۱. روز بین المللی همبستگی در سال ۲۰۰۵ توسط مجمع عمومی سازمان ملل به عنوان ابتکاری در جنگ علیه فقر مطرح شد. قطع نامه۶۰/۲۰۹ مجمع عمومی تحت عنوان اجرای دهه اول ملل متحد برای ازبین بردن فقر(۱۹۹۷-۲۰۰۶)[۱] اعلام کرده است که:« … سران کشورها و دولت ها در ضمن همبستگی را به عنوان یکی از ارزش های جهانی و بنیادین که روابط بین ملل را در قرن بیست و یکم دربرمی گیرد به رسمیت می شناسند و در این نگاه تصمیم می گیرند تا ۲۰ دسامبر هر سال را روز بین المللی همبستگی اعلام کنند.»
قبل از تحول یاد شده، با قطع نامه ۲۶۵/[۲]۵۷ مجمع عمومی در بیستم دسامبر ۲۰۰۲ ،صندوق همبستگی بین المللی تاسیس شد که در فوریه سال ۲۰۰۳ به عنوان یک سرمایه امانی برنامه های توسعه سازمان ملل به کار گرفته شد. هدف آن حذف فقر و ارتقا توسعه انسانی و اجتماعی در کشورهای درحال توسعه بود، به ویژه میان فقیرترین قسمت ها.
روز همبستگی بین الملی همچنین در اعلامیه ای که در نشست توسعه هزاره در سال ۲۰۰۰ تصویب شد، هم ریشه دارد. در این اعلامیه نیز دولت ها همبستگی را به عنوان یک ارزش بنیادین لازم برای روابط بین المللی در قرن بیست و یکم اعلام کردند.[۳] آن ها گفتند چالش های جهانی باید به طریقی مدیریت شود که هزینه ها و مسئولیت ها به طور منصفانه مطابق با اصول انصاف و عدالت اجتماعی توزیع گردد. آنهایی که در رنج و بدبختی به سر می برند و از مزایای کمتری بهره مندند شایسته کمک آن هایی هستند که در راحتی هستند و از امتیازات بیشتری برخوردارند. در زمینه جهانی سازی و چالش رشد نابرابری، تقویت همبستگی و مشارکت بین المللی برای تحقق اهداف توسعه هزاره امری لازم و ضروری است.
۲. از سوی سازمان ملل روز بین المللی همبستگی روزی برای جشن گرفتن وحدت در عین کثرت، روز یادآوری به کشورها برای احترام به توافق نامه های بین المللی شان، روز بالا رفتن آگاهی عمومی از اهمیت همبستگی، روز تشویق بحث درباره طرق ارتقا همبستگی برای دستیابی به اهداف توسعه هزاره شامل از بین بردن فقر و روز تشویق ابتکارات در جهت از بین بردن فقر نیز نامیده شده است. در این روز اهمیت اقدام جمعی در توجه به چالش های جهانی و اهداف توسعه جهانی مد نظر قرار می گیرد.
۳. از سوی نهاد های بین المللی هم چنین اعلام شده که ارتقای فرهنگ همبستگی و روح مشارکت برای جنگ با فقر همواره لازم بوده و هست و اعلام روز ۲۰ دسامبر به عنوان روز همبستگی بین المللی راهکاری برای دست یابی به آرمان های جهانی صلح، حقوق بشر و توسعه است که هر سه جز اهداف اولیه سازمان ملل متحد و جامعه بین المللی هستند. همبستگی با مردمی که تحت تاثیر فقر و سرکوب هستند یکی از اصول بنیادین سازمان ملل است. همبستگی برمبنای برابری، فراگیری و عدالت اجتماعی یک تعهد چندجانبه را میان همه اعضای جامعه ملی و سرتاسر جامعه جهانی بیان می کند؛ یعنی برای دست یابی به همبستگی، همه مردم و دولت ها موظف اند تکالیفی را انجام دهند. یکی از این تکالیف همکاری میان تمامی عواملی است که می توانند موجبات همبستگی بیشتر را فراهم آورند- دولت ها، سازمان های فراملی و مردم نهاد، جامعه مدنی و بخش خصوصی. همبستگی کار اصلی سازمان ملل از زمان تاسیسش را تعریف می کند؛ یعنی همراهی با تمامی ملل و مردم برای ارتقای صلح، حقوق بشر و توسعه اجتماعی و فرهنگی. همبستگی قوی میان مردم و دولت ها منجر به دست یابی به صلح و امنیت جهانی خواهد شد.[۴]
۴. در سطح جهانی مشکلات و مسائلی وجود دارند که یک کشور تنها قادر به حل آن ها نیست و آن مسائل و مشکلات خصوصا برای فقیرترین ملل و کشورها، آسیب های بیشتری را به همراه دارد. تغییرات آب و هوایی، عدم امنیت غذایی یا دسترسی به آب سالم و فجایع طبیعی مانند سیل و زلزله. تعیین این روز به عنوان ایجاد فرصتی برای توجه به مشکلات جهانشمول در راستای ساختن جهانی بهتر و امن تر برای همه نیز تلقی شده است.
