حوزه فرهنگی نوروز
مینو سلیمی
نوروز زمان نوگشتن سال و زمان باززایی و تجدید حیات طبیعت و آغاز رستاخیز مردگان و زندگان در تکرار نوبتی آفرینش و آغاز یک زندگی نوین دیگر است. با نوروز همه چیز تجدید و نو می‌شود. زندگی در طبیعت و پدیده‌های طبیعی و زندگی در شکل اجتماعی جماعات مردم رنگ و جلایی نو میگیرد (بلوکباشی،۷۳:۱۳۷۹). نوروز یک جشن باستانی ایرانی است که علاوه بر‌ایران در چند کشور منطقه که دارای فرهنگ مشترک هستند جشن گرفته می‌شود. این جشن‌ها که با آغاز فصل بهار و بیداری طبیعت آغاز می‌شود همان حرکتی است که از یک فرهنگ ملی سرچشمه گرفته و در حال تبدیل شدن به یک «نماد جهانی» است. نوروز مرزهای جغرافیایی را درمی‌نوردد و در میان مردمان بسیاری زندگی می‌کند. این مهمان که همه به گرمی‌به استقبالش می‌روند و گرامیش می‌دارند شادمانی با خود می‌آورد. رنگ و ذوق این شادمانی را در همه جا می‌توان دید و شنید.
نوروز در آذربایجان: بر طبق آداب و رسوم در روزهای پیش از عید نوروز، نظافت و گردگیری از خانه و حیاط و کاشتن درخت و از این قبیل امور انجام می‌شود. در عید نوروز انواع شیرینی (قوقال، کلوچه، فصلی، باقلوا، شکرپاره، نان شکری) و پلو می‌پزند. تخم مرغ رنگ میکنند. در مجمعه و سینی‌ها خنچه می‌آرایند، شمع روشن میکنند، آتش می‌افروزند، سمنو می‌پزند، برای رفتگان خیرات میکنند، قهر کنندگان آشتی میکنند؛ آشنایان و همسایگان به دیدار یکدیگر می‌روند و عیدی می‌دهند و عیدی می‌گیرند. عاشیق‌ها درباره بهار مدیحه سرایی میکنند، دختران و پسران لباس نو می‌پوشند، رقص و پایکوبی میکنند و «یاللی»۱ می‌رقصند. جوانان اسب می‌تازند، کشتی می‌گیرند. در عید نوروز «هاخیشتا»۲، «بنوشه»۳، « کوسه- کوسه»۴ بازی میکنند. جشن بهار که نشانه‌ای از عشق به زندگی و طبیعت است در جمهوری آذربایجان با شکوه تمام جشن گرفته می‌شود. (امیراحمدیان،۷۹:۱۳۸۰).
نوروز در ازبکستان۵ مردم ازبکستان نیز هر سال اول فروردین را به عنوان عید نوروز، جشن می‌گیرند. نوروز در بین ازبک‌ها از خانه‌تکانی آغاز می‌گردد. زنان و دختران وسایل خود را از خانه‌ها بیرون آورده و آن را در آفتاب پهن میکنند تا بوی آفتاب نوروزی به خانه و کاشانه آنها دمیده و هوای آن را گوارا سازد. بعضا هر طبق، بشقاب و یا کوزه و کاسه شکسته خود را دور افکنده دیگ‌ها را از آب باران فروردین پر میکنند تا تمام سال رزق خانواده آنها فراوان و پر و پیمان باشد. آنها از شیره گندم نورسته به طور دسته‌جمعی و با سرود و ترانه سمنک‌های تنوری می‌پزند. مردم ازبک نوروز را با عبور لک لک‌ها تشخیص می‌دهند و بعضی‌ها فال پرنده می‌بینند و پیشگوییها میکنند. در این روزها دختران قفلها را به اشخاص معتبر و سیراولاد (دارای فرزند زیاد) می‌دهند که بگشایند تا بختشان گشاده گردد. زنهای بی‌فرزند برای حامله شدن بر لب آب روان می‌نشینند و کلوخ در آب می‌اندازند و دعا میکنند. جوانان در زمین‌های چمن کشتی می‌گیرند و در بزکشی‌ها شرکت می‌ورزند.
