نوجوان شهروند تنها!

نوجوان شهروند تنها!
مجتبی دلیر روانشناسی اجتماعی

مدتی پیش یکی از مراجعانم نزد من شکایت می کرد که دختر ۱۱ ساله اش عاشق شده است! می گفت او هنوز ۱۱ سالش هم نشده. پسرک را هم دیده ام. یک بار می خواستم بزنم زیر گوشش. همه اش به خاطر دوستان مدرسه اش است. آنها ماهواره دارند. محرم و نامحرم سرشان نمی شود…
این یک واقعیت است که نوجوان هویت ندارد. نه دیگر <<کودک>> فلانی است، نه فلانی است! واقعا او کیست؟ اصلا وجود دارد؟ یا کسی وجودش را به رسمیت می شناسد؟ یا مبتلا به اضطراب ناشی از احساس بی نهایت تحقیرشدگی است؟ گاهی با خود می اندیشد که بود و نبود او فرقی ندارد؟ و شاید آرزوی مرگ هم بکند! یا آرزوی این که کسی پیدا شود و او را نجات دهد! شاید هم پیش خودش تصور کند که برای رهایی از حال بد برود به راه بد! مثلا شروع کند به کشیدن سیگار و قلیان تا زودتر بزرگسال محسوب شود! متاسفانه نوجویی نوجوان در این راه موثر هم می افتد. یا ممکن است سرکشی کند و در مقابل بزرگترها بایستد تا ثابت کند که وجود دارد! برخی از روانشناسان اجتماعی – بالینی معتقدند که دوره نوجوانی چیزی شبیه به تجربه مرگ است. نوجوان بدون هویت گویی در خلأ زندگی می کند و اگر از سوی خانواده حمایت لازم را دریافت نکند اضطراب زیادی پیدا خواهد کرد. به همین دلیل در فرهنگ های مختلف آیین گذار گوناگونی وجود دارد که کمک می کند نوجوان از کودکی به جوانی و بزرگسالی گذر و برای خود هویتی مستقل کسب کند. به عنوان مثال در فرهنگ متمدن ایرانی – اسلامی خودمان جشن تکلیف را داریم یا در قبایل بدوی می بینیم که طی مراسم خاصی این آیین گذار برگزار می شود. بنابراین می بینیم که پیشینیان به حساسیت دوره نوجوانی واقف بوده اند. اما امروزه به واسطه تغییرات چشمگیر اجتماعی و از طرفی پیچیدگی های فزاینده دوره نوجوانی از توجه به آن کاسته شده است. شاید یکی از علل کم توجهی این باشد که برخی روانشناسان پیشگام معتقد بودند نوجوانی دوره طوفان و طغیان است و از این رو کار زیادی برای مهار آن نمی توان انجام داد. امروزه می پذیریم که نوجوان به واسطه تغییرات زیستی، یعنی رشد جسمی، پر از انرژی است. به خاطر ترشح هورمون های مختلف غرق در احساس و هیجان است اما به دلیل هماهنگ نبودن رشد هیجانی و شناختی در کنترل رفتار خود دچار مشکل می شود. او چون کم تجربه است اگر هم بخواهد چیز زیادی از نصیحت های بزرگترها دستگیرش نمی شود. به راستی چرا نوجوان به نصیحت های نزدیکترین کسانش گوش نمی دهد؟ خب اولین علتش این است که نصیحت است! نصیحت مانع برقراری ارتباط است. از طرفی تکالیف کودکی توسط دیگران تعیین می شود و تنها زحمت کودک انجام تکلیفش است. اما در مورد نوجوان اغلب تکالیف از پیش تعیین شده و مشخصی وجود ندارد. نوجوان خود باید تجربه کند و باید برای خودش تصمیم بگیرد. والدین اغلب در تکالیف اصلی که برعهده نوجوان است یا وارد نمی شوند یا دانش و بینش کافی را ندارند.
تکالیفی که نوجوان با آنها روبه روست اغلب دشوار و چالش برانگیز است. تکالیفی که چالش برانگیزند باعث می شود والدین یا از پرداختن به آن اجتناب کنند یا بخواهند با تحکم، ایده های خودشان را تحمیل کنند. روشن است که هر دوی این روش ها نادرست است. نوجوان از نظر معنوی به سن تکلیف می رسد، از نظر جسمی به بلوغ جنسی و از نظر هیجانی دنیایی از احساسات را تجربه می کند. روابط اجتماعی او گسترش قابل ملاحظه ای می یابد و برقراری ارتباط با جنس مکمل (نخوانید مخالف!) تبدیل به معضلی پایدار می شود. او بالغ شده اما نه می تواند دراین باره با کسی صحبت کند و نه کسی با او صحبت می کند! انگار نه انگار که خالق مهربان خواسته او نیز آماده همسری شود. این اتفاق چیست که در او افتاده؟! از کجا بفهمد؟ آن را با چه کسی در میان بگذارد؟ زور بازویش زیاد می شود، قد و هیکلش بزرگ می شود، صدایش دورگه می شود، بینی اش حالا در آفساید است! کسی هم که تحویلش نمی گیرد! اعتماد به نفسش پایین می افتد. حالا دلش می خواهد کسی دلداری اش بدهد و حمایتش کند. اما نزدیکترین کسانش می گویند تو که دیگر بچه نیستی. خودت را لوس نکن! دیگر برای خودت مردی شدی… حالا او می خواهد بزرگ شود و خودش تصمیم بگیرد. برای فرار از حال بد ناشی از احساس کسالت بار تنهایی مثلا سراغ فلان مد می رود. اما او را به خاطر تصمیم ها و رفتارش مواخذه می کنند! و باز از او می خواهند مثل یک آدم عاقل و بالغ رفتار کند مثل یک عاقله مرد ۵۰ ساله! مثل این است که از فردی که خواب است انتظار داشته باشیم مطابق قوانین راهنمایی، رانندگی کند! نوجوان هم می گوید کسی مرا درک نمی کند و این دور باطل مکرر می شود. واقعا تقصیر کیست؟ والدین یا نوجوان؟ بگذارید که زود قضاوت نکنیم. یک قدم به عقب برگردیم و ببینیم چطور می توان جلوی چنین مشکلاتی را گرفت. جای شکی نیست که نوجوان با مسائلی روبه رو می شود که حل آنها به تنهایی و بدون آسیب ناشی از آزمون و خطا خارج از توانش است. بنابراین نیازمند یک راهنمای آگاه و امین است. کدام والد است که نخواهد فرزندش را تربیت کند؟ پاسخ این سوال واضح است. اما کدام والد زحمت فرزندپروری را بر خود هموار خواهد کرد؟ پاسخ این سوال در سال های بعدی زندگی فرزند او مشخص خواهد شد. به هرحال اگر شما هم نوجوانی دارید که در چگونگی رفتار با او دچار مشکل هستید بهتر است که از خودتان شروع کنید. به گذشته بازگردید و دوران نوجوانی خودتان را به خاطر بیاورید. چه آرزوها، افکار، احساسات، نیازها، ترس ها، خواسته ها و رفتارهایی داشتید؟ آیا کسی بود که به حرف هایتان گوش دهد و آنها را بفهمد؟ آیا در خانه، مدرسه و محله جدی گرفته می شدید؟ و … از این طریق می توانید دنیای فرزند خود را از نگاه او ببینید و با نوجوان خود بهتر همدلی کنید، پس اولین نکته همدلی است. نکته بعدی برقراری ارتباط موثر است. در خانه محیطی فراهم کنید که اعضای خانواده به راحتی و با رعایت احترام مسائل شان را مطرح کنند. گوشی نیوشا داشته باشید و ارتباط موثر را تمرین کنید. دانش و آگاهی خودتان را درباره نحوه رفتار صحیح با نوجوان گسترش داده و به روز کنید. در این زمینه کتاب بخوانید و در صورت لزوم از روانشناس کمک بگیرید، برای او وقت بگذارید و با او صمیمی تر شوید. دستورالعمل پروژه های دو به دو را اجرا کنید. یعنی برنامه هایی برای وقت گذرانی با او ترتیب دهید که فقط شما و فرزندتان در آن حضور داشته باشید. بدانید که اندکی بدرفتاری در این دوره کاملا طبیعی است و نبود آن جای نگرانی دارد! اما کارهای زیادی می توان کرد تا سلامت فرزند و خانواده شما تأمین شود. پس منفعل نباشید. صبور باشید و داخل چارچوبی از قبل تعیین شده به او اجازه تجربه های جدید را بدهید. منتظر خرابکاری بوده و برای رفع آن از قبل برنامه داشته باشید. جلسات هفتگی خانوادگی با حضور همه اعضای خانواده تشکیل دهید و به مرور مشکلات و راه های حل آنها بپردازید. برای بالا بردن اعتماد به نفس نوجوان مسئولیت هایی را که مطمئن هستید از پس آنها برمی آید به او محول کنید. برایش توضیح دهید که با وجود تمام نیازهایی که دارد رعایت حقوق شهروندی و مبادی آداب بودن در درجه اول اهمیت قرار دارد. او را به حضور در کلاس های آموزش مهارت های زندگی تشویق کنید. در صورت امکان خودتان هم در کلاس های آموزشی مشابه شرکت کنید. به خودتان یادآوری کنید که رفاه و آسایش شما در گروی سلامت و آرامش این شهروند جویای هویت است.

