۹۲درصد سرطان‌ها عامل محیطی دارند
سبک زندگی سالم را به فرهنگ تبدیل کنیم
ناصر پارسا . پزشک و متخصص ژنتیک در سرطان ،عضو کمیته علمی موسسه تحقیقات، آموزش و درمان سرطان ایران
سرطان بیماری جدیدی نیست. شواهدی در دست است که نشان می دهد این بیماری از پنج هزارسال پیش در بین جانوران وجود داشته است. سرطان محصول صدمات مواد شیمیایی در محیط زیست است که به دلیل پیچیدگی های آن جزو بیماری های صعب العلاج و بیماری های خاص قرار دارد. هرچند سرطان برخلاف باورهای رایج طی سال های اخیر پدید نیامده، اما شیوع آن در سال های اخیر شتاب بیشتری گرفته است. درواقع هرچه محیط زیست آلوده تر و سهل انگاری در زمینه حفظ محیط زیست بیشتر شود، ابتلا به این بیماری نیز افزایش می یابد تا جایی که امروزه ثابت شده است عوامل محیطی منشاء ۹۲درصد سرطان ها هستند و تنها هشت درصد آنها ریشه وراثتی و ژنتیکی دارند. آلودگی های محیطی به عنوان عناصر خارجی، زمانی که وارد بدن می شوند، تخریب ژن ها را به دنبال دارند.
تفاوت سلول طبیعی و سرطانی در این است که در سلول طبیعی، حدود ۸۰بار تقسیم طبیعی سلول صورت می گیرد و درنهایت سلول از بین می رود، اما سلول های سرطانی هیچ وقت از بین نمی روند و از زمان سرطانی شدن یک سلول تا بروز نشانه های سرطان، هفت سال طول می کشد که نشانگر این است که یک فرآیند فیزیولوژیکی طولانی در سطح سلولی و مولکولی (ژن ها) اتفاق می افتد.
در سال۱۹۸۸ در کنگره سرطان و ژنتیک در دانشگاه هاروارد شرکت کرده بودم که این کنگره برای اولین بار اعلام کرد همه سرطان ها (۲۷۷ نوع) در اثر مجموعه ای از اختلالات ژنتیکی متوالی اتفاق می افتند و همه آنها پایه ژنتیکی دارند. بعد از ۲۶سال، این مطلب مورد قبول همه دانشمندان بین الملل قرار گرفته است. عوامل محیطی متعدد باعث جهش زایی در ژن ها می شوند و بدین ترتیب ردیف نرمال ژن ها را به هم می زنند که درنتیجه این تغییرات، پروتئین های ناقصی تولید می شوند که در حالت طبیعی، نقش اساسی در کنترل تقسیم طبیعی سلول ها دارند. بیش از ۱۰عامل شناخته شده در ابتلا به سرطان وجود دارد؛ مصرف انواع دخانیات، رژیم غذایی غلط، مواد شیمیایی مانند بنزن و نیترات، اشعه های یونی مانند رادیواکتیو و غیریونی از قبیل اشعه ماورای بنفش، هورمون تراپی، ژنتیک، بالارفتن سن، ویروس ها و باکتری ها و مصرف الکل، همگی از عوامل ابتلا به سرطان ها شناخته شده اند. ۸۰درصد سرطان ها از سن ۶۰سال به بالا رخ می دهد. علت این امر آن است که در این سن، وقتی بدن در معرض مواد سرطان زا قرار می گیرد، به دلیل کاهش سطح ایمنی بدن در برابر ابتلا به سرطان، آسیب پذیرتر است. همچنین هرچه سن بیشتر شود، مدت طولانی تری در معرض عوامل سرطان زای محیطی قرار می گیریم. از سوی دیگر، چندین باکتری موجود در طبیعت که از طریق آب و غذا وارد بدن می شوند، می توانند در انسان، بعد از ایجاد عفونت های مزمن، تولید سرطان کنند. هم اینک ۱۰ تا ۱۲نوع ویروس عامل ایجاد سرطان شناخته شده اند. ویروس <<پاپیلومای انسانی>> در زنان سبب ابتلا به سرطان دهانه رحم می شود و حدود ۷۰درصد سرطان های رحم بر اثر ابتلا به این ویروس ایجاد می شوند. مصرف برخی مواد خوراکی زیانبار نیز سبب ابتلا به سرطان می شود. به عنوان مثال <<نیتروزامین>> از جمله مواد شیمیایی است که ماده ژنی را تغییر داده و مانع رشد طبیعی سلول ها می شود. این ماده در کوکاکولا، دود سیگار، کنسروها و سوسیس و کالباس وجود دارد. استرس رابطه غیرمستقیمی با سرطان دارد و سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن شده و ضروری است که قدرت مدیریت استرس در افراد افزایش یابد.
