در همچنان بر پاشنه محرومیت می‌چرخد؛ در جنوب‌شرقی‌ترین نقطه ایران. بیش از سه‌دهه از تصویب سند توسعه محور شرق می‌گذرد. تاریخی تقریبا همزمان با شکل‌گیری دوبی و ٢٠سال از مصوبه مناطق آزاد تجاری. مصوبه‌ای که چابهار، کیش و قشم را به‌عنوان نخستین مناطق آزاد کشور لحاظ می‌کرد. چابهار همچنان محروم، توسعه‌نیافته و عقب‌تر از کیش، قشم و با فاصله‌ای بسیار بیشتر از دوبی قرار دارد. منطقه‌ای آزاد که قرار بود به تجارت و صادرات بپردازد، تبدیل به بازارچه‌ای برای فروش اجناس چینی شده است. با روی‌کار‌آمدن دولت یازدهم توجه‌ها به جنوب‌شرقی‌ترین نقطه ایران جلب شده است؛ به منطقه محروم بلوچستان، چابهار و مکوران؛ محرومیتی که از بدو ورود در فرودگاه رخ می‌نماید. منطقه آزاد چابهار هنوز فرودگاه ندارد و از امکانات محدود پایگاه نظامی برای رفت‌و‌آمد مسافرانش استفاده می‌کند. توسعه در آن منطقه رشدی فزاینده یافته اما این توسعه، نگرانی‌هایی از جنس پیامدهای توسعه ناپایدار را به‌همراه داشته است. نگرانی‌ها از تبدیل‌شدن چابهار به عسلویه‌ای دیگر، انتقاد از فقدان ایجاد زیرساخت‌ها در منطقه آزاد چابهار، پیامدهای استقرار صنایع سنگین در منطقه و تاثیر آنها بر محیط‌زیست و… از موضوعات مهمی بود که در همایش ریشه‌ها و پیوندها در هنر آمایش چابهار و مکوران عنوان شد؛ همایشی که با حضور اندیشمندان و نخبگان و برای تحقق توسعه پایدار همه‌جانبه‌نگر با همکاری فرماندار چابهار و منطقه آزاد و… برگزار شد. جمعی متشکل از معماران، متخصصان آمایش، جامعه‌شناسان، انسان‌شناسان، شهرسازان و… سفری سه‌روزه به چابهار داشتند تا در کنار مسوولان، نخبگان و فعالان محلی راهبردهای توسعه‌ای را برای چابهار که مبتنی‌بر فرهنگ، ملاحظات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، آب، کشاورزی و شیلات، کالبدی- فضایی، گردشگری و میراث تاریخی، طبیعی و فرهنگی و… است، تدوین کنند.
رانه یلدا، دبیر همایش «ریشه‌ها و پیوندها در هنر آمایش چابهار و مکوران» این همایش را گامی مهم برای توسعه جنوب سیستان‌وبلوچستان ارزیابی کرد و گفت: هدف از برگزاری این همایش ایجاد محیطی برای گفت‌وگو و ایجاد نوعی اتاق فکر بود. آمایش ریشه‌هایی را دربر می‌گیرد که توسعه را به‌صورت هماهنگ به پیش می‌برد: توسعه‌ای درونزا و پایدار. ٣٠سال است که درباره توسعه در محور شرق صحبت می‌شود، اما باید این حرف‌ها به عمل نزدیک و قدم‌به‌قدم مراحل اجرایی‌اش تعریف شود. یکی از مسایل مهم در توسعه، بازکردن درهای استان به‌روی داخل و خارج و ایجاد راه‌های ارتباطی چه به‌لحاظ فیزیکی و چه معنوی است.
وی با اشاره به اینکه بعد از مدت‌ها توجه دولت به این بخش از کشور جلب شده است، گفت: ما در این همایش سه هدف را دنبال می‌کنیم؛ هدف اول به‌اشتراک‌گذاشتن تجربیات زیستی میهمانان و کارشناسان است و ارایه نظرات و پیشنهادات آنها که دستمایه بیانیه نهایی همایش خواهد بود. هدف بعدی این است که ساکنان خود «چابهار» بخواهند از همه‌جای ایران به چابهار بیایند، جمعیت شهر دو، سه برابر شود و شهر رشد کرده و تبدیل به شهری مطرح در جهان شود و این امر با توجه به قابلیت‌ها و توانایی‌های چابهار شدنی است.