نوروز در افغانستان: نوروز در شهر بلخ با برافراشتن درفش کاویانی در میان انبوه مردم شاد و سرور و شادی در دشت شادیان ۶ برگزار می‌شود. در جشن‌گاه نوروزی بلخ و مزارشریف همچنین دسته‌های ساز و سرود و رقص، دسته‌های بازی‌های محلی و ورزشی همچون کشتی‌گیری، بزکشی، اسب دوانی، نیزه‌پرانی، چوب‌بازی، توپ بازی، چوگان‌بازی، شمشیربازی، سنگ‌پرانی، مسابقه انتخاب بهترین حیوانات و بسیاری بازی‌های دیگر برگزار می‌شود. در این جشن شیرینی‌پزها، کلوچه‌پزها، حلواگرها و پزندگان دیگر خوراکی حضور دارند. خواندن سرود و ترانه‌های نوروزی از ویژگی‌های نوروز است. آوای ترانه مشهور ملا محمد جان ۷ از هر کوی و برزن در این روزها شنیده می‌شود (غیاث آبادی، ۱۱۸:۱۳۸۰).
نوروز در ایران: نوروز از جشن‌های باستانی ایرانیان است که امروزه در محدوده جغرافیایی ایران شناخته‌شده و دارای رسمیت است. خانه‌تکانی و تمیز کردن منازل و لباس‌ها در حدود ۱۰ روز پیش از نوروز از مقدمات مراسم‌های نوروز است. (معروفی،۲۰۱:۱۳۷۶)چهارشنبه سوری۸، عید مردگان۹، سفره هفت سین۱۰، درست کردن شیرینی‌ها و نان‌های مختلف، سمنو، سبزی پلو با ماهی، میر نوروزی۱۱، کوسه و گردش نوروزی ۱۲، رسم تکم چی۱۳، حاجی‌فیروز۱۴، تخم مرغ شکنی۱۵، شال اندازی۱۶، عیدی دادن و گرفتن، دید و بازدید و سیزده به در از جمله رسم‌هایی است که در ایران انجام می‌شود.
نوروز در پاکستان: در پاکستان نوروز را عالم‌افروز یعنی روز تازه رسیده که با ورود خود جهان را روشن و درخشان می‌کند می‌نامند.در میان مردم این سرزمین تقویم و روز شمار و یا سالنمای نوروز از اهمیت خاصی برخوردار است. بدین جهت گروه‌ها و دسته‌های مختلف دینی و اجتماعی در صفحات اول تقویم‌های خود به تفسیر و توضیح نوروز و ارزش و اهمیت آن می‌پردازند و این تقویم را در پاکستان (جنتری) می‌نامند. از آداب و رسوم عید نوروز در میان مردم پاکستان می‌توان به خانه‌تکانی و یا به عبارتی پاکیزه کردن خانه و کاشانه و پوشیدن لباس و تهیه نمودن انواع شیرینی مثل (لدو) گلاب حامن، رس ملائی، کیک، برفی، شکرپاره، کریم رول، سوهن حلوا، و همچنین پختن غذاهای معروف این ایام و عیدی دادن و گرفتن و دید و بازدید اقوام اشاره نمود.در ایام نوروز مردم پاکستان از گفتار نامناسب پرهیز نموده و با نواختن و نوازش یکدیگر با احترام و اخلاص یکدیگر را نام میبرند. همچنین سرودن اشعار نوروزی به زبان‌های اردو، دری و عربی در این ایام مرسوم است که بیشتر در قالب قصیده و غزل بیان می‌شود. پاکستانی‌ها بر این باورند که مقصد نوروز، امیدواری و در امن و صلح و آشتی نگهداشتن جهان اسلام و عالم انسانیت است تا آنجا که آزادی و آزادگی، خوشبختی و کامیابی، محبت و دوستی و برادری و برابری همچون بوی خوش گلهای بهاری در دل و جان مردمان جایگزین می‌گردد (سولقانی، ۲۴۸،۱۳۷۹).