اما نوجوان را به خاطر تصمیم ها و رفتارش مواخذه می کنند! و باز از او می خواهند مثل یک آدم عاقل و بالغ رفتار کند مثل یک عاقله مرد ۵۰ ساله! مثل این است که از فردی که خواب است انتظار داشته باشیم مطابق قوانین راهنمایی، رانندگی کند! نوجوان هم می گوید کسی مرا درک نمی کند و این دور باطل مکرر می شود. واقعا تقصیر کیست؟ والدین یا نوجوان؟ بگذارید که زود قضاوت نکنیم. یک قدم به عقب برگردیم و ببینیم چطور می توان جلوی چنین مشکلاتی را گرفت.

در خانه محیطی فراهم کنید که اعضای خانواده به راحتی و با رعایت احترام مسائل شان را مطرح کنند. گوشی نیوشا داشته باشید و ارتباط موثر را تمرین کنید. دانش و آگاهی خودتان را درباره نحوه رفتار صحیح با نوجوان گسترش داده و به روز کنید. در این زمینه کتاب بخوانید و در صورت لزوم از روانشناس کمک بگیرید، برای او وقت بگذارید و با او صمیمی تر شوید.

روزنامه شهروند

کد خبر: ۲۲۳۴۹

تاریخ خبر: ۱۳۹۳ چهارشنبه ۱۵ بهمن