یلدا در ادامه تاکید کرد که نباید دوبی الگوی چابهار باشد، اگرچه افرادی که دوبی ناپایدار را ساختند باید به آنها آفرین گفت، اما توسعه «مکوران» باید توسعه متعادل میان شهرسازی و آداب و فرهنگ مردمان بلوچ باشد. پیش از انقلاب، بافت بلوچ با سه هزار نیرو در اینجا فعالیت می‌کرد. باید صنعت رونقی دوباره بگیرد، اگرچه نقش بندر بیشتر ترانزیت است اما باید مکانیزم‌های مختلف را برای احصای کارآمدترین مدل توسعه به کار بگیریم.
امتیاز فروخته شده دانشگاه را پس گرفتیم
دومین سخنران همایش مبارکی، مدیر منطقه آزاد چابهار بود. وی در ابتدا اظهار امیدواری کرد که این همایش بتواند نقشه راه و راهبردی برای توسعه بخش جنوبی استان سیستان‌وبلوچستان ارایه دهد.
وی با اشاره به پیشینه منطقه آزاد چابهار گفت: این منطقه آزاد در سال٧٢ با مصوبه مجلس‌شورای‌اسلامی همزمان با کیش و قشم متولد شد. منطقه آزاد چابهار حدود ١۴هزارهکتار اراضی را به خود اختصاص داده است که با یک حصار از شهر جدا شده که این حصار تنها حدود و ثغور خود را مشخص می‌کند و به این معنی نیست که ما از شهر، مردم، فرهنگ و پیشینیان خود جدا شده‌ایم. این ١۴هزار هکتار در ٩ پیکره تعریف شده است؛ پیکره مسکونی، تجاری، کارگاهی یک و دو، صنایع سنگین، گردشگری، روستای تیس و پیکره جنگلی.
وی با اشاره اینکه در خلال این سال‌ها منطقه آزاد، فرازونشیب‌های فراوانی داشته، گفت: اقدامات خوبی در حال ایجاد و شکل‌گیری است و به توسعه منطقه شتاب داده شده است.
مبارکی در ادامه با اشاره به سفرهای مختلف انجام‌شده به دیگر مناطق تجارت آزاد جهانی همچون هندوستان، عمان و… تاکید کرد: آنها همچون ما بازاری برای فروش محصولات چینی نساختند. فلسفه وجودی منطقه آزاد، برای توسعه تجارت است و نه فروش محصولات خارجی. در عمان در کمتر از ٩سال فرودگاه و اسکله‌هایی برای پهلوگرفتن کشتی‌های ۴٠٠هزارتنی ساخته‌اند.
وی با تاریخی‌خواندن عقب‌ماندگی‌های چابهار گفت: تا زیرساخت‌ها آماده نشود و سرمایه‌گذاری خوبی انجام نشود، توسعه اتفاق نمی‌افتد آن هم با همت همگانی برای جبران این عقب‌ماندگی‌ها. چابهار هنوز فرودگاه ندارد و موافقت اولیه‌اش بعد از ٢٢سال گرفته شده است. ترمینالی که در شأن مردم استان باشد، نداریم. ضروری‌ترین اقدام، ایجاد فرودگاه برای چابهار است. دومین اقدام توسعه بنادر است آن هم در چابهاری که ترانزیت، سومین محور سند بالادستی‌اش است. راه‌آهن در حال اجراست و راه‌حل بعدی حل مشکل گاز منطقه است. در حال حاضر واحد‌های صنعتی زیادی همچون آلومینیوم، پتروشیمی و… در حال جانمایی هستند که بدون حل مشکل گاز فعالیت‌شان ممکن نیست. برخی از این واحد‌ها تحویل زمین‌شان انجام شده و برخی دیگر در مرحله تحویل زمین هستند و تخمین زده می‌شود بتوانند جمعیتی ۵۶هزارنفری را به جمعیت شهر اضافه کنند. توانستیم امتیاز دانشگاه را که در سال٨٩ فروخته شده بود، بازپس بگیریم که این موضوع از درخواست‌های جدی مردم بود. دانشگاه از مهرماه فعال شده و هدفمان آموزش نیروهای بومی است که ماندگارتر هستند و امیدواریم بتوانیم نیروهایی آموزش‌دیده برای صنایعی که در منطقه مستقر می‌شوند آموزش دهیم.
