- هامون ایران - https://www.hamooniran.ir -

شهری که دوستدار کودک نیست!

گزارشی تحلیلی انتقادی هامون در باب جایگاه و مفهوم واژه ی کودک در حوزه ی عمومی استان بوشهر
رضا شبانکاره

اشاره: وقتی از حوزه ی عمومی حرف می زنیم، عمومن همه ی اقشار جامعه همچون کودکان، نوجوانان، جوانان، زنان، مردان، میان سالان، کهنسالان، معلولین و … را شامل می شود. در این میان برنامه ریزان شهری نیز طی این سالیان در تدوین برنامه ریزی و طرح ریزی مبلمان شهری، توجه ویژه یی برای استفاده از فضاهای عمومی شهر برای این اقشار تعیین و تدوین کرده اند. به کودکان، به عنوان آسیب پذیرترین قشر ازجامعه  توجه یی ویژه به خصوص در کشورهای پیشرفته بدان شده است.
طبق تعریف کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ایران، مقصود از کودک افراد کمتر از ۱۵ سال تمام است.
اکبر کیانی و علی اسماعیل زاده در مقاله «تحلیل و برنامه ریزی شهر دوستدار کودک از دیدگاه کودکان» می نویسند: «از سال ۱۹۸۰ به این سو، در راستای اهمیت ویژه و احقاق حقوق شهروندی بچه ها و رسیدگی به خواسته ها و نیازهای خاص آنها، در برنامه ریزی شهری توجه ویژه یی بدان شده و برای ایجاد و ساماندهی  «شهر دوستدار کودک» در جهان، مورد اهمیت برنامه ریزان و دست اندرکاران امور شهری واقع شده است. در مبانی نظری برنامه ریزی شهری، مفهوم «شهر دوستدار کودک» به این معنی است که دولتمردان چگونه این شهرها را بر اساس علایق و نیازهای کودکان اداره می کنند و نیز به شهرهایی گفته میشود که درآن،حقوق اسای بچه ها مانند سلامت، حمل و نقل، حمایت، آموزش و فرهنگ رعایت می شود.»
علاوه بر این موارد،در ساختن فضاهای عمومی ویژه ی کودک، باید امنیت شخصی، آرامش، آزادی و استقلال عمل را نیز اضافه نمود. فراهم کردن امکان دسترسی مستقل کودکان به طیف متنوعی از خدمات و فعالیت های اجتماعی مناسب کودکان در تمامی سنین و ایجاد ظرفیت سازی برای کودکان برای سالم بودن و دستیابی به مهارت های اجتماعی و فرهنگی از طریق مشارکت فعال در محیط جامعه مدنی، از سیاست گذاری های مهم برنامه ریزان شهری «شهر دوستدار کودک» می باشد.
اما دریغ که در سیاست گذاری های برنامه ریزان شهری و روستایی استان بوشهر، نه خبری از داشتن یا تلاش برای ساختن شهر دوستدار کودک است و نه حتا فضاهای عمومی ویژه ی کودک همچون پارک ها، پیاده رو و مکان های عمومی را برای مشارکت اجتماعی کودک ازنظر ایمن سازی، امنیت،آموزش و… فراهم شده است. زیرا یکی از موارد مهم در عرصه های زندگی شهری، ایجاد فضاهای مناسب، خلاقانه و مشارکت پذیر برای کودکان می باشد، تا مسئولیت پذیری، دیگر پذیری و مشارکت پذیری در کارهای جمعی را با دیگر اعضای جامعه، تجربه کنند.
به طور واضح باید گفت وقتی بچه ها در مکان های ویژه کودک حضور بهم می رسانند، امکان استقلال عمل برای آنها کم و بیش وجود ندارد و با طیب خاطر نمی توانند به بازی و فعالیت های کودکانه ی خود مشغول باشند.
عباس جاودانی – کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری- در گفت و گو با هامون می گوید: «امروزه در اکثر کشورهای جهان، به خصوص در کشورهای پیشرفته، به کودکان در گروه های سنی متفاوت اهمیت فراوان داده می شود. از آنجا که این دوران از مهمترین و حساس ترین دوران زندگی انسان بوده، شکل دهنده توانایی های جسمی و روحی نسل آینده هرجامعه ای می باشد. تفکر و برنامه ریزی صحیح و مناسب در زمینه مذکور ازاهمیت ویژه ای برخورداراست.»
این کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری در زمینه ی آسیب شناسی فضاهای عمومی کودک در استان بوشهر باور دارد: « در شهرهای استان بوشهر به ویژه درشهرهای برازجان، دالکی،دلوار واهرم کارشناسانه به این مبلمان شهری توجه نشده است. به عنوان نمونه کف پوش فوم، که سالها از عمر آن در زمین های بازی کودک می گذرد، هنوز در شهر اهرم وارد زمین های بازی نشده و نکته جالب تر اینکه پارک جدید الاحداث شادی ویژه کودک در این شهر نیز از کف پوش سیمانی از کودکان پذیرایی خواهد نمود.مبلمان بخش کودک پارک معلم شهر اهرم فاقد نور کافی در شب وسایبان برای استفاده در روز می باشد، که این امرمحدودیت هایی را برای استفاده ایجاد نموده است.»
کف پوش های سیمانی، یکی از معایب بزرگ و برجسته ی فضاهای عمومی و مراکز وسایل بازی کودکان در سطح استان بوشهر به شمار می رود. نگارنده در روزهای گذشته، خود شاهد بوده در پارک کشتکار برازجان، کودکی در حین بازی از سرسره می افتد و به دلیل کف پوش سیمانی به شدت مجروح و به حالت اغما فرو می رود، که خوشبختانه با رسیدن نیروهای امدادی و تنفس مصنوعی، و با انتقال وی به بیمارستان خطر رفع میشود.
آنچه که در سطور بالا سخن از آن رفت، اهمیت حضور مستقل و استقلال عمل کودکان در محیط های بازی است، که به دلیل ایمن نبودن فضا و عدم اعمال استانداردهای لازم، آن نشاط و پویایی که کودک می تواند در چنین محیط هایی بدست آورد، از آن خبری نیست.
محمدرضا جعفری، کودک ۱۱ ساله ی برازجانی در همین مورد در گفت و گو با هامون می گوید:«مراکز فرهنگی تفریحی باید محیطی آرام وقابل اطمینان داشته باشد تا بچه ها با آسایش وآرامش در آن اوقات فراغت بگذرانند. محیطی تمیز و بهداشتی باشد. از نور کافی برخوردار و دمای هوا در این مکان ها معتدل باشد.»  وی در مورد ایمن نبودن و کاستی های فضاهای عمومی و تفریحی کودکان در شهر برازجان می افزاید:« زمین موجود در این اماکن  آسفالت یا خاکی است که از نظر ایمنی برای بچه ها مناسب نیست و پدر ومادرها نمی توانند با خیال راحت بچه ها را تنها بگذارند. نگران سقوط بچه ها وآسیب دیدن آنها هستند و مجبورند قدم به قدم آنها را همراهی کنند. به گمان من طراحی این مکان ها، از زمین گرفته تا وسایل بازی و… باید طوری باشد که خطری بچه ها را تهدید نکند.باید بگویم لوازم بهداشتی یا اصلن وجود ندارد، یا اگر باشد هم تمیز و قابل استفاده نیستند. دستشویی ها معمولن کثیف وغیر بهداشتی هستند.سرویس آبخوری مناسب نیز وجود ندارد.»
فضاهای عمومی اگر در شهرهای استان هم وجود دارد، اما گویی ناقص و ابتر است و آن کارآیی که باید وجود آنها برای افزایش سطح توانایی و خلاقیت کودکان ایجاد کند، فراهم نیست.
عباس جاودانی بر این باورست:«حوزه های عمومی شهر بخشی ازکاربری های خدماتی مانند کتابخانه ها، سالن سینما و آمفی تئاتر،پارک ها وغیره را شامل می شود. سرانه این کاربری ها با توجه به شرایط متفاوت کشورها از نظر طبیعی، اقتصادی و…یکسان نیست. به عنوان نمونه سرانه فضای سبز در کشورهای توسعه یافته ۲۰ تا۲۵ مترمربع برای هرنفر است، اما درکشور ما بین ۷ تا ۱۲  مترمربع می باشد.»
این کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری اعتقاد دارد:«امروزه توسعه وگسترش پارک های محله ای با رویکرد کودکان،از اولویت های برنامه ریزان شهری است.این فضاها به علت در دسترس بودن وفاصله فیزیکی کم با محل سکونت و… مورداستفاده بیشتری  تا پارک های وسیع قرارمیگیرند.در شهرهای کلمه، دلوار، آبدان ودالکی سهم پارک های محله ای ناچیز و بیشتر توجه به پارک های چند منظوره است. کانون های پرورش فکری کودکان و نوجوانان،سالن سینما وآمفی تئاتر، کتابخانه وغیره ازنیازهای ضروری و الزامی کودکان و نوجوانان است، اما درشهرهای استان کم رنگ ودر روستاهای استان خاموش است.