نوروز در تاجیکستان: در تاجیکستان و کشورهای دیگر آسیای مرکزی آمادگی برای برگزاری جشن نوروز از اوایل بهمن ماه آغاز می‌شود. زنان به عنوان نگهدار آتش و روشنایی خانه برای جشن نوروز گندم و سبزه پرورش می‌دهند (ابراهیم آوا، ۹۶:۱۳۸۰). جشن نوروز برای مردم تاجیکستان بویژه بدخشانیان تاجیکستان جشن ملی نیاکان است و از آن به عنوان رمز دوستی و زنده شدن کل موجودات یاد میکنند و به نام خیدیر ایام یعنی جشن بزرگ معروف است. مردم تاجیکستان به ویژه بدخشانیان تاجیک در ایام عید نوروز خانه را پاک کرده و به اصطلاح خانه‌تکانی میکنند، همچنین ظروف خانه را کاملا شسته و تمیز میکنند تا گردی از سال کهنه باقی نماند (سولقانی، ۲۴۵:۱۳۷۹). در تاجیکستان رسمی وجود دارد که چند هفته قبل از نوروز انجام می‌دهند و آن را مردم «چلپ کبزی»۱۷ می‌گویند. دختران و زنهای جوان تاجیک بعد از غروب آفتاب بر پشت‌بام‌های خود برآمده، بر رهگذران دانه‌های ارزن می‌پاشیند و آتش می‌افروختند و به رقص و شادمانی می‌پردازند. پختن غذاهای نوروزی از مهم‌ترین عناصر جشن نوروز است. در این روزها تهیه انواع مختلف غذا از قبیل نان‌های مخصوص تنوری، نان شیرمال، نانراچله، کماچه، نان سمرقندی و انواع مختلف سمبوسه و شیرینی‌ها، حلواهای کاردچ، حلوای کنجد مرسوم است. رفتن به خانه‌های نوعروسان، دادن هدیه، عیادت از یکدیگر، از فامیل و ارواح گذشتگان از رسم‌های دیگر نوروز در تاجیکستان است (ابراهیم آوا، ۹۹:۱۳۸۰).
نوروز در ترکمنستان: در کشور ترکمنستان، طبق رسم قدیم و جدید، دوبار در سال جشن سال نو گرفته می‌شود. یکی از‌این جشن‌ها با استناد به تقویم میلادی که به تایید سازمان ملل رسیده، به عنوان جشن بین‌المللی «سال نو» شناخته می‌شود و دیگری برگزاری عید نوروز به نشانه‌ی احیای دوباره‌ی آداب و رسوم دیرینه‌ی مردم ترکمنستان است. مردم ترکمنستان در این ایام با پختن غذاهای معروف نوروزی مانند نوروز کجه، سمنو و اجرای بازی‌های مختلف جوانان ترکمن، حال و هوای دیگری به این جشن و شادی می‌دهند. در‌ایام نوروز مسابقات مختلفی در ترکمنستان برگزار می‌شود که می‌توان به مسابقات اسب‌‌دوانی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی، خروس جنگی، شاخ‌زنی میش‌ها، شطرنج‌بازی، مهره بازی، تاب‌بازی اشاره نمود. دید و بازدید در ایام نوروز در میان مردم ترکمن از جایگاه و منزلت خاصی برخوردار می‌باشد (سولقانی، ۲۴۷:۱۳۷۹).
نوروز در‌ترکیه: مردم عثمانی که ترکیه امروز بخشی از آن امپراطوری بشمار می‌رود عید نوروز را به عنوان یکی از معدود ایام جشن می‌گرفتند. در این روز حکیم‌باشی معجون مخصوصی که (نوروزیه) نامیده میشد جهت پادشاهان و درباریان تهیه می‌‌نمود که گفته شده است این معجون از چهل نوع ماده مخصوص تهیه می‌‌شده که شفابخش بسیاری از بیماری‌ها و دردها بوده و باعث افزایش قدرت بدنی می‌‌شده است. مردم این سرزمین نوروز را آغاز بهار طبیعت و شروع تجدید حیات و طراوت در جهان و برخی روز مقدس در کنار شب قدر و شب برائت و برخی عامل اتحاد و همبستگی و حتی آن را زادروز امام علی و تعیین ایشان به خلافت و سال روز ازدواج ایشان با حضرت فاطمه زهرا (س) دانسته‌اند. نوروز تا نخستین سال‌های تشکیل جمهوری ترکیه در میان ترکان این کشور برگزار میشد، اما بتدریج این مراسم اهمیت پیشین خود را از دست داد و فقط در پاره‌ای از مناطق شمال رسم و آئین نوروز موجودیت خود را حفظ کرد (همان،۲۴۹). اما در چند سال اخیر دولت ترکیه با عنایت به سیاست همگرایی با کردها علاقمندی خود را به برگزاری این عید به صورت ملی اعلام کرده است تا جائیکه امروزه در اول فروردین آئینهای فرهنگی و هنری برای بزرگداشت این عید برگزار شود و به عنوان یکی از عیدهای ملی معرفی می‌شود.
