گفت و گوی هامون با حمید موذنی؛ نویسنده و منتقد فرهنگی
مکتب بوشهر؛ الگوی مناسب زیست اجتماعی ایران
اشاره: در دنیای جدید، هویت ها کارکردی بسیار تاثیر گذار دارند. در واقع جهان جدید، جهان هویت هاست که یا در حال تعاملند و یا تقابل؛ متاسفانه جهان پسا ۱۱ سپتامبری تقابل هویت را با گفتمان غالب تبدیل نموده و در این زمینه لازم است که سیاستمداران انسان گرا و فعالان مدنی ضد جنگ و مخالف خشونت بتوانند هویت ها را به تعامل و مدارا گسیل دهند تا رواداری مجددا هژمونی یابد و جهان از نو روزهای خوش را بنگرد و چشم به شادی و صلح بگشاید. هویت تاریخی بوشهر اما تمامن به نفع صلح و مداراست. بافت قدیم بوشهر متاثر از گفتمان حاکم بر زیست مردم این بندر، تعاملی و روادارانه شکل گرفته است. در واقع بوشهر، بندر و یا شهری، پلورال(تکثرگرا) است. ازهمین رو هامون لازم دید که این ایده را که از نظریات حمید موذنی؛ نویسنده و منتقد فرهنگی جنوب ایران می باشد را با ایشان به گفت وگو بنشیند. حاصل این گفت وگو را با هم می خوانیم.
هامون: وضعیت رسیدگی و اهمیت دادن به بافت تاریخی بوشهر را در طراحی و برنامه ریزی شهری و مبلمان شهری بوشهر چه گونه ارزیابی می کنید؟
حمید موذنی: تا پیش از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید وضعیت، بسیار تاسف بار بود. اگر فعالان مدنی و دوست داران بافت تاریخی بوشهر، موضع گیری نمی کردند، وضعیت از این هم مصیبت بارتر می شد. متاسفانه در دوران مدیران قبلی میراث فرهنگی و گردشگری استان بوشهر یعنی از زمان روی کار آمدن دولت احمدی نژاد، مدیران شهری و فرهنگی، عاری از دغدغه های حفظ مواریث و احیا آنها بودند و مسئولیت پذیری در حوزه ی رسمی و عمومی، کالایی بدون خریدار بود! همین موضوع در وضعیت آنومیک امروزِ ایران که برخی از ناهنجاری ها نیز هنجار شده، موجب سواستفاده ی سوداگران و فرصت طلبان، شده بود. به همین دلایل در دوران پیش از حضور دولت حسن روحانی، متاسفانه هر از چندی شاهد اعدام یک بنای تاریخی بودیم. در واقع، از طرفی مسئولین مدیریت شهری و متولیان میراث فرهنگی قبل، با عدم بذل توجه کافی به این محدوده، باعث کاهش شدید شرایط محیطی و کیفیت زندگی در بافت تاریخی بوشهر گردیده بودندو مردم نیز به ناچار به دلیل وضعیت نامناسب کیفیت زندگی و شرایط نامناسب خدمات شهری، حساسیت لازم را نسبت به حفظ این بناهای خلاقانه، هنرمندانه و ارزشمند تاریخی از خود بروز نمی دادند. مدیریت نامناسب و مسئوولیت ناپذیر در کنار بی تفاوتی اجتماعی و البته ترجیح منافع فردی به منافع عمومی( امروزه کاری بسیار معمولی و عرفی شده) راه را برای فرصت طلبان و سودجویان با عناوین و انگیزه های گوناگون باز کرده بود. زنگ خطر بافت قدیم بوشهر مدت هاست به صدا در آمده اما متاسفانه گوش ها کر شده و نگاه ها به موضوعاتی دیگر متوجه شده است. در ۸ سال صدارت دولت قبل، بیشترین آسیب به بافت قدیم بوشهر وارد شد که خوشبختانه با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید در عرصه ملی و مدیریت محمد ابراهیم فروزانی بر این اداره کل، بارقه ای از امید نسبت به حفظ و احیا بافت قدیم بوشهر و دیگر مواریث تاریخی و فرهنگی، شکل گرفته است.
