بدون مقدمه و خلاصه، چکیده ای از مراسمات عزاداری ایام محرم و صفر را در روستای جتوط از توابع بخش سعدآباد شهرستان دشتستان را بازگویی می نمایم. در این روستا مثل سایر نقاط استان بوشهر هرساله مراسم امام حسین (ع) را با شور و حرارتی خاص برگزار می نمایند که به ترتیب و اولویت به این شرح است:
۱- چاوشی خوانی:
که در اصطلاح محلی به آن چوشی گویند در غروب اولین شب محرم توسط یکی از پیرمردهای قدیمی که امروزه به آن پیرغلام می گویند خوانده می شود و به نوعی خبر از شروع ماه محرم و صفر می دهد و اهالی را آماده عزاداری برای اهل بیت (ع) می نماید که البته این چاوشی خوانی در روزهای بعد، قبل از مراسم روضه خوانی و یا قبل از مراسم سینه زنی نیز خوانده می شود.
۲- بیرق و لباس مشکی:
هرساله با شروع محرم مردم سر درب خانه های خود را بیرق سیاه می زنند و مساجد و حسینیه ها را با پارچه های مشکی و نوشته ها و پرچم ها آذین بندی می نمایند.
۳- تحریم همه مراسمات شادی:
در ایام محرم مراسمات شادی و جشن عروسی برگزار نمی گردد. از بستن حنا خودداری می نمایند، لباس مشکی یا اصطلاحاً خاموش به تن می کنند و خصوصاً زنان از هرگونه زینت و آرایش خودداری و امتناع می کنند و حتی از خوردن تخمه نیز پرهیز می نمایند.
۴- مراسم علم گردانی:
این مراسم یکی از سنتی ترین و قدیمی ترین مراسمات در دهه اول ماه محرم است که در این روستا برگزار می شده است که قدمت آن به یک صدسال گذشته نیز می رسد. با شروع ماه محرم مسئول هیئت عزاداری و اهالی با خرید و آماده کردن چوبی بلند که معمولاً از درخت سپیدار یا به اصطلاح دار سفید است با پارچه های مشکی و سبز و به نیت دست های ابوالفضل (ع) بر بالای آن تمثال دست آن حضرت نصب می گردد. عزاداران در محل برگزاری مراسم علم را برداشته و با خواندن اشعاری در مدح ابوالفضل (ع) در کوچه ها شروع به عزاداری و سینه زنی می کنند . به درب هر خانه ای ایستاده در صورتیکه نذری داشته باشد اهدا می کند و علم را به پایین آورده بر روی تمثال دست ها آب ریخته و به عنوان تبرک نگهداری می نمایند و اعتقاد به شفاء از مریضی و رها شدن از گرفتاری ها دارند و پس از گذر از همه کوچه به حسینیه بر می گردند. البته در سالهای قبل از انقلاب و اوایل دهه انقلاب مردم به صورت پیاده به روستاهای اطراف مثل درودگاه-نظرآقا و شهر سعدآباد نیز رفته و این مراسم را انجام می داده اند.
۵- مراسم تعزیه خوانی در روستای جتوط:
آغاز این مراسم سنتی به اوایل دهه ۱۳۴۰ شمسی بر می گردد. در آن سالها به علت عشق و علاقه مردم به اهل بیت (ع) یک نسخه ی تعزیه خوانی از اهالی روستای زیارت (دشتستان) گرفته شد و با استفاده از کسانی که سواد خواندن و نوشتن را در مکتب خانه ها تعلیم دیده بودند و نوجوانانی که در مدارس تازه تاسیس روستا درس آموخته بودند شروع به کار کرد و پس از آن بسیاری از تعزیه های واقعه عاشورا را برگزار می نمودند. مراسم تعزیه خوانی از بدو شروع تاکنون در هر دوره در یک زمان خاصی یعنی شب یا روز برگزار می شده است و بستگی به جا و مکان و فصل خود بوده است. مراسم تعزیه خوانی در سه دهه اخیر در حسینیه ی سیدالشهداء (ع) آن هم در شب برگزار می شده و علت آن هم اولاً مردم به علت کار و تلاش در روز فرصت شرکت در مراسم را نداشته و به این دلیل شب برگزار می شده است تا همه اهالی بتوانند از این مراسم بهره ببرند. مراسم تعزیه خوانی به صورت سنتی و تا سال های اخیر نقش زنان اهل بیت (ع) توسط آقایان برگزار می شده است؛ ولی در سالهای اخیر توسط خانم ها نقش آفرینی می شود. البته مراسم تعزیه عاشورا در صبح یا بعداز ظهر روز عاشورا برگزار می شود و در سالهای اخیر (سال۹۰) تاکنون همه مراسمات عزاداری و تعزیه خوانی در میدان بزرگی که جدیداً توسط اهالی و کمک خیرین ساخته شده است برگزار می گردد. در گوشه ای از این میدان بزرگ گل دسته ها و منارهایی به نیت پنج تن آل عبا احداث گردیده که چشم انداز بسیار زیبا و دلنشینی دارد.
