سازمان بین‌المللی کار کمپین «علیه کار اجباری کودکان» را به‌تازگی راه‌اندازی کرده است تا کشورهای جهان را به مبارزه با این پدیده تشویق کند؛ پدیده‌ای که در جهان ٢١ میلیون نفر با آن درگیر هستند و با شکل‌گیری این کمپین هنرمندانی نظیر رابین رایت، بازیگر سریال «خانه پوشالی»، هم به آن پیوسته‌اند و در ویدئوهایی کوتاه با تعریف‌کردن سرنوشت تلخ یک کودک کار، درباره این معضل اجتماعی هشدار داده‌اند. با «سعید معیدفر»، جامعه‌شناس، درباره کار اجباری کودکان گفت‌وگو کرده‌ایم.
سازمان بین‌المللی کار کمپین «علیه کار اجباری کودکان» را به‌تازگی راه‌اندازی کرده است تا کشورهای جهان را به مبارزه با این پدیده تشویق کند؛ پدیده‌ای که در جهان ٢١ میلیون نفر با آن درگیر هستند و با شکل‌گیری این کمپین هنرمندانی نظیر رابین رایت، بازیگر سریال «خانه پوشالی»، هم به آن پیوسته‌اند و در ویدئوهایی کوتاه با تعریف‌کردن سرنوشت تلخ یک کودک کار، درباره این معضل اجتماعی هشدار داده‌اند. با «سعید معیدفر»، جامعه‌شناس، درباره کار اجباری کودکان گفت‌وگو کرده‌ایم.
چرا کار اجباری کودکان تبدیل به معضلی برای جهان شده است، به‌طوری‌که کمپین علیه آن تشکیل می‌شود؟
امروز یکی از معیارهای مهمی که جوامع به‌وسیله آن از هم بازشناخته می‌شوند، معیار توسعه‌یافتگی، رشد و رفاه جامعه است. برای رسیدن به این معیارها طبعا لوازمی وجود دارد و چنانچه جامعه‌ای بخواهد در همه زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی توسعه‌یافته باشد، در گام نخست نیازمند نیروی انسانی توسعه‌یافته است. نیروی انسانی توسعه‌یافته باید در مسیر رشدش بتواند از فرصت‌های مناسب برخوردار شود که مهم‌ترین این فرصت‌ها آموزش است. همان‌طور که همه می‌دانیم، امروز نهادهای تