجله به سردبیری و مدیر مسئولی زری نعیمی توانست طیف خاصی از مخاطبان را گرد خود آورد..این نشریه بطور کامل خودپا و مستقل است مستقل به معنای تمامیت کلمه که هم در منش وشیوه ی ادبی و هم به لحاظ اجتماعی و اقتصادی است که در ایجاد جریان ادبی نو بنیاد بی تاثیر نبوده است. عروسک سخن گو را می توان اولین مجله ای نامید که در همان ابتدا فرصت و زمینه را به کودکان و نوجوانان داد تا خود خالق آثار ادبی دوره ی خود با ادبیاتی ، زبان و نگاهی غیر متعارف به جهان اطراف خود باشند . این غیر عام بودگی به معنای (جهان روایت شده کوکان امروز) را می توان در نقاشی های چاپ شده ی خود کودکان روی جلد یا درون مجله مشاهده کرد، نقاشی های که شاید در نگاه اول حس ساده بودگی و تمسخرآمیزی را در ذهن مخاطب عام تداعی مینماید اما حاصل ذهن چند ساحتی کودکان امروزی است که از دریچه ای دیگر جهان را دیده اند. جهان داستانی این مجله از سادگی تهوع آور (نشان دست پایین گرفتن کودکان) داستانهای کودکان فاصله گرفته است و بصورت پیچیده تر و چند زمانی در آمده است و درسدد آن نیست که مفهوم واحدی (تک بعدی)را به کودک بقبولاند. شعر در این نشریه از حالت کلاسیک بیرون آمده و به شعر سپید(نو) امروزی نزدیک تر شده است که شاید تاثیر دراز مدت آن را در ذائقه ی مخاطب مشاهدگر باشیم. از فضاهای دیگری که مجله درون خودش ایجاد کرده می توان به معرفی نویسنده گان امروزی اشاره کرد که با عنوان های همچون “روشنفکران کوچک دانش آموز”، “کودکی نوییسنده ی امروز”، “مصاحبه با نویسنده”و”کلاس” در نشریه به چاپ می رسد همچنین رویکرد مجله در مشارکت دادن خانواده ها برای آشنایی با ذائقه و هویت کودکان با یاداشت های برای آنان بسیار مهم ومقابل توجه است. اما از معایب و مشکلات بسیار جدی این مجله می توان به تیراژ بسیار پایین آن اشاره کرد که سبب شده در بعضی از شهرها از جمله برازجان شاهد حضور آن در کیوسک مطبوعات نباشیم که در اینجا می توان به معایب مستقل بودن از لحاظ اقتصادی در فضای مطبوعاتی کشور واقف ش واز مسئولین این نشریه پرسید که آیا مستقل بودن تا اینقدر که عده ای از جامعه از نشریه بهرمند نشوند خوب است؟ بهرحال وجود مجله ی با این ساختار وبنیه ی قوی در آشفته بازار مجلات کشور اتفاق میمون و خوشایندی است و باید اشاره کنم که عروسک سخنگو امسال موفق شد بیست وپنچ سالگی خود را جشن بگیرد.
گل آقا
مجله ی اسمش یادآور طنز های صریح و بی پرده است. نشریه ی که توانست برای کودکان واژه ی بنام طنز را بوجود آورد و آن راتطهیر کند واژه ای که تا قبل از با توهین و ناسزا پیوند داشت اکنون هویت جدا برای خود گشوده بود ونسلی از جوانان طنز نویس و غیر طنز نویس را به وجود آورد. موسسه ی فرهنگی گل آقا در سال ۱۳۶۹ تاسیس شد. موسسه توانست با کوشش کیومرث صابری فومنی و دختر ایشان پوپک صابری فومنی به حیات خود استمرار دهد تا اینکه در تاریخ سه دی ۱۳۸۷ بحالت نیمه تعطیل در آمد.و از سرگیری آن به گفته ی مدیر مسئول آن به اطلاع ثانوی موکول شد. از بخش هایی که سبب شد گل آقا به بلوغ نشریه خود برسد و تاثیر گذار واقع شود می توان به سرمقاله ی این نشریه اشاره کرد همچنین کارهای کاریکاتوریست های جوان در این مجله قابل چشم پوشی نیست و توانست این بخش نسلی از کاریکاتوریست های امروز را معرفی کند و فرهنگ مواجه با این هنر را تا حدی قابل قبول در بین جامعه نشر دهد همچنین از بخش های دیگر مجله می توان به کمیک استریپ های آن اشاره کرد که سهم مهمی در جذب مخاطبان مجله داشت. در مجموع گگل آقا ر می توان پایه گذار طنز ایران دانست طنزی متین که توانست اکثر جامعه را با خود همراه سازد و اکنون اگرچه دیگر شاهد گل آقا در کیوسک مطبوعات ایران نیستیم اما تاثیر آن را به وضوع در مجلات دیگر شاهد هستیم.