در چنین روزی فعالیت هایی چون ترویج نشست هایی با موضوعات ممنوعیت مین های زمینی، فراهم سازی دارو و وسایل درمانی برای نیازمندان، کمک به کسانی که از آثار بلایای طبیعی رنج می برند، دست یابی به آموزش و پرورش و مبارزه علیه فقر، فساد و تروریسم از طریق همه اَشکال رسانه ای چون مقالات، سخنرانی های رسمی و وبلاگ ها انجام می گیرد.[۵]
۵. همانگونه که اشاره شد هدف اولیه تعیین ۲۰ دسامبر به عنوان روز بین المللی همبستگی در درجه اول مبارزه با فقر و کمک به مردمی که در معرض آسیب های ناشی از آن هستند بوده است و در درجه بعدی درگیری همه عاملین صحنه بین المللی در اقداماتی که با هدف ایجاد یک زندگی بهتر و امن تر صورت می پذیرد.بنابر این طبیعی است که در چنین روزی باید ارزیابی کرد که جامعه جهانی تا چه اندازه توانسته در مبارزه با فقر و یا سایر مشکلات جهانی فائق آید؟ چرا آمار فقرا برابر آنچه سازمان خواربار وکشاورزی ملل متحد (فائو) اعلام داشته ،افزابش یافته است؟ آیا این خود ناشی از عدم اجرای تعهدات بین المللی از سوی کشورها وجوامع توسعه یافته برای کمک به رفع نابرابری ها نیست؟ روز بین المللی همبستگی، اهمیت همبستگی را در دست یابی به نتیجه مثبت در توافق های بین المللی وپایبندی واقعی به اجرای تعهدات را به همه یادآوری می کند.
۶. از منظر تخصی حقوقی، مقوله حقوق همبستگی موضوعی است که با پیش کشیده شدن حقوقی مثل حق به صلح، حق به تعیین سرنوشت، حق به توسعه و حق به محیط زیست سالم مطرح گردیده است. این موضوع، به عنوان حقوق بشر نسل سوم نیز مطرح گردیده و مباحث حقوقی متعددی را نیز به وجود آورده است. این نسل از حقوق حاوی مسائل بسیار مهمی است که توجه جوامع مختلف را به خود جلب می کند. موضوعات روز همچون حق مردم از کشورهای مختلف به تعیین سرنوشت؛ از جمله حق مردم فلسطین به تعیین سرنوشت خود، آلودگی روز افزون محیط زیست و تغییرات آب و هوایی که موجب برگزاری همایش ها و نشست های متعدد بین المللی می شود، حق مردم کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه یافته برای دست یابی به معیارهای مناسب زندگی از بی شمار مسائلی است که در چارچوب این دسته از حقوق مطرح می گردد. حقوق همبستگی، جهان با وابستگی های متقابل به هم ارتباط می دهد و زمینه تحقق سایر نسل های حقوق بشر را فراهم می آورد. از این روست که هم کشورهای درحال توسعه و هم کشورهای توسعه یافته می بایست بدان اهتمام ورزند و درصدد ارتقا و حمایت از آن باشند. البته دیدگاه های گاها متفاوت دو طیف کشورهای یادشده در مورد برخی مصادیق حقوق همبستگی و رویکردهای سیاسی ذیربط باعث شده است چالشهای عمده ای در مسیر این حقوق مسلم بشریت به وجود آید که تعیین روزی به عنوان روز بین المللی همبستگی قطعا برای از بین بردن چنین موانعی است. از این رو از یکایک کشورها انتظار می رود اقدامات شایسته ای برای رفع موانع همبستگی بین المللی اتخاذ نمایند.