نوروز در روسیه: حدود یکی دو هفته مانده به نوروز، تمام آنچه در خانه بود را بیرون آورده و پاک و تمیز میکنند و به استقبال نوروز می‌روند. در چهارشنبه سوری سفره «بی‌بی سه‌شنبه‌گی- سفره‌ای که به خاطر درگذشتگان انداخته می‌شود» و «بولانی» که آن را چلپک۱۸ هم گویند می‌پزند و نوکچه۱۹ درست میکنند و همان روز همراه با بچه‌هایشان برای خاطر درگذشتگانشان به گورستان می‌روند. پختن سمنو هم از جمله رسم‌های رایج نوروز در‌این مناطق است. از بامداد نوروز هم آب‌بازی کردن، پوشیدن پوشاک تازه، گردش و پخش نمودن شیرینی و میوه خشک و شکستن تخم‌مرغ‌ها در «تخم جنگ» آغاز می‌شود (قبادیان،۹۳:۱۳۸۰-۸۸)
نوروز در قزاقستان: مردم قزاقستان نوروز را اعتدال بهاری می‌دانند و بر این باورند که در‌این روز ستاره‌های آسمانی به نقطه ابتدایی می‌رسند و همه جا تازه می‌شود و روی زمین شادمانی بر قرار می‌شود. همچنین قزاق‌ها معتقدند که نوروز آغاز سال است. نوروز روزی است که یک سال منتظرش بوده‌اند نوروز روزی است که خیر بر زمین فرود آمده و بالاخره نوروز روزی است که سنگ نیلگون سمرقند آب می‌شود. در شب سال تحویل تا شب قزیر صاحبخانه دو عدد شمع در بالای خانه اش روشن می‌کند وخانه اش را خانه تکانی کرده و چون مردم قزاق باور بر‌این دارند که تمیز بودن خانه در آغاز سال نو باعث می‌شود افراد آن خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند آنان بر این مساله ایمان دارند و آن را هر ساله رعایت میکنند. در شب نوروز دختران روستایی قزاق با آخرین گوشت باقیمانده از گوشت اسب که سوقیم نام دارد غذایی به نام اویقی آشار همراه با آویز می‌پزند و از جوان‌هایی که دوستشان دارند پذیرایی میکنند. آنان نیز در قبال آن به دختران آاینه و شانه و عطر هدیه میکنند. در عید نوروز جوانان یک اسب سرکش را زین کرده و عروسکی که ساخته دست خودشان است با آویز زنگوله‌ای به گردنش درساعت سه صبح که ساعتی معین از شب قزیر است رها نموده تا از این طریف مردم را بیدار نمایند. عروسک در حقیقت نمادی از سال نو است که آمدن خود را سوار بر اسب به همه اعلام می‌کند. نوروز برای قزاق‌ها بسیار مقدس بوده و اگر در این روز باران یا برف ببارد آن را به فال نیک گرفته و معتقدند سال خوبی پیش رو خواهند داشت. در عید نوروز مردم لباس نو و سفید به تن میکنند که نشانه شادمانی است. دید و بازدید اقوام در این ایام با زدن شانه‌ها به یکدیگر از ایین و رسوم مردم قزاق در ایام عید نوروز می‌باشد، همچنین پختن غذایی به نام نوروز گوژه۲۰ (کوژه = آش) در این ایام جزو ایین و رسوم این سرزمین می‌باشد. مسابقات معروفی نیز در‌ایام نوروز در قزاقستان برگزار می‌شود که از مهم‌ترین آنان می‌توان به (قول توزاق) ۲۱ و آیتیس ۲۲ اشاره نمود( سولقانی، ۲۴۵:۱۳۷۹).
نوروز در قرقیزستان: عید نوروز در قرقیزستان تنها یک روز آن هم در روز اول یا دوم فروردین ماه است که به ۲۹ روز یا ۳۰ روز بودن اسفند بستگی دارد. اگر اسفند ۲۹ روز باشد اول فروردین و اگر ۳۰ روز باشد در روز دوم فروردین برگزار می‌شود. تا قبل از فروپاشی شوروی سابق این مراسم به دست فراموشی سپرده شده بود ولی پس از فروپاشی دوباره حیات یافت و هر ساله باشکوهتر از سال قبل برگزار می‌شود. مراسم جشن این روز را در شهرها دولت تدارک می‌بیند و در روستاها بزرگان و ریش‌سفیدان در برگزاری آن دخالت دارند. در شهرها در میادین بزرگ و در روستاها در بیابان‌های اطراف این جشن برگزار می‌شود.در قرقیزستان در این روز پختن غذاهای معروف قرقیزی مثل (بش بارماق) ۲۳ مانته برسک و کاتما ۲۴مرسوم است که به صورت رایگان بین حاضران در جشن پخش می‌شود. در قرقیزستان در این روز افزون بر جشن برگزاری یکسری مسابقات از قبیل سوارکاری و غیره نیز مرسوم است و به گونه چشمگیری در‌این روز مسابقات دنبال می‌شود و جوایز ارزنده‌ای به نفرات برتر داده می‌شود (همان، ۴۷).
نوروز در عراق: عراق یکی دیگر از کشورهای منطقه است که عید نوروز را جشن میگیرد. دولت به مناسبت عید نوروز پنج روز تعطیل رسمی اعلام می‌کند و بیشتر مقامهای عالی کشور بویژه کردها مراسم ویژه نوروز برگزار میکنند. کردهای عراق در نوروز رسم دارند که اگر کسی در طول سال عزیزش را از دست داده باشد، در خانه خود میماند و اقوام و دوستانش برای به اصطلاح ابلاغ جای خالی عزیز از دست رفتهاش به دیدن وی میآیند. اهمیت نوروز برای کردها صرف نظر از این که به چه زبانی صحبت میکنند و به چه مذهبی اعتقاد دارند، مانند ایرانی‌ها بسیار زیاد است. در میان کردهای عراق اقوام دیگری نیز وجود دارند که همانند کردها نوروز را برگزار میکنند.این قوم ایزدیها یا یزیدیها هستند که عموما در شمال عراق زندگی میکنند. جشن چهارشنبه سوری در واقع جشن اول سال ایزدیهاست که در بین ملتهای دیگر مثل ایرانیان نوروز خوانده می‌شود. ولی ایزدیها این جشن را هر ساله چهارشنبه سور یا چهارشنبه سرخ می‌نامند.این جشن در شب اولین چهارشنبه ماه آوریل که ایزدیها بر اساس نام ماههای سریانی «نیسان» می‌گویند، برپا می‌شود.«ایزدیها در عید تخم‌مرغ رنگ میکنند، چرا که شکل تخم‌مرغ شبیه زمین است و رنگ کردن آن به این معنی است که می‌خواهند دنیا به این رنگ‌ها باشد و باعث سبزی دشت و صحرا شود. رسم دیگر آنها این است که صبح زود سال نو به دشت‌ها می‌روند و دست و روی خود را با قطرات شبنم مسح میکنند و باور دارند که اگر کسی مریض باشد با این عمل بیماریش شفا می‌یابد.آرد نیز در جشن سر سال ایزدیها نقش مهمی دارد. آنها در شب جشن به دشت می‌روند و با آردی که با خود بردهاند خمیر درست میکنند. بعد دسته گلی در وسط این خمیر فرو کرده و آن را بالای در خانه‌هاشان آویزان میکنند. بدین معنا که بهار به خانه شان آمده است. همچنین زنان نانی به نام سوک می‌پزند که برای خیرات به گورستان میبرند. ایزدیها نیز مانند برخی از اقوام کرد آئینی را به جا میآورند که به آن «طواف» و گاهی نیز «جمی» می‌گویند. نخستین طواف در یک ده ایزدی به نام «”باشک وبخرانه» در روز جمعه پس از چهارشنبه سور شروع می‌شود و پس از آن تقریبا در همه روستاهای ایزیدیها نیز آغاز می‌شود. هر طواف‌کننده یک فرشته دارد که تنها ویژه ایزدیهاست. این طوافها تا آخر ماه ششم میلادی که ایزدیها به آن «هزیران» [حریزان] می‌گویند ادامه پیدا می‌کند و این نشان نوروز در بین ایزدیهاست. ایزدیها در هر فصل سال جشنی دارند اما ویژگی جشن سر ساله که در اولین چهارشنبه ماه نیسان یعنی آوریل برگزار می‌شود، این است که مردم پس از سیزده روز دوباره جشن می‌گیرند که با سیزده بدر ایران قابل مقایسه است (کلانتری،۱۳۸۸).