این میدان قطعاً در سطح استان بوشهر تا آنجائیکه نگارنده اطلاع دارد کم نظیر است. قابل ذکر است که تعزیه هایی مثل: تعزیه دوطفلان مسلم، تعزیه حر بن یزید ریاحی، تعزیه حضرت قاسم(ع)، علی اکبر(ع)، ابوالفضل(ع)، روز عاشورا، شام غریبان، جمع آوری سر و تن های شهدای عاشورا توسط قوم بنی اسد، تعزیه حضرت رقیه (س) و در آخر صفر تعزیه امام حسن (ع) تاکنون برگزار شده و انشاالله ادامه هم خواهد داشت.
۶- مراسم پامنبری:
این مراسم سنتی توسط یک مداح با اشعاری مخصوص در مدح اهل بیت (ع) و واقعه عاشورا با همنوایی چند نفر دیگر که به صورت دایره ای شکل در کنار منبر روضه خوانی نشسته اند قرائت می گردد. این مراسم قبل از شروع روضه خوانی برگزار می گردد و از قدیم تاکنون نیز اجرا می گردد.
۷- مراسم عزاداری تعزیه خوانی و سینه زنی روز عاشورا:
در روستای جتوط در روز عاشورا چندین مراسم خاص برگزار می گردد در صورتیکه با توجه به شرایط جوی در صبح برگزار شود پس از برگزاری تعزیه واقعه روز عاشورا بلافاصله با همان شور و هیجان به صورت دسته جمعی شروع به عزاداری و سینه زنی می نمایند. گروهی زنان و گروهی مردان نقش هایی که با پارچه های مشکی و سبز رنگ و سایر رنگ ها پوشانیده اند و هر کدام به نیت یکی از شهدای دشت کربلا خصوصاً امام حسین(ع) ، حضرت ابوالفضل(ع)، قاسم (ع)، علی اکبر(ع) و کوچکترین نعش که اصطلاحاً مختک علی اصغر(ع) نام دارد به نوعی تشییع نمادین آن شهدا می باشد به سمت آرامگاه و گلزار شهداء حرکت می نمایند و پس از قرائت فاتحه مجدد به محل برگزاری حسینیه سیدالشهداء(ع) روستا برمی گردند. دعای زیارت عاشورا و مهمتر از همه اقامه نماز جماعت برگزار می گردد و پس از آن ناهاری که توسط اهالی و خیرین و کسانی که نذری داشته اند و از روز گذشته توسط تعدادی از آشپزان پخت و در بین مردم تقسیم می شود و همانجا صرف می گردد و در صورت دیگر که تعزیه بعد از ظهر باشد صبح عزاداری و این مراسمات ذکر شده را انجام داده و بعد از ظهر تعزیه خوانی می باشد و شب نیز مراسم تعزیه شام غریبان که به نوع خود زیباست برگزار می گردد.
۸- مراسم زنجیر زنی:
این مراسم نیز که بیش از دو دهه است که انجام می گیرد اهالی و عزاداران و خصوصاً جوانان هر شب مراسم زنجیر زنی را از یکی از مساجد روستا آغاز و خود را به محل عزاداری در حسینیه سیدالشهداء(ع) می رسانند . در پایان لازم است ذکر نمایم که این مراسمات دارای فراز و فرودهایی فراوان بوده که روز به روز تغییراتی در آن انجام می شده است و با توجه به نیاز جامعه تغییر و یا پیشرفته می گردیده است اما اصل مراسم که برپایی عزاداری امام حسین (ع) است تغییری ننموده است و تاثیر فراوانی در روحیه اخلاق و رفتار اهالی خصوصاً جوانان داشته است.
۹- سایر مراسمات:
در ایام محرم مردم در منازل خود نذورات خود را اکثراً حلیم که با استفاده از گندم مخصوص و گوشت مرغ یا گوشت قرمز است تهیه می نمایند. در این مراسم نیز با دعوت از کلیه اعضای خانواده و اقوام و خویشان و همسایه ها شروع به عزاداری در آن محل می نمایند. جوانان خصوصاً دختران و پسران مجرد با هم زدن این حلیم نیت نموده و آرزوهایی از قبیل عروسی ، قبولی در دانشگاه و مدرسه و سایرین برای شفای مریض و سایر گرفتاریها دعا می کنند و پس از آن در بین مردم تقسیم می شود.
*حبیب ابوعلی؛ پژوهش گر آیین های بومی و آیینی روستای “جتوط“