دوست کودکان
دوست کودکان نشریه ی است که توانست در مدت کوتاهی مخاطبی بسیار جذب کند مجله ی که به دنیای کودکان نزدیکی بیشتری دارد و توانست ارتباط موثری باآنان برقرار کند که این امر بخاطر اولویت قرار دادن فان یا سرگرمی بر موضوعات دیگر بود مجله دوست کودکان پر از فضاهای سرگرم کننده ای که می تواند کودکان را برای مدت طولانی تری با خود همرا سازد نشریه ی فوق همچنین توانست در فضای صمیمی که با کودکان ایجاد کند مفاهیم مهم و ایدولوژی خود را به کودکان ارائه دهد ازبخش هایی که بیشترین ارتباط را با کودکان برقرا کرد می توان به مسابقات روی جلد،کمیک استریپ های طولانی و طنز آمیزوبخش کاردستی های این مجله اشاره کرد. مسئول صاحب امتیاز این نشریه موسسه ی تنظیم نشر آثار امام خمینی”ره” است که به سردبیری افشین اعلا وسیامک سرمدی توانست در مدت بسیار قلیل به مجله ی پرطرفدار تبدیل شود
سروش کودکان
سروش کودکان در حال گذر از بیست و دو سالگی خود است و طبیعتا می بایست پخته تر از گذشته ی خود شده باشد نشریه ی سروش در ابتدا با سردبیری مصطفا محماندوست منتشر شد، مهماندوست را همه ی کودکان دهه ی هفتادی با شعرهایش میشناسند و با آن خاطره های کودکی خود را رقم زده اند سروش کودکان در سالهای بعداز مهماندوست ثبات سردبیری خود را از دست داد و مرتب دست به تعویض سردبیر خود زد وحال منیژه شعاعی سردبیری مجله سروش کودکان را عهده دار است. مجله از لحاظ شکل بسیار منفاوت از گذشته شده که تغییر اندازه ی مجله و بزرگتر شدنش را محسوس ترین آنها می توان نامید.در سروش داستان های مصور(کمیک استریپ) به آن صورت معمول دیده نمی شود و یا شاید بتوان گفت اصلا نیست مجله پر است از داستانها و شعر های کودکان که این داستان وشعرها بیشتر در زمینه های حماسی،دینی و ملی است.جدول های این نشریه هم یک رویه ی همیشگی بوده است و در اکثر شماره های آن حضور مستمر دارد.مجله در کل فضایی آرام دارد ودر این فضا سنت معمولی مجلات کودکان را دنبال میکند وزیاد به دنبال سنت شکنی نیست و این سادگی در عین حال جذاب، این مجله را به پر تیراژترین مجله ی کودکان در ایران تبدیل کرده است .
در پایان ، فضای اکنون مجلات کودکان بسمت تخصصی شدن پیش رفته است که به زعم من از یک (problem)فرعی به یک پرابلم اصلی تبدیل شده است که نشان از تغییر تفکر بروی مسائل کودکان است که این تغییر نگرش در آینده و حال نویسنده گان و پژوهشگرانی را طلب می کند. امروزه خانواده ها وزنه ی بزرگی هستند که می توانند در فعالیت نشریه ها نقش بزرگی ایفا کنند و با اشتراک کجلات کودکان برای کودکان خود در این فضای چند ساحتی فضای مجله خوانی را برای کودکان خود ایجاد کنند.ودر آخر باید اشاره داشته باشم مجلات دیگری در زمینه کودکان در حال انتشار می باشد که نپرداختن به آنها دلیل نبودن یا بی ارزش بودن آنها نیست.