نوروز در مناطق کردنشین‌ترکیه: نوروز تا نخستین سال‌های تشکیل جمهوری ترکیه در میان ترکان ترکیه پایدار ماند و سپس رفته‌رفته اهمیت پیشین خود را از دست داد و تنها در مناطق کردنشین و در پاره‌ای از مناطق شمال رسم و آیین نوروز موجودیت خود را حفظ کرده است. کردهای ترکیه سال‌ها برای به رسمیت شناخته شدن نوروز در این کشور تلاش کردند. نوروز در ترکیه خاص نواحی شرقی آن کشور است و از اعیاد ملی کردها محسوب می‌شود. در شهرهای جنوب شرقی ترکیه، مانند دیار بکر، اورفا، ماراش، و مرسین، نوروز مراسم باشکوهی دارد که بیشتر نماینده و منعکس‌کننده فولکلور مردم آن نواحی است. از ویژگی‌های آن یکی نواختن پر سر و صدای سورنا و دهل و دیگری ایراد سخنرانی‌های آتشین در کنار کپه‌های آتش است. این آئین‌ها در میدان‌های بزرگ و اصلی شهرها و روستاها برگزار می‌گردد و جمعیت انبوهی از زن و مرد، در حالی که دست هم را می‌گیرند، به دور کپه‌های آتش به رقص و پایکوبی می‌پردازند. در خانه‌ها پختن شیرینی‌های خانگی و غذاهای خاص نوروز از سنتهای دیگر مراسم نوروزی است.
نوروز در مناطق کردنشین عراق: در این روز دختران و پسران با لباس‌های رنگارنگ کردی، رقص‌کنان و پای‌کوبان دسته‌دسته به پیشواز نورز می‌روند و بعد به مزار گذشتگان و شهدای خود می‌روند و در پابان مراسم به پیروی از سنت دیرین، غذای یاپراخ ۲۵ که از پیش تهیه دیده شده است بین مردم پخش می‌شود و غروب مراسم روز اول با شور و نشاط هر چه بیشتر به پایان می‌رسد. در روزهای دیگر مردم در جای‌جای شهر و روستاها شروع به رقص سنتی ۲۶ وخواندن آوا میکنند (سلیمی، ۱۲۶:۱۳۸۰).
نوروز در زنگبار (کرانه‌های شرقی آفریقا ) ۲۷: گفته می‌شود سنت نوروز توسط ایرانیان به زنگبار رفته است. بدین گونه که در زمان‌های کهن گروه بزرگی از شیرازیان به زنگبار در کرانه‌های شرقی قاره آفریقا کوچیدند و ایین‌های ایرانی مانند نوروز را نیر با خود به همراه بردند. جشن نوروز در زنگبار «نوروزی» نامیده می‌شود و هنوز جشنی شناخته شده است. تانزانیا که در قدیم به آن زنگبار می‌گفتند از دیگر کشورهای دنیا است که در آن مراسم نوروز برگزار می‌شود. پارسیان در آئینهای خودشان در این منطقه دو جشن نوروز دارند. یکی از آنها در اول فروردین که جمشید نوروز نامیده می‌شود. دیگری که نوروز سال نوست در ۲۲ اوت یا اول شهریور برگزار می‌شود که تقریباً همزمان با شهریورگان زرتشتیان ایران است ولی مراسم سال نوی پارسیان زنگبار به دلایلی به این روز انتقال یافته است (خلیلی، ۱۳۸۹).
نوروز در مصر ۲۸ : قبطیان مصر نیز جشنی سالانه به نام نیروز دارند که به عربی به آن النیروز می‌گویند. این جشن هر سال در اول پائیز برگزار می‌شود و روز آغاز سال در تقویم قبطیان است. در مورد سابقه این جشن برخی معتقدند که یادگاری از دوره تسلط هخامنشیان بر مصر است، اگر چه خود قبطیان آن را مربوط به مصر باستان می‌دانند. نیروز با نوروز ایرانى از نظر زمان برگزارى تفاوت‌هایى دارد ولى در اصل و ریشه با آن یکسان است. مصریان جشن نوروز را از ایرانیان گرفته و با همان نام و آداب و سنن برگزار مى کنند. نوروز مصرى (قبطى) هر سال با آغاز فصل زراعى و زمانى که رود نیل طغیان کرده و زمین‌هاى اطراف خود را سیراب مى کند آغاز مىشود. به عبارت دقیق‌تر روز اول ماه توت که یکى از ماه‌هاى مصر باستان است روز نخست نیروز قبطیان محسوب می‌شود. این عید با همان نام و آداب و سنن ایرانى در مصر برگزار مىشود مصریان در این روز شادى کرده، آتش مى‌افروزند و آب بر روى یکدیگر مى پاشند (بهبانی،۲۲۵:۱۳۷۹).
منابع و ماخذ
قریب، بدرالزمان، ۱۳۸۰، نوروز جشن ملاقات اسطوره و تاریخ، مجموعه مقالات دومین همایش منطقهای نوروز، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی.
میرشکرایی، محمد،۱۳۸۰، گزارش دبیر همایش، ، مجموعه مقالات دومین همایش منطقه ای نوروز، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی.