هامون: بافت قدیم چه ویژگی های اجتماعی و ارزش هنری دارد؟
حمید موذنی: بافت قدیم بوشهر، جدا از ارزش تاریخی، نمونه ی منحصر به فردی از هنر معماری است. معماری بناهای بافت «هندو اروپایی» و تعاملی است و به لحاظ ریخت فضاهای عمومی، انسجام بخش و «گفت و گو محور» است. درواقع، به لحاظ جامعه شناختی، بافت قدیم بوشهر، حامل گفتمانهایِ اعتدال، تعامل، گفت و گو و مدارا می باشد. از هر منظری که به این بافت نگاه شود می توان ارزش و ثروت را در آن مشاهده نمود اما متاسفانه این دارایی ارزشمند بخوبی دیده نمی شود. می توان اذعان داشت که شرایط هنجار زدای اجتماعی به همراه مسئولیت گریزی و سقوط روح طبقه ی متوسط شهری در بوشهر به کم توجهی و بی توجهی به این بافت منجر شده است. از دیگر سو، خوشبختانه «شبکه های اجتماعی» تا حدودی «نبود جامعه ی مدنی پویا» را جبران می کنند و اخبار و اطلاعات و ایجاد حساسیت نسبت به حفظ بافت قدیم در آنجا جاری و ساری است.
هامون: برای اهمیت دادن به بافت تاریخی بوشهر در مبلمان شهری چه راهکارهایی را ارایه می دهید؟
حمید موذنی: در این زمینه من تخصصی ندارم اما به عنوان یک فعال مدنی تلاش ما معطوف به ایجاد حساسیت بر روی بافت و متوجه کردن افکار عمومی به ارزش های آن و هشدار به مسئولان است. با این همه مسئولان شهری لازم است با وضع قوانین مناسب، روح بافت قدیم را به بافت جدید منتقل نمایند. این انتقال روح که در طراحی مبلمان شهری می بایست خود را نشان دهد با وضع قوانین و آموزش و آگاهی سازی انجام می شود. بدون شک استفاده از المان های معماری بافت قدیم در طراحی های معماری جدید و ارائه طراحی های تلفیقی و پست مدرن و یا بهره برداری از فضای سبز قدیم بوشهر که در آن گل های کاغذی در کنار پنجره های زیبا با هلال های رنگی وضعیتی شاعرانه را رقم می زد می تواند احیاگر روح قدیم در کالبد جدید شهری باشد. تا آنجا که من مطالعه کرده و یا دیده ام نیز در برخی از شهرهای کهن اروپا، نما را همان نمای قدیم مرمت می کنند و یا احیا می سازند اما در پشت آن معماری مدرن قرار دارد . با این رویکرد هم نحوه ی زندگی و یا زیست اداری، مدرن است و هم اینکه نمای آن قدیمی است و روح تاریخی شهر نیز در آن، جریان دارد.
بدون شک هر چه مبلمان شهری با اقلیم، فرهنگ و هویت متناسب تر باشد تاثیرات مثبت روانی بر جای گذاشته و شهروندان احساس بهتری دارند. در این زمینه بهتر است قوانین لازم وضع و آگاهی رسانی و تبلیغات کافی صورت گیرد.