وی در انتقاد از نحوه ی اختصاص دادن و جانمایی مبلمان شهری ویژه ی کودک می گوید: « سیاستگذاری مطلوب دولت ها می تواند کودکان دیروز را به بزرکسالانی خلاق بدل کند.امکانات حوزه ی عمومی بخش کودک ناکافی ست وتعداد مراکز کانون های پرورش فکری کودکان و نوجوانان، جانمایی، رویه اداره اداری آن، نوع فعالیت وارایه خدمات مناسب نیست.درشهر دالکی دشتستان با۸۰۰۰ نفرجمعیت تنها یک مرکز کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان، آن هم درمحلی نامناسب ودور ازدسترس احداث شده است. علائم راهنما به سمت کانون درخیابان وکوچه های اطراف آن به چشم نمی خورد.فضای بصری روی دیوار کانون نیزفاقد طرح و نقاشی برای جذب بیشتر کودک می باشد.»
جاودانی اعتقاد دارد: «خلاقیت در مبلمان ویژه کودک  در استان بوشهر فراموش شده ودست اندرکاران فکر می کنند با دوعدد تاب یا سرسره همه نیازهای کودک مرتفع می شود؛ اما واقعیت این چنین نیست.»
این کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری می گوید:«از نظرات شوراهای دانش آموزی مدارس، مربیان ومعلمان و خود ِ کودک جهت تصمیم گیری برای این قشر استفاده ای نمی شود. به همین دلایل کودکان ما به جای سپری کردن اوقات فراغت باهم سن وسالان خود در محیط های عمومی، ترجیح می دهند در منزل، خود را با بازی های رایانه سرگرم نمایند.»
وی از نهادهای تاثیرگذار در ترغیب کودکان به مشارکت اجتماعی به شهرداری ها و دهیاری ها، جمعیت هلال احمر، آموزش و پرورش، ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی، راهنمایی و رانندگی و بهزیستی اشاره می کند.» اما معتقد است: «برخی اقدامات این مراکزمانند تشکیل مجلس دانش آموزی آموزش و پرورش، مانور زلزله هلال احمر ویژه کودک یا کودکان همیار پلیس بیشتر جنبه تبلیغاتی و سمبلیک دارد تا کاربردی.» وی می گوید باید با کودک رفتار صادقانه داشت.
محمدرضا جعفری، از کودکان برازجانی نیز می گوید: فضاهای عمومی شهر برای حضور اجتماعی و خلاقانه ی کودکان در حال حاضر مناسب نیست. این کودک ۱۱ساله بر این باورست: «از فضاهای عمومی شهر، کتابخانه ها هستند که من فعلن به دلایل نبود امنیت و عدم امکان حضور مستقل در مکان های عمومی، اجازه ی حضور در این مکان ها را ندارم و خانواده ام ترجیح می دهند که من در خانه مطالعه داشته باشم. در عین حال که تجربه هایی از شرکت در کلاس های کانون پرورش فکری کودکان را داشته ام، به دلیل شلوغ بودن کلاس ها ،راضی نبودم.»
یوسف اعتصامی – مجسمه ساز و طراح تندیس های شهری- در گفت و گو با “هامون” نیز، وجه گرافیستی فضاهای عمومی و مبلمان شهری ویژه کودک را از موارد مهم برای جذب مخاطب تلقی می کند. وی بر این باور است: «استفاده مناسب از مبلمان شهری ویژه کودک میتواند تاثیر خوبی در رفتارهای اجتماعی آینده سازانمان داشته باشد.در کل میتوان فضایی طراحی کرد که کودک احساس امنیت بیشتری در آن داشته باشد؛ ولی نمیتوان گفت که آن فضا کاملا امن باشد.»
اعتصامی بر این باور است: «کودک عمومن مهمترین تجربیات کودکی خود را در محیط های عمومی بدست می آورد و در این محیطها شخصیتش شکل می گیرد.» این هنرمند با انتقاد ازعدم پرداخت هنری و وجه گرافیستی مبلمان شهری ویژه ی کودک درشهرهای دشتستان بویژه برازجان می گوید: «در مراکز تفریحی و آموزشی، هماهنگی بین وسایل بازی و محیط اطراف آن به هیچ وجه صورت نگرفته،فقط سعی شده تا با بعضی از فضاسازی ها و رنگ های شاد، آن فضا را به فضایی برای کودکان تبدیل کنند»
با این همه، به نظر می رسد در سطح شهرستانهای بوشهر، همچون تنگستان، دشتستان و شهرهای اطراف آن به طور جدی نیازداشتن به باز تعریف یک مبلمان شهری ویژه کودک کارآمد با یک سیستم فنی نظارتی صحیح ضروری است. البته در این میان متاسفانه حرکتی رو به جلو از مسئولین شهری نیز به چشم نمی خورد. فضای شهر می بایستی دارای کیفیت ویژه ای باشد تا برای حضور بدون خطر ِکودک، آماده پذیرایی و  باعث رشد و بالندگی او شود.