مزداپور، کتایون،۱۳۸۰، تفال نوروزی، مجموعه مقالات دومین همایش منطقهای نوروز، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی.
نیکنام، کوروش،۱۳۸۰، نوروز و زرتشتیان ایران، مجموعه مقالات دومین همایش منطقهای نوروز، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی.
سعید، محمد صالح، سلیمی، هاشم(مترجم)،۱۳۸۰، جشنواره نوروز در کردستان عراق، مجموعه مقالات دومین همایش منطقهای نوروز، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی.
احمدیان، امیر، ۱۳۸۰، عید نوروز در جمهوری آذربایجان، مجموعه مقالات دومین همایش منطقهای نوروز، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی.
قبادیانی، رحیم،۱۳۸۰، نوروز در قبادیان، مجموعه مقالات دومین همایش منطقهای نوروز، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی.
ابراهیم آوا، تحفه،۱۳۸۰، نقش زن در نوروز تاجیکستان، مجموعه مقالات دومین همایش منطقهای نوروز، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی.
غیاث‌آبادی، رضا،۱۳۸۰، مراسم جشن نوروز یا میله گل سرخ در بلخ و مزار شریف، مجموعه مقالات دومین همایش منطقهای نوروز، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی.
سولقانی، قربانعلی،۱۳۷۹، نوروز در ایران و سرزمین‌های دیگر، مجموعه مقالات نخستین همایش نوروز، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی.
بلوکباشی، علی، ۱۳۷۹، آیین‌های نوروز رمز رستاخیز و تجدید حیات آفرینش، مجموعه مقالات نخستین همایش نوروز، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی.
بهبهانی، عبدالهادی،۱۳۷۹، نوروز در مصر، مجموعه مقالات نخستین همایش نوروز، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی.
رهو، روشنک، ۱۳۷۸، مردم‌نگاری سقز، آرشیو پژوهشکده مردم‌شناسی.
معروفی، سیروس،۱۳۷۶، مردم‌نگاری بانه، آرشیو پژوهشکده مردم‌شناسی.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، ۱۳۸۲، زیر آسمانه‌های نور، نشر افکار.
آموزگار، ژاله، ۱۳۷۰، نوروز، کلک، شماره ۲۳-۲۴.
بهار، مهرداد، ۱۳۸۶، جستاری در فرهنگ ایران، نشر افکار.
روزی، احمد، ۱۳۸۳، نوروز در ورارودان، کریمیان سردشتی، نادر، نشر سازمان میراث فرهنگی.
کریمیان سردشتی، نادر، ۱۳۸۳، کتابشناسی نوروز، نشر سازمان میراث فرهنگی.
مجموعه مقاله‌های دومین همایش منطقهای نوروز،۱۳۸۰، ارگ بم، انتشارات پژوهشکده مردم‌شناسی، معاونت پژوهشی.
سایت‌ها
www.tvr.ir پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز تحقیقات و آموزش معاونت صدا و سیما- ۱۰اسفند ۱۳۸۹
www.rasekhoon.net
www.asriran.com سایت تحلیلی خبری عصر ایران- ۲/۲/۱۳۸۸
Science.dostan.ir- نوروز در بین کردهای ایزدی و یزیدیها- محبوبه کلانتری،۱۳۸۸
irdiplomacy.ir
noorportal.net
۱- نوعی رقص دسته جمعی زنان و مردان در آذربایجان
۲- رقص و آواز دسته‌جمعی که توسط زنان اجرا می‌شود
۳- نوعی رقص قدیمی و دسته‌جمعی کودکان و نوجوانان آذربایجان
۴- نمایشی دسته‌جمعی که برای بدرقه زمستان و استقبال از بهار انجام می‌شود
۵- این مطلب از سایت rasekhoon.netدر تاریخ ۱۰/۱۲/۱۳۸۹ گرفته شده است.
۶- دشتی آکنده از گلهای سرخ و لاله
۷- ملا محمد جان محبوب‌ترین سرود نوروزی برای مردم افغانستان است. این ترانه از زبان دختری سروده شده است که آرزوی همسری با جوانی به نام ملا ممدجان را داشته است و آرزو می‌کند که در جشن گل سرخ خواسته او برآورده شده و دشواری‌های بازدارنده پیوند آنان برطرف شود.
۸- کوله چوارشه مه kollachwar shama
۹- رسمی که هرساله یک روز قبل از عید نوروز در قبرستانها برگزار می‌شود و مردم به دیدار درگذشتگان خود می روند.