وی با اشاره به دیگر اقدامات در دست اجرا افزود: استادیوم دوهزارنفری شهر، ۵٠درصد پیشرفت داشته و روستای تیس به‌عنوان روستای پایلوت گردشگری در منطقه آزاد با اسکله صیادی تفریحی ساخته می‌شود. باید بتوانیم سرمایه‌گذاران بومی را که به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و دیگر نقاط کشور رفته‌اند جذب کنیم و تاکید می‌کنم راه نجات ما پژوهش است.
ایجاد خانه بلوچ
میهمان بعدی همایش سیدمحمد بهشتی بود. او که به صورت ویدئویی پیشنهاد ایجاد خانه بلوچ را مطرح کرد، گفت: خانه بلوچ برای شناسایی فرهنگ بلوچ راه بیفتد. بارزترین ویژگی فرهنگ بلوچ اهل صلح‌بودن آنهاست و آنها سرزمینشان را عاشقانه دوست دارند و شرط اول برای هر قدم توسعه‌ای، پرداختن به مزیت‌های فرهنگی و تاریخی هر سرزمین است، در غیراین‌صورت هر قدمی ضدتوسعه‌ای است.
چابهار بزرگترین ناوگان دریایی کشور را دارد
سخنران بعدی همایش گلشنی مدیر شیلات چابهار بود. وی به نقش شیلات در توسعه استان و آمایش پرداخت. گلشنی با تاکید بر اینکه آمایش مطلوب‌ترین و عادلانه‌ترین و پایدارترین آرایش ممکن است. گفت: در یک‌ماه گذشته سند توسعه شیلات استان به تصویب رسیده و امیدواریم در تدوین برنامه پنجم توسعه و برنامه آمایش موردتوجه قرار گیرد.
وی با بیان اینکه چابهار بزرگترین ناوگان کشور را دارد گفت: در حال حاضر ٢۴٠٠ فروند شناور و ٢۴هزار نیرو در بخش شیلات فعالیت می‌کنند و جمعیت ٨٠هزارنفری را در بخش صیادی تشکیل داده‌اند. وجود ١٠٧ واحد صنایع شیلات، بازار حراج آبزیان، رتبه نخست صید انواع آبزیان، سهم ٣٠درصدی در کل صید آبزیان و سهم ٣۵درصدی در صید آبزیان جنوب از نکات قابل ذکر در زمینه شیلات چابهار است، به‌طوری‌که یک‌پنجم آبزیان کشور در این منطقه قرار دارند و ٨۵درصد تن‌ماهی کشور در سیستان صید می‌شوند. در اقیانوس هند که ٣٢ کشور صید می‌کنند ما رتبه دوم را در سال٢٠١۴ و از لحاظ پایبندی به قوانین و مقررات بین‌المللی فائو رتبه نخست را کسب کردیم. همه اینها نشان‌دهنده ظرفیت‌های شیلات استان است.
وی با اشاره به هدف‌گذاری‌های انجام‌شده گفت: ما یک تن تولید در سال١۴٠۴ و اشتغال ٣٠٠هزارنفر را پیش‌بینی کردیم و درصدد ایجاد انقلابی در این بخش هستیم و سند توسعه شیلات نخستین سند توسعه استانی است که مورد توجه قرار گرفته است.
مدیر شیلات چابهار در ادامه با تاکید بر نگرانی‌ها در این بخش گفت: شیب فزاینده توسعه در استان در حال شکل‌گیری است و اگر از حالت آمایشی خود خارج شود ممکن است آفت‌های زیادی به دنبال داشته باشد. متاسفانه گاهی به‌لحاظ نگاه‌های کانالیزه و در یک جهت و بدون نگاه آمایشی برخی صنایع در کشور در حال شکل‌گیری هستند که مشخص نیست چه آسیبی به صیادی که نگاه آمایشی دارد و اشتغال پایدار است می‌رسانند.
گلشنی با تاکید بر اینکه بیایید عسلویه‌ای دیگر درست نکنیم گفت: شکل‌گیری صنایع مرتبط با شغل اصلی مردم باید از اولویت‌ها باشد. مهم‌ترین تهدید خارج‌شدن ساحل از حالت آمایشی است حال آنکه ما ۵۴٠ کیلومتر مرز آبی و ١١ بندر و مرکز تخلیه صید داریم. در حال حاضر اشتغال صیادی در پارس‌جنوبی از بین رفته است. پساب‌ها می‌تواند بسیار آسیب‌رسان باشد.
