صنعت سفر و گردشگری یکی از سریع‌ترین صنایع رو به رشد در بخش خدمات است. صنعتی که حمل و نقل، اقامت، غذا، نوشیدنی، تفریح و سرگرمی را در‌بر‌می‌‌گیرد، در حال حاضر دومین صنعت بزرگ در تولید ناخالص داخلی کشور مالزی است. طبق آمار رسمی، سفر و گردشگری ۳۰ میلیارد رینگیت۲ از کل دریافت سال ۲۰۰۴ میلادی (۱۳۸۳- ۱۳۸۲ خورشیدی) را با یک افزایش ۸ میلیاردی از سال پیش، به خود اختصاص داده است. کل ورود نیز در این سال به رکورد بالای ۱۵ میلیون و هفتصد هزار نفر رسید، در مقایسه با سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۲- ۱۳۸۱) که ۱۰ میلیون و ششصد هزار نفر بود.
شکی نیست که صنعت سفر و گردشگری نقش عمده‌ای در تولیدِ درآمد مبادلات خارجی با ایجاد شغل‌های جدید و نیز توسعه چشمگیر اقتصادی ایفا می‌کند. شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) در آخرین تحقیقِ «محاسبه ماهواره‌ای گردشگری» (TSA) پیش‌بینی می‌کند که سفر و گردشگری کشور مالزی از فعالیتهای اقتصادیِ سال ۲۰۰۵ (۱۳۸۴-۱۳۸۳) تقریبا ۱۰۹ میلیارد رینگیت کسب درآمد کند. یعنی ۷۹ میلیارد رینگیت بیشتر از سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۲-۱۳۸۱) و ۹۴ میلیارد بیشتر از سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۳-۱۳۸۲) باشد.۳
از نظر استخدام، انتظار می‌رود که صنعت سفر و گردشگری بیش از ۵۶۰,۰۰۰ شغل با یک افزایش ۶۰,۰۰۰ تایی نسبت به سال پیش، ایجاد کند. در عین حال، امید می‌رود که سهم تولید ناخالص داخلی به حدود ۲۵ میلیارد رینگیت با ۵.۳ درصد افزایش در مقایسه با ۲۱.۹ میلیارد در سال پیش (۲۰۰۴) برسد.
صنعت سفر و گردشگری با وجود رویاروی شدن با چالش‌هایی مانند جنگ و کشمکش، ترور، بلایای طبیعی و بیماری‌های همه‌گیر، پولساز و عامل رشد کشور باقی خواهد ماند. با نگاهی به گذشته، توسعه صنعت سفر و گردشگری ربط پیدا می‌کند به تنوع محصولات جدیدی که به طور جدی توسط دولت از زمان تدوین «سیاست گردشگری مالزی» در سال ۱۹۹۲ (۱۳۷۱-۱۳۷۰) مورد تشویق و ترغیب قرار گرفت. از جمله اولویت‌های محصول توسعه در سیاستگزاری‌ها، گردشگری طبیعت به عنوان شکلی از گردشگری برای گسترش و تدوام بخشیدن تشخیص داده شد.
همچنانکه جامعه بین‌المللی گردشگری طبیعت (TIES) توضیح داده است، گردشگری طبیعت همۀ آن سفرهای مناطق طبیعی را در بر می‌گیرد که محیط زیست را حفظ می‌کند و در عین حال، رفاه مردم محلی را لحاظ می‌کند. سازمان ملل با تشخیص اهمیت گردشگری طبیعت، سال ۲۰۰۲ را سال بین‌المللی گردشگری طبیعت (IYE) اعلام کرد. علاقه و دلبستگی گسترده به گردشگری طبیعت در میان گردشگران، به خاطر پیوند مستقیم آن به چشم‌اندازهای بزرگتر برای توسعه پایدار و سالم گردشگری است که همراه با امکانات فراوان برای همکاری مناسب محلی و مشارکت در مسئولیت جهت حفظ و نگهداری محیط زیست، میراث فرهنگی و شیوه زندگی مردم است.
با اذعان به اینکه گردشگری طبیعت سریع‌تر از دیگر شاخه‌های گردشگری گسترش پیدا خواهد کرد، لایحه توسعه گردشگری در مالزی در تنظیم طرح جامع ملی گردشگری در سال ۱۹۹۶ (۱۳۷۵-۱۳۷۴) توسط «صندوق جهانی حیات وحش برای طبیعت» (WWF) تایید شد. طرح باید چهارچوبی کلی برای کمک به دولت جهت توسعه قابلیت‌های گردشگری طبیعت کشور فراهم می‌کرد. طبق این طرح، تعریف گردشگری طبیعت متابعت داشت با «اتحادیه بین‌المللی حفظ طبیعت» (IUCN) که گردشگری طبیعت را تعریف می‌کند به عنوان سفر و دیداری مسئولانه به مناطق طبیعی نسبتاً دست‌نخورده برای لذت بردن و ارج نهادن به طبیعت که محیط زیست را حفظ می‌کند و رفاه زندگی مردم محلی را تداوم می‌بخشد. از جمله مناطقی که برای توسعۀ گردشگری طبیعت منظور شده است، پارک‌های دریایی و جزایر، پارک‌های ملی و حفاظت‌شده، جنگل‌های حَرا، تپه‌های سنگ‌آهکی و غارها، رودخانه‌ها، آبشارها، دریاچه‌ها، سواحل و کوه‌ها شامل می‌شوند. از این مناطق، ده جایگاه خاص به خاطر تنوع زیستی‌اشان برای گردشگری طبیعت مورد تأکید قرار گرفتند. از آن پس، طرح‌های بعدی مالزی (طرح‌های ۷ و ۸ مالزی) پایگاه‌های جدیدی برای گردشگری طبیعت شناسایی کرده است.