۱۰- امروز معمول است که هفت‌سین را از هفت عنصری که با سین شروع می‌شود بر می‌گزینند و سین شاید در قدیم اشاره به سینی بوده یعنی هفت سینی یا هفت طبق که روی آنها خوراکی‌هایی می‌گذاشته‌اند. سینی خود معرب لغت چینی است. یعنی احتمالا این اقلام را بر روی هفت ظرف چینی هم می‌گذاشتند. زرتشتی‌ها هفت شین دارند که اشاره به چیزهایی مثل شیر و شهد و شکر و شرآب و شربت و غیره است (اسماعیل پور،۱۲۴:۱۳۸۲).
۱۱- آیین میرنوروزی به این صورت بوده که شخصی از اهالی را انتخاب می‌کرده‌اند و به او می‌گفتند میرنوروز یا میربهاری و او را بر تخت می‌نشاندند و در واقع فرمانروای موقتی و پنج روزه آن آبادی میشد و هر چه که او می‌گفت، باید اطاعت می‌کردند.
۱۲- یکی دیگر از سنتهای ویژه نوروز است. کوسه با قیافه و حالتی غیر عادی در عین حال مضحک است که در آغاز سال نو برای همه اهالی هر روستا ارمغانی از خنده و شادی و نشاط به همراه دارد. کوسه اجرای بخش فکاهی برنامه‌های نوروز را به عهده می گیرد ( معروفی، ۲۰۵:۱۳۷۶).
۱۳- در این مراسم عروسک‌هایی را به بر گردن بز بزرگ گله آویزان میکنند. این بز جلودار گله است، با این رسم مردم به استقبال بهار می‌روند.
۱۴- حاجی فیروز با چهره ای سیاه نوید دهنده بهار و نوروز بوده و با خواندن سرود و آواز مردم را شاد میکنند و مژده بهار می‌دهد (اسماعیل پور،۱۲۳:۱۳۸۲).
۱۵- یکی از رسم‌های رایج در منطقه که در نوروز توسط پسران جوان برگزار می شود. به این ترتیب که هر یک تخم مرغی در دست گرفته و بر روی تخم مرغ دیگری ضربه می زند با شکسته شدن یکی از تخم مرغ‌ها صاحب آن بازنده محسوب می شود( رهو، ۲۶۳:۱۳۷۸).
۱۶-بخشی از مراسم‌های نوروز که در آن شال را از بالای خانه‌ها به پایین انداخته و صاحبخانه بر طبق سنت بر آن هدیه‌ای می‌گذارد.
۱۷- رسم مربوط به کشاورزان باستانی است که قبل از آغاز کشت و کار انجام می یابد. چلپک‌ها را فقط زن‌ها و بدون شرکت مردها می پزند(ابراهیم آوا، ۹۷:۱۳۸۰).
۱۸- čalpak نان تنکی است که در روغن داغ پخته می‌شود.
۱۹- شمعی از پلیته و روغن
۲۰- توضیح شماره ۲
۲۱- این بازی در بین گروههای مرد و زن برگزار می‌شود. اگر برنده زن‌ها باشند قزاق‌ها معتقدند آن سال خوب و پربرکتی است اگر مردها پیروز شوند آن سال نامساعد خواهد بود.
۲۲- عصر نوروز این مسابقه آغاز می‌شود که مسابقه شعر و شاعری است.
۲۳- Bešbârmâq
۲۴- Borsâk و kâtma
۲۵- یاپراخ: yâparâx دلمه برگ مو که به صورت لقمه‌هایی در نان لواش آماده می کنند.
۲۶- هه لپه رکیhalparke رقص سنتی کردی است که انواع مختلف دارد هلپرکی با رقص متفاوت است و دارای ویژگی‌های فرهنگی و حماسی است (سلیمی، ۱۲۶:۱۳۸۰)
۲۷- این مطلب از سایت irdiplomacy.ir از مطلب با عنوان ( نوروز در تانزانیا، جشنی تماما ایرانی در قاره آفریقا) نوشته علی موسوی خلخالی در تاریخ۱۰ اسفند ۱۳۸۹ گرفته شده است.
۲۸- این مطلب از سایت پایگاه اطلاع رسانی مرکز تحقیقات و آموزش معاونت صدا و سیما www.tvr.ir در تاریخ ۱۰/۱۱/۱۳۸۹ و از سایت نورپرتال (noorportal.net)، بانک مقالات تاریخ کشورها و نهضت‌های اسلامی با کد مقاله۱۵۱۸۰ گرفته شده است.