در آمریکا بیش از ۵۰درصد سرطان ها معالجه می شوند و طول عمر ۳۰درصد از بیماران سرطانی، حدود چهار تا هفت سال افزایش می یابد و ۲۰درصد باقیمانده، افرادی هستند که سرطان پیشرفته دارند و درمان های متنوع کنونی قادر به درمان آنها نیست. (سرطان پیشرفته، سرطانی است که در آن سلول های سرطانی به بافت های دیگر بدن گسترده شده و به اصطلاح، متاستاز داده است.)
شایع ترین سرطان در مردان کشورمان، سرطان معده و در زنان ایرانی سرطان پستان است که می بایست در این زمینه برنامه های آموزشی لازم ارایه شود. یکی از عواملی که سبب ابتلا به بیشترین سرطان ها می شود، مصرف دخانیات است که متاسفانه در ایران بیش از حد مجاز از آن استفاده می شود. شواهد علمی نشان می دهد که در هر دم دود دخانیات، ۴۰۰هزار نوع ماده شیمیایی وجود دارد که ۴۰مورد آن جزو عوامل سرطانزا هستند و سلول های بدن را در معرض ابتلا به سرطان قرار می دهند. اگر به مردم اطلاع رسانی شود که توتون و تنباکو حاوی حداقل ۴۰ماده موثر سرطانزاست، احتمال کاهش مصرف آن افزایش می یابد. اطلاعات و اخباری که به طور مکرر از رسانه ها در زمینه ابتلا به سرطان گزارش می شود، نشان می دهد همه ساله به آمار مبتلایان به سرطان افزوده می شود؛ با این حساب اگر به فکر پاکیزگی محیط زیست نباشیم، با سونامی سرطان روبه رو خواهیم شد. از واژه سونامی نباید وحشت کنیم. سونامی یعنی به اوج رسیدن یک پدیده و با امکانات کنونی شامل مراکز درمانی سرطان و موسسات سرطان شناسی در استان های کشور نمی توانیم پاسخگوی آمار رو به افزایش بیماران سرطانی باشیم و می بایست در این زمینه از هم اکنون برنامه ریزی صورت گیرد.
خوشبختانه شاهدیم هم اینک نهادهای دولتی از دفتر رییس جمهور محترم گرفته تا وزیر محترم بهداشت در حال برنامه ریزی برای کنترل سرطان هستند. اما می بایست اقدامات اساسی در مراکزی همچون انجمن علمی سرطان ایران و دیگر انجمن های سرطان شناسی در ابعاد علمی و اجرایی صورت گیرد. با وحدت میان فعالیت این انجمن ها، جلوگیری از پراکنده کاری و گردآمدن تمام این مجموعه ها زیر یک چتر واحد، این امکان را پیدا خواهیم کرد که با قدرت بتوانیم خدمات لازم را به بیماران سرطانی بدهیم. هرچند برای مبارزه با سرطان تنها اقدام تیم پزشکی کافی نیست، بلکه این اقدام نیازمند یک کار تیمی بزرگ است. در وهله نخست می بایست پیشگیری در اولویت قرار گیرد. یکی از این اقدامات، آموزش است. آگاه سازی بیماران نه تنها در مورد سرطان، بلکه در مورد تمامی بیماری های شایع به مردم کمک می کند با اطلاع از چگونگی داشتن یک زندگی سالم و تغییر در رفتارهای خود، بتوانند زندگی سالمی را در پیش گیرند. اینگونه رفتار، نیازمند فرهنگ سازی با ابزار اطلاع رسانی از قبیل سخنرانی های علمی، همکاری رسانه ها و صداوسیما و نصب بیلبوردهای آگاهی بخش در سطح شهر است که آهسته آهسته سبک زندگی سالم را به یک فرهنگ تبدیل می کند.
روزنامه شرق
کد خبر: ۵۵۰۱۸
تاریخ خبر: ۱۳۹۳ پنج شنبه ۱۶ بهمن