افزون بر حفظ محیط زیست، گردشگری طبیعت می‌تواند به تغییر جوامع محلی در جهت مثبت کمک کند. در حقیقت، چنین استدلال شده است که همکاری مردم محلی با گردشگری طبیعتِ مردم‌نهاد، اساس پایداری گردشگری طبیعت است. حتی گردانندگان «طرح ملی گردشگری طبیعت» همکاری مردم محلی برای توسعه و پایداری گردشگری طبیعت را اذعان کرده‌اند. چون جوامع محلی، دریافت‌کنندگان مستقیم از گردشگری طبیعت هستند، کاملا بجا و مناسب خواهد بود که جوامع محلی نقشی فعال در برنامه‌ریزی، توسعه و روند مدیریت داشته باشند.
فواید گردشگری طبیعت برای جوامع محلی را می‌توان به طور کلی به اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و فیزیکی طبقه‌بندی کرد. آشکارترین فواید اقتصادی، بهبودی وضعیت استخدام و درآمد است. گردانندگان «طرح ملی گردشگری طبیعت» تشخیص دادهااhاند که جوامع محلی که در جایگاه‌های گردشگری طبیعت زندگی می‌کنند، معمولاً درآمدهای اندکی دارند. از اینرو، گردشگری طبیعت گزینه‌ای اقتصادی و قابل اجرا برای چنین جوامعی فراهم می‌کند. پیش از اینکه گردشگری طبیعت وجهه عام پیدا کند، استخراج منابع طبیعی نظیر قطع درختان جنگل، کندن زمین و پاک کردن زمین برای کشاورزی، تنها منابع درآمد برای این جوامع بود. اما این کارها سرانجام به آسیب محیط زیست و عدم توازن زیست‌بوم منجر می‌شد. از سوی دیگر، گردشگری طبیعت سفرِ مسئولانه را به مناطق طبیعی تشویق می‌کند که از تمامیتِ زیست‌بوم حراست می‌کند و همچنین فواید اقتصادی برای جوامع محلی به ارمغان می‌آورد که می‌تواند حفظ محیط زیست را ترغیب کند. بنابراین، گردشگری طبیعت راهکارِ پایدارتری برای توسعه با محافظت کردن از زیست‌بوم و در عین حال، ایجاد درآمد و فراهم کردنِ استخدام برای مردم محلی است.
با توجه به منافع اجتماعی-فرهنگی، از آنجا که طبیعت‌گردان، مسافرانی هستند که در پیِ تجارب مسافرت منحصر به فرد و واقعی هستند، انگیزه و دلگرمیِ بیشتری برای جوامع محلی وجود دارد که میراث سنتی و شیوه‌های زندگی‌اشان را برای مدت طولانی به صورت پویا حفظ کنند. این میراث شامل حفاظت و نگهداری نمادها و معماری مذهبی، آداب و مراسم، هنر و صنایع دستی و حتی موسیقی و رقص است. در آخر، آشکارترین فواید فیزیکی، حفظ محیط زیست است. حفظ محیط زیست کمک می‌کند که جلوگیری کند از توسعه نامناسب و عملی نابجا که منتهی به فروسایی زیستگاه‌ها و مناظر و کاهش منابع طبیعی شود و در هدر دادن و آلودگی منابع طبیعی دخالت داشته باشند.
نویسنده، کارمند ارشد پژوهشی در “موسسه مالزیایی تحقیقات اقتصادی” (MIER) است.
یادداشت‌های مترجم:
۱. این مقاله مربوط به کشور مالزی و رویدادهای چند سال پیش آنجاست. با این حال، تجربیات، قوانین، روند سیاستگزاری، نتایج و آمار کشورهایی که در زمینه گردشگری، به ویژه گردشگری طبیعت پیشرو و پیشتاز بوده‌اند، می‌تواند سودمند و راهگشا باشد.
۲. رینگیت (Ringgit) واحد پول مالزی است و به ۱۰۰ واحد کوچکتر (سنت/سن) تقسیم می‌شود. متوسط ارزش رینگیت در ماه نوامبر ۲۰۱۳ میلادی ۰.۳۱۲ دلار آمریکایی بوده است به سخنی دیگر، یک دلار آمریکا برابر با ۳.۱۹۹ رینگیت مالزی (۳ رینگت و ۲۰ سنت) بوده است.
۳. آمار ورود گردشگران و اقامت هتل‌ها نشان از افزایش در این سال‌ها دارد.
منبع: انسان شناسی و فرهنگ