۷. کمیسیون حقوق بشر در سال ۲۰۰۵ میلادی با توجه به مشکلات بر سر راه تحقق حقوق بشر تصمیم به ایجاد دستور کاری برای انتصاب یک کارشناس مستقل در زمینه حقوق همبستگی گرفت و در این راستا قطع نامه ۵۵/۲۰۰۵ را صادر کرد که بر مبنای آن از کارشناس مستقلی با این عنوان خواسته شد به مطالعه موضوع و آماده سازی پیش نویس اعلامیه ای در زمینه حق مردم به همبستگی بین المللی پرداخته و گزارش های سالانه ای درباره پیشرفت اجرای برنامه کاری اش ارائه دهد.[۶] کارشناس مستقل یاد شده در راستای اجرای ماموریت خود در آخرین گزارشش در ژولای ۲۰۱۰ خلاصه پاسخ های پرسشنامه های ارسال شده به کشورها و نهادهای حقوق بشری ملی و بین المللی و همچنین عناصر برجسته چارچوب مفهومی وهنجاری حقوق بشر و همبستگی بین المللی را منعکس کرده است. در نتیجه گیری گزارش خود نیز وی ارزش و اهمیت همبستگی بین المللی در جهانِ با وابستگی های متقابل و نقش آن در پیشبرد حقوق بین الملل را ذکر کرده و خاطرنشان ساخته است که برای دست یابی به همبستگی بین المللی، همکاری و هماهنگی تمامی اعضای جامعه بین المللی ضروری است. همبستگی بین المللی پیش شرط تحقق کرامت انسانی، مبنای حقوق بشر و توسعه انسان محور و پلی ورای همه تقسیمات و تمایزات است. در انتهای گزارش وی بیان شده است که همبستگی بین المللی تنها در صورتی تحقق می یابد که کشورها نه تنها به نیازهای شهروندان خود بلکه نیازهای دیگران هم توجه داشته باشند.[۷] بنابراین باید گفت که هر برنامه ای برای دست یابی به همبستگی لزوما باید با رویکردی جهانشمول نیز همراه باشد تا معنای واقعی همبستگی بین المللی را تحقق بخشد.
۸. دبیر کل سازمان ملل متحد بان کی مون در پیام امسال خود به مناسبت این روز بیان داشته است که «در روز همبستگی بین المللی باید به آسیب پذیرترین اقشار جامعه توجه شود.» این هدف همانطور که بالاتر ذکر شد در اعلامیه توسعه هزاره نیز متجلی گردیده است. بنابراین در این روز لازم است عدالت و انصاف در صحبت های همگان نمود یافته تا همزمان تبعیض از بین برود و حقوق بشر از این میانه تجلی پیدا کند. بان کی مون همچنین در پیام خود به مناسبت این روز اضافه کرده است که شاهد پیشرفت های بسیار خوبی در زمینه ارتقای همبستگی بین المللی بوده ایم اما همچنان فاصله زیادی با آرمان های جهانی خود داریم. علی رغم همه این پیشرفت ها نشانه های اختلافات و ناهمگونی های شدید میان و درون کشورها به چشم می خورد.[۸] موضع بان کی مون در گرامی داشت این روز خود حاکی از اهمیتی است که از منظر ملل متحد این روز می تواند برای ارتقای عدالت و انصاف و حذف تبعیض داشته باشد. فلذا در دنیایی ناهمگون که فاصله کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه و فاصله طبقات مختلف در کشورهای مختلف و به ویژه در حال توسعه بسیار نگران کننده است، باید از چنین روزی به نحوی استفاده کرد که این فاصله ها کاهش یابد و موجبات برابری و برادری مردم جهان در محیطی عادلانه فراهم آید. بدین منظور لازم است مبحثی مانند همبستگی که در ابتدای راه طرح و تدوین فنی حقوقی خود از منظر موازین بین المللی حقوق بشر قرار دارد در مجامع علمی و پژوهشی مورد بحث و بررسی جدی قرار گیرد و تمامی مجامع دولتی و غیر دولتی برای دست یابی به آمال این همبستگی مشارکت موثری داشته باشند.
۹. همبستگی حاوی جلوه های متنوعی است بدین معنا که علاوه بر فعالیت های علمی و پژوهشی ، هر فعالیت دیگری که با هدف ترویج و ارتقای همبستگی ملی و بین المللی صورت پذیرد، نیز می تواند به تحقق اهداف مقرر برای این روز کمک نماید. برای مثال، اخیرا در هتلی در اندونزی مراسمی برای بزرگداشت این روز با شرکت بیش از ۲۵۰ دانشجو برگزار شد که در این مراسم در اقدامی انسان دوستانه و معنا دار، شرکت کنندگان بخشی از خون خودر ا برای افراد نیازمند اهدا کردند.[۹] بی گمان فعالیت هایی از این دست در کشورهای مختلف دنیا در این روز انجام می شود که به همبستگی محلی ،ملی و فراملی انسانها کمک می کند و نتیجه آن در زندگی روزمره و شادابی عموم مردم تاثیرگذار خواهد بود. بنا بر این باید توجه داشت که نمی توان فعالیت های این روز را برخلاف بسیاری از روزهای شناخته شده بین المللی به قلمرو خاصی محدود کرد. لذا هر عملی که با هدف ایجاد همبستگی صورت پذیرد می تواند برای تحقق اهداف این روز مفید باشد.
