کیش اسلامگرایانه “محافظه کاران مسلمان” به لائیسیزم ترکی
در معرفی کتاب “اسلامیزاسیون در ترکیه تحت زمامداری دولت عدالت و توسعه”؛ مجموعه مقالاتی از بیرول یشیلادا، بری روبین، نوربیلگه کریس و … با ترجمه نوژن اعتضادالسلطنه – انتشارات صمدیه ۱۳۹۴
تحولات ترکیه توقف ناپذیر است. از بحران سوریه و تنش در روابط آنکارا – دمشق گرفته تا نبرد علیه پ ک ک در بخش های کردنشین ترکیه. بی ثباتی سیاسی داخلی و نامشخص بودن ترکیب دولت آینده آن کشور نیز بر این موضوع دامن زده است. در این میان تحلیل ها و مقالات متعددی منتشر می شود با این حال، کمبود منابع دست اول و تحلیل پژوهشگران ترک زبان و کارشناسان خارجی آگاه از مسائل ترکیه در ایران به شدت احساس می شود.
“اسلامیزاسیون در ترکیه تحت زمامداری دولت عدالت و توسعه” کتابی است متشکل از مقالات “بیرول یشیلادا” پروفسور علوم سیاسی در دانشگاه پورتلند، “بری روبین” سردبیر نشریه “مطالعات ترکیه”، “نوربیلگه کریس” استاد راهنما در دانشگاه “بیلکنت” و جمع دیگری از اساتید دانشگاهی که سال ها وقت شان را صرف بررسی اوضاع ترکیه کرده اند.
این کتاب با ترجمه “نوژن اعتضادالسلطنه” روزنامه نگار و کارشناس ارشد علوم سیاسی و توسط “صمدیه” با مدیریت “لطف الله میثمی” منتشر شده است. پیش تر از این مترجم کتابی تالیفی در حوزه ترکیه تحت عنوان “احزاب اسلامی و چشم انداز لائیسیته در ترکیه” نیز توسط انتشارات “چاپخش” منتشر شده بود. فرضیه اصلی مطرح شده در کتاب آن است که ترکیه از زمان زمامداری دولت عدالت و توسعه در بیش از یک دهه گذشته مذهبی تر و محافظه کارتر شده است.
نویسندگان مقالات با رویکرد “جامعه شناختی سیاسی” به این موضوع پرداخته اند و باور دارند که اهداف اسلامگرایانه حزب عدالت و توسعه سبب شده تا چشم انداز لائیسیته در آن کشور که هدف اصلی بنیانگذاران جمهوری مدرن ترکیه و کمالیست ها بود به خطر بیفتد.
تحلیلگران این کتاب باور دارند که این مسئله تهدیدی برای آینده دموکراسی سکولار ترکیه است و می تواند به حاکم شدن ارزش ها و معیارهای سنتی بر عرصه سیاسی و اجتماعی آن کشور بیانجامد.
نکته بارزی که بر غنای مطالب این کتاب می افزاید بررسی اسلامیزه شدن ترکیه در هر سه سطح اجتماعی، سیاست داخلی (ابعاد حقوقی و سیاسی)، سیاست خارجی و حوزه سیاستگذاری خرد و کلان است که ناشی از نگاه همه جانبه و اشراف کلی تحلیلگران بر مسائل اجتماعی – سیاسی ترکیه می شود.
تحلیلگران کتاب این فرضیه را مطرح می کنند که علیرغم آن که حزب عدالت و توسعه در ابتدای به قدرت رسیدن مدعی شده بود که صرفا یک “جریان محافظه کار مسلمان” است و خط مشی میانه روانه و اصلاح طلبانه ای چون احزاب دموکرات مسیحی اروپایی را دنبال می کند شواهد نشان می دهند که در مسیر ایجاد تغییرات اساسی در ترکیه گام برداشته که از زمان تشکیل نظام جمهوری در آن کشور به این سو بی سابقه بوده است. از این منظر ترکیه اکنون در مسیر مهم ترین تغییر توازن در منطقه خاورمیانه از زمان پیروزی انقلاب ۱۹۷۹ ایران گام بر می دارد که می تواند به ضرر روابطش با غرب و ساختارهای دموکراتیک سکولار داخلی اش باشد.
تحلیلگران این کتاب اشاره می کنند علیرغم آن که حزب عدالت و توسعه سیاست هایی را اتخاذ کرده که به افزایش شاخص رشد اقتصادی ترکیه انجامیده است با این حال، اصلاحات سیاسی در سال های اخیر در آن کشور با افول مواجه شده است. نویسندگان با رویکردی انتقادی اشاره می کنند که علاوه بر این موضوع وارد نمودن اهداف اسلامگرایانه به درون حوزه سیاسی و اجتماعی از جمله طرح مسئله حجاب، تغییر شرایط ورود تحصیلکردگان مدارس متوسطه مذهبی امام خطیب در دانشگاه ها که خود باعث به حاشیه رانده شدن گروه های سکولار در آن کشور شده و هم چنین جایگیری افراد با پیشینه مذهبی مرتبط با احزاب اسلامی پیشین “رفاه” و “فضیلت” و یا از پیروان فتح الله گولن رهبر مذهبی و معنوی که در ابتدای به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه از یاران آن جریان بود و اکنون به رقیب اصلی “اردوغان” تبدیل شده همگی سبب می شوند تا بر نگرانی کشورهای غربی و طیف سکولار داخلی ترکیه بر چشم انداز اجتماعی و سیاسی آن کشور افزوده است. در حوزه سیاست خارجی نیز نویسندگان ایجاد تنش در روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی و هم چنین نزدیک شدن آن کشور به گروه های اسلامگرای فلسطینی از جمله حماس را ناشی از خط مشی ایدئولوژیک نئوعثمان گرایانه سیاستگذاران دستگاه دیپلماسی دولت عدالت و توسعه و در راستای اسلامیزه کردن این حوزه دانسته اند.
از دیگر نکات بارز در این کتاب آن است که علاوه بر رویکرد “جامعه شناختی” بهره گیری از روش های کمی آماری برای بررسی میزان دینداری و تساهل مذهبی در ترکیه با رهیافتی مقایسه ای نیز مورد توجه نویسندگان بوده است. نتیجه گیری صورت گرفته آن بوده که جامعه ترکیه نیز همزمان با پیش روی سیاست های اسلامگرایانه دولت عدالت و توسعه در سال های اخیر مذهبی تر شده است.
این کتاب با تیراژ ۴۰۰ نسخه و با قیمت ۱۱۰۰۰ تومان چاپ شده است با این امید که بتواند بخش ای خلاء موجود در عرصه آثار مرتبط با مسائل سیاسی و اجتماعی ترکیه در ایران را برطرف سازد.