در ادامه این همایش پنل سرمایه اجتماعی، توسعه اجتماعی با حضور خلیل درخشان مالک بزرگترین واحد کشت‌وصنعت استان، سردار زهی از نخبگان اجتماعی، عادل هزاری فعال اجتماعی، امیربهزاد بهزادپور از کشاورزان بنام بم، عبدالوهاب شورلی‌بور جامعه‌شناس، حمیرا ریگی فرماندار قصرقند و مهدی رحمانیان مدیرمسوول روزنامه شرق و ناصر فکوهی انسان‌شناس تشکیل شد.
حمیرا ریگی که نقش مدیریت پنل را برعهده داشت، به طرح این سوال پرداخت که توسعه به‌صورت سنتی پیش برده شود یا علمی.
سرمایه اجتماعی در سیستان در پایین‌ترین حد خود است
شورلی‌بور با تعریف عبارت سرمایه اجتماعی گفت: توسعه بدون توجه به امکان گفت‌وگوی کنشگران اجتماعی اتفاق نمی‌افتد. سرمایه اجتماعی در نظر من اعتماد میان مردم و نهادهای دولتی با حاکمیت است و مهم‌ترین عامل فرسایش سرمایه اجتماعی، برنامه‌های توسعه‌ای بود. من با رویکرد فرهنگی موافق‌ام اما اگر بحث سیاست و تحولات ساختاری را نادیده بگیریم نمی‌توانیم به نسخه شفابخش برسیم.
حس و عرق ملی در مرز مهم‌ترین سرمایه اجتماعی است
سخنران بعدی مهدی رحمانیان بود. وی با اشاره به خاطراتش از دوران فرمانداری چابهار گفت: در زمان استانداری حسینی، وی مدیران استان را با اتوبوس به نقاط مختلف استان می‌برد. در یکی از این بازدیدها به روستایی مرزی رفتیم که مرز از میانش می‌گذشت. من از پیرمردی پرسیدم شما ایرانی هستی یا پاکستانی. وی جواب عجیب و هوشمندانه‌ای داد؛ گفت ما هر چه باشیم، ایرانی هستیم و این سرمایه اجتماعی است. حس و عرق ملی‌ای که در مرز وجود دارد با وجود تلاش‌های برخی برای واگرایی، مهم‌ترین سرمایه اجتماعی است. من در ابتدای فرماندارشدنم پیشنهاد جلسات شورای اداری با مردم را دادم و جلسات را در مسجد برگزار کردیم. مدیران مخالفت می‌کردند، می‌گفتند سوالات تند می‌پرسند و من گفتم اتفاقا ما باید سوالات تند را پاسخ دهیم. در ابتدا سوالات توفانی می‌پرسیدند؛ از جمله دونفر از حاضران جمع. مدیر آموزش‌وپرورش وقت برآشفته شد و من گفتم بگذارید حرفشان را بزنند و کم‌کم کار به جایی رسید که ما خواهش می‌کردیم حرف بزنند. اعتماد میان مردم و مسوولان سرمایه اجتماعی است. اگر این رابطه اعتمادآمیز باشد، به هدف جلب سرمایه اجتماعی رسیده‌ایم.
بعد از انقلاب در ایران سرمایه اجتماعی در بلوچستان روبه‌رشد بوده
سردار زهی سخنران بعدی همایش با بیان اینکه بعد از انقلاب در ایران سرمایه اجتماعی در بلوچستان روبه‌رشد بوده گفت: در جامعه با سرمایه‌های مختلفی روبه‌رو هستیم. سرمایه اجتماعی پل ارتباطی میان سرمایه‌های مختلف است. کاتالیزور در سایه است و سوال این است؛ آیا این اعتماد در واکنش ما با نهادها وجود دارد؟ برای پاسخش یک روایت را بازگو می‌کنم: در روستایی متروکه در نزدیکی مرز زوج سالمند بلوچ در وضعی اسفناک و بدون آب زندگی می‌کردند. فامیل متمکنشان که در پاکستان کارخانه کائوچو داشت برای بردن آنها به پاکستان و خارج‌کردنشان از آن وضعیت به‌دنبالشان آمد اما آنها نرفتند و تا زمان مرگ در روستا ماندند.