هامون: ارزیابی جامعه شناختی شما از بافت تاریخی منازل و ساختمان های بوشهر به لحاظ هویتی چیست؟
حمید موذنی: نگاه کنید در دنیای جدید، هویت ها کارکردی بسیار تاثیر گذار دارند. در واقع جهان جدید، جهان هویت هاست که یا در حال تعاملند و یا تقابل؛ متاسفانه جهان پسا ۱۱ سپتامبری تقابل هویت را با گفتمان غالب تبدیل نموده و در این زمینه لازم است که سیاستمداران انسان گرا و فعالان مدنی ضد جنگ و مخالف خشونت بتوانند هویت ها را به تعامل و مدارا گسیل دهند تا رواداری مجددا هژمونی یابد و جهان از نو روزهای خوش را بنگرد و چشم به شادی و صلح بگشاید. هویت ها یا به تاویل سنت گرایانِ ضد مدرنیته و خشونت طلب و افراطی، وضعیت تقابلی و تدافعی دارند و در برابر نوآوری و وجوه زیست مدرن مقاوت می کنند و سر ستیز دارند و یا از منظر نوگرایان و مدرن ها، رویکرد تعاملی، انسان گرایانه و روند رو به توسعه دارند. هویت تاریخی بوشهر اما تمامن به نفع صلح و مداراست. یعنی سنت جاری و راکد این بافت تاریخی به گونه ای است که می تواند ایجاد پارادوکس نماید؛ یعنی در این بافت تاریخی، حتا سنت گرایان بوشهری برای باز آفرینی هویت خود ارزش های مدرن را احیا می سازند و این همان است که مدرن ها هم می خواهند. در نتیجه بوشهر از این منظر هویتی تعاملی و همه زمانی برای زیست مسالمت آمیز دارد.
هامون: مدیران میراث فرهنگی و مسئولان استانی در این زمینه چگونه باید عمل نمایند؟
حمید موذنی: کشورهای توسعه یافته از میراث فرهنگی خود به عنوان میراث جهانی یاد می کنند و به عنوان ثروت ملی از آن استفاده می برند. بنا به همین دلایل، صنعت توریسم بخش مهمی از توان خود را در باز آفرینی مواریث قدیم، سرمایه گذاری می کند زیرا این سرمایه گذاری به عنوان درآمدی استمراری به کمک اقتصاد می آید.
هامون: مکتب بوشهر که شما از آن یاد می کنید و وجوه اجتماعی «بوشهر، شهر اعتدال و مدارا» را مختصرا توضیح دهید و بگویید برای تحقق آن چه باید کرد؟
حمید موذنی: بافت قدیم بوشهر متاثر از گفتمان حاکم بر زیست مردم این بندر، تعاملی و روادارانه شکل گرفته است. متاثر از این خصلت، موسیقی محلی شکل گرفته در این بافت تعاملی و چند فرهنگی است. معماری آن نیز به سبک «هندواروپایی» است و در کوچه های آن اهل تسنن، تشیع، کلیمی و یهودی از کنار هم گذر کرده و بعد از سلام و احوال پرسی، هر کس به عبادتگاه خود می رفت. این یعنی زیستی مبتنی بر احترام و رواداری. در واقع بافت قدیم بوشهر نمونه ای منحصر بفرد از زیست اجتماعی مسالمت آمیز و محترمانه است که در آن افراد تنها به دلیل انسان بودن صاحب ارزش و کرامت بوده اند و لاغیر.. در واقع بوشهر، بندر و یا شهری، پلورال(تکثرگرا) است.
بافت قدیم بوشهر و مدل زیست مردم این بندر، می تواند الگویی برای گذار ما از گفتمان افراط و تقابل به اعتدال و تعامل باشد. به همین دلیل می توان از این الگو به عنوان «مکتب بوشهر» یاد کرد و بر اساس آن پارادایم (الگوی) جزمیت را با اعتدال و تفاهم تعویض نمود. ندا عبدالله زاده نیز مدتی پیش که رئیس جمهور روحانی در بوشهر حضور داشت در سخنانی به این موضوع تاکید کرد. مسئولان میراث فرهنگی بوشهر، فعالان مدنی و مدیران استانی می توانند این خصایص اجتماعی و فرهنگی بوشهر را در قالب یک طرح به دولت اعتدال حسن روحانی ارایه نمایند و ضمن توجه دولت به «مکتب بوشهر»، دولت را به توجه بیشتر در بهبود، بازسازی و احیا این بندر تشویق نمایند. برگزاری همایش های بین المللی، منطقه ای و ملی با حضور مسئولان ملی و محلی و فعالان مدنی داخلی و خارجی با عناوین«مکتب بوشهر، اعتدال و گفت و گو» یا «بافت قدیم بوشهر، انسجام و اعتدال» و یا مواردی دیگر می تواند گام اول در این راه باشد.