۱۰. معمولا در نقاط مختلف جهان در تقویم مناسبت های سالیانه،کشورها ی بسیاری روزهای همبستگی مخصوص خود را نیز دارند مانند روز همبستگی با مردم فلسطین و روز همبستگی مردم کشمیر و امثال این روزها. این موارد اهمیت و کارکرد موضوع را بیشتر روشن می کند. در چنین روزهایی از اقدامات و برنامه هایی صحبت می شود که می تواند فرهنگ صلح و امنیت را برای مردم منطقه مورد نظر به بار بیاورد[۱۰]. همانطور که در انتهای پیام دبیرکل ملل متحد نیز در این باره مشاهده می شود دست یابی به روابطی خوب با همسایگان گامی مهم در راستای همبستگی بین المللی است.
۱۱. در نهایت نباید از نظر دور داشت که روز همبستگی بین المللی تنها یک نماد برای توجه بیشتر به این موضوع است و الّا باید در طول سال همواره باید برای همبستگی تلاش کرد.در روز همبستگی بین المللی باید نتایج تلاش های هر سال جامعه بین المللی برای دست یابی به همبستگی مطرح شود و برای دست یابی به نتایج بهتر در سال بعد برنامه ریزی شود. در جهان امروز تعداد افراد فقیر بیشتر از افراد ثروتمند است و افراد خاصی نیز وجود دارند که نیاز به احساس خوب بودن را همچون هر انسان دیگری دارند و همبستگی در معنای موسع خود مفهومی است که می تواند به رفع این نیاز کمک کند . از این رو لازم است « زندگی هر روز ما در همبستگی با افرادی باشد که اقبال کمتری از ما داشته اند- فقرا، افراد بیمار و مسن، آن هایی که مورد سواستفاده، تبعیض یا تجاوز از حقوقشان قرار گرفته اند.»[۱۱]
۱۲. مردم ایران طی تاریخ کهن خود سوای موارد متعدد همدلی وهمبستگی بین اقشار مختلف در سطوح محلی وملی ، بارها در سطح فراملی با دیگر انسان ها خصوصا مظلومین و مستمندان همبستگی و همدلی داشته اند که نمونه های مختلف آن را می توان ذکر کرد. طی سه دهه اخیر همبستگی و همدلی ملت ایران با مردم مظلوم فلسطین، ملت های افغانستان و عراق خصوصا در شرایط بحران داخلی که منجر به آوارگی هزاران نفر از شهروندان این کشورها و مراجعت آن ها به ایران شد، اقلیت های مسلمان کشورهای مختلف جهان از جمله کشورهای اروپایی، نمونه هایی برجسته از تعهد به همبستگی برای برقراری عدالت و رعایت حقوق انسانی است. هم چنین طی ماه های اخیر پس از بروز سیل و خرابی در پاکستان، جلوه های برجسته ای از همبستگی مردم ایران با سیل زدگان و نیازمندان پاکستانی را شاهد بوده ایم.
از یک نگاه صرفا حقوقی می توان اصولی از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را ذکر کرد که حاکی از اهمیت اعتقادی به مقوله همبستگی است و جالب است توجه کنید که پایبندی ملت ایران به همبستگی با مظلومین جهان گاه هزینه های سنگینی دربرداشته و فشارهای زورگویان عالم را برانگیخته است. به امید ارتقای هرچه بیشتر همبستگی جهانی خصوصا در راستای برقراری عدالت و حمایت از مظلوم و قربانی نقض حقوق بشر، به عنوان حُسن ختام نوشتار کوتاه حاضر و در بیان موضع قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به موضوع مورد بررسی، اصل ۱۵۴ را با هم مرور می کنیم:
« جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می شناسد. بنابراین در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملت های دیگر، از مبارزه حق طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه جهان حمایت می کند.»
تقریر: ناصرآسیابی پور ایمانی دانش پژوه کارشناسی ارشد حقوق بین الملل
[۱] A/RES/60/209, 17 March 2006, Implementation of the first United Nations Decade for the
Eradication of Poverty (1997-2006)
[۲] A/RES/57/265, 28 February 2003, Establishment of the World Solidarity Fund
[۳] A/RES/55/2, 18 September 2000, United Nations Millennium Declaration
[۴] www.mb.com.ph/articles/293786/international-human-solidarity-day-december-20-2010
[۵] www.timeanddate.com/holidays/un/international-human-solidarity-day
[۶] http://www2.ohchr.org/english/issues/isolidarity/index.htm
[۷] www2.ohchr.org/english/issues/isolidarity/docs/A.HRC.15.32_en.pdf
[۸] www.iewy.com/12585-secretary-general-in-message-for-international-human-solidarity-day-says-disparities-persist-despite-progress-towards-realizing-millennium-goals.html
[۹] mercurepontianak.com/article/the-international-solidarity-day.html
[۱۰] برای نمونه رجوع شود به app.com.pk/en_/index.php?option=com_content&task=view&id=124707&Itemid=2 در مورد روز همبستگی مردم کشمیر
[۱۱] پاورقی شماره ۶ قسمت پایانی پیام دبیر کل