ناصر فکوهی به‌عنوان سخنران بعدی پنل گفت: اینجا مقصود اعتماد است و سرمایه اجتماعی درواقع تعریف پرستیژ است و مجموعه نهادها و آدم‌هایی است که فرد می‌تواند با آنها در ارتباط باشد. وقتی ارتباط کم می‌شود چرخه فقر شروع می‌شود. یکی از بزرگترین خدمات دولت اصلاحات فعال‌کردن ان‌جی‌اوها بود و آنها سرمایه اجتماعی را از طریق ایجاد ارتباط به وجود آوردند.
خلیل درخشان هم در این پنل با تاکید بر نقش سرمایه اجتماعی در سرمایه اقتصادی گفت: وقتی اعتماد در جامعه‌ای از بین می‌رود دیگر هیچ تعاملی اعم از فرهنگی و اقتصادی و… شکل نمی‌گیرد و سرمایه اجتماعی بالاتر از دیگر سرمایه‌هاست و می‌تواند روابط موفق اقتصادی را شکل دهد. عادل مزاری به بحث فروپاشی اخلاقی و اجتماعی و ازدست‌رفتن باورها و نهادینه‌شدن دروغ و تهمت از تریبون‌های اصلی جامعه پرداخت و تاکید کرد اصلاحات زیربنایی لازم و اساسی است. چراکه روندها به ازدست‌رفتن اعتماد جوانان منجر شده و حق هم دارند. خطر دیگر خطر سلفی‌گری در منطقه است. رشد جمعیت در اینجا بسیار زیاد است. من جوان متولد ۵٨ را دیده‌ام که چهار زن و ١۵فرزند دارد و رشد جمعیت، نبود اشتغال، فقر و… باعث مشکلات می‌شود. باید اشتغال ایجاد کنیم و منتظر هم نمانیم که از تهران بیایند برای ما اشتغال ایجاد کنند. باید هیات‌مدیره منطقه آزاد اصلاح شود و از نیروهای بومی و نخبگان استان استفاده شود. باید فرماندار عضو هیات‌مدیره باشد.
روز دوم همایش به جمع‌بندی مباحث، پنل آمایش سرزمین و ارایه بیانیه اختصاص داشت. دکتر حمیده امکچی، دکترای برنامه‌ریزی شهری و مدیر گروه مطالعات مرکز تحقیقات شهرسازی ایران با بیان اینکه باید از ظرفیت بالقوه چابهار در مطلوب‌ترین شرایط استفاده شود گفت: برای دستیابی به توسعه پایدار و اجتناب از عوارض بازدارنده آن و بازتولید عقب‌افتادگی ناچار به تدارک سیاست‌های آمایشی مبتنی بر برقراری تعادل در ظرفیت‌سازی هستیم. بررسی کوتاهی به ما می‌گوید در دستیابی به اهداف منطقه آزاد چابهار ناکام بوده‌ایم. هیچ شاخصی در طرح توسعه‌محور شرق ما را برای دستیابی به اهداف طرح پشتیبانی نمی‌کند.
تعارضات مرزی نهادها و دستگاه‌ها مساله‌ای جدی است
وی تاکید کرد درحال‌حاضر مساله تعارضات مرزی نهادها و دستگاه‌های منطقه مساله‌ای جدی است که در سراسر کشور هم وجود دارد. مساله بعدی عدم اجرای برنامه‌های مربوط به تامین زیرساخت‌های اساسی است. دوری از منابع انرژی و عدم تدارک خطوط و تامین آن و محرومیت شدید منطقه و نارسایی شبکه موردنیاز برای ارتباط مسایل دیگری هستند. باید فرودگاهی مناسب در مقیاس و اندازه‌ای متناسب با وظایف جدید منطقه تدارک دیده شود.
وی با اشاره به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال١٩٩٠ گفت: پس از استقلال کشورهای تازه استقلال‌یافته، آنها خواهان شکل‌دادن به روابط مستقل خود با سایر نقاط هستند و هرچند کمی دیر شده است، اما ما می‌توانیم از این موضوع به‌عنوان فرصت استفاده کنیم و چابهار می‌تواند در این میان نقشی حیاتی داشته باشد و باید به این امر در سیاست‌گذاری‌ها توجه شود.
به‌گفته امکچی ما نیازمند بازتعریف نقش ایران در چارچوب تنظیمات نوین ژئوپلیتیک منطقه هستیم و چابهار تنها بندری است که به آب‌های آزاد و اقیانوس هند دسترسی دارد. چابهار در مقایسه با کیش و قشم مزیت داخل سرزمینی‌بودن را داشته و مناسب‌ترین جایگاه را برای پذیرش نقش نیابتی بندرگاهی برای مبادلات تجاری با سایر کشورهای منطقه دارد.
وی با ارایه پیشنهاداتی برای توسعه چابهار گفت: تدارک منظومه‌ای از نقاط منفصل و متصل برای وظایف پیش‌بینی‌شده توسعه‌ای، تاسیس فرودگاه و تامین اراضی مورد نیاز آن، تدارک آزادراه ساحلی، تدارک سایت‌های بزرگ دپو و انبارداری خشک در همیاری با انبارهای سیرجان، تدارک خطوط انتقال حامل‌های انرژی، تدارک تمهیدات حقوقی و قانونی لازم برای برقراری ترانزیت کالا با کشورهای همسایه از این جمله بود. دکترمجید روستا دکترای برنامه‌ریزی شهری و عضو هیات‌مدیره شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، نخستین سخنران روز اول بود. وی با بیان اینکه چابهار یکی از سه نقطه کشور است که پدیده کپرنشینی دارد، گفت: اساسا امروزه یکی از چالش‌هایی که در هزاره سوم در دنیا مطرح است موضوع فقر شهری است؛ این مساله فقر شهری مساله‌ای است که کارکرد و عملکرد شهرها را در دنیا تحت‌تاثیر خود قرار داده است، مخصوصا در کشورهای درحال توسعه. در سال١٩٧٠، ٣٧درصد جمعیت دنیا در شهرها زندگی می‌کردند. این آمار در سال٢٠٠٠ به ۴٧درصد رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا سال٢٠٣٠ این نسبت به ۶٠درصد جمعیت شهرنشین می‌رسد. این شهری‌شدن در کشورهای در‌حال‌توسعه اتفاق می‌افتد. این به این معنی است که در واقع روستاها دارند جمعیتشان را به نفع شهرها تغییر می‌دهند. این اتفاقات نظام اسکان را از سه حالت زندگی شهری، زندگی روستایی و عشایری به نظام سکونت روستایی، شهری و نواحی فرودست و فقیر شهری تبدیل می‌کند. وی افزود: اساسا شهرها در اثر این تغییرات اسکانی، تجلی‌گاه فضاهایی می‌شوند که این فضاها فقر شهری را در خود شکل می‌دهند. ۴٢درصد کل جمعیت کشورهای در حال توسعه در محلات فقیرنشین زندگی می‌کنند. براساس گزارش سازمان‌ملل امروزه از هر هفت‌نفر یک‌نفر در دنیا در سکونت‌گاه‌های غیررسمی و محلات فقیرنشین زندگی می‌کند و پیش‌بینی شده این جمعیت تا سال٢٠٣٠ به دومیلیاردنفر برسد. اگر دولت‌ها و مدیریت شهری برای این موضوع برنامه‌ریزی نداشته باشند کمتر از ١۵سال دیگر این جمعیت به دوبرابر می‌رسد و این چالش جدی از هم‌اکنون در اسناد بین‌المللی به‌عنوان یک زنگ خطر مطرح شده است.
احمد علی موهبتی، فرماندار چابهار در ارتباط با بحث توسعه بندر چابهار گفت: بندر، ساحل خلیج را در ۵ فاز، در بر می گیرد. باید ظرفیت بندر به ٨۶ میلیون تن برسد و تملک انجام شود اما مطالعات آن در حال انجام است. در ارتباط با بحث فرودگاه، بحث مکان‌یابی آن انجام شده است تا منطقه آزاد، حداکثر بهره‌وری را داشته باشد. احداث فرودگاه حداقل ٣٠٠ میلیارد تومان هزینه دارد و در ٨باند ساخته خواهد شد؛ چراکه منطقه آزاد، به فرودگاه نیاز دارد و باید همه دست‌به‌دست هم بدهیم تا بحث ایجاد فرودگاه را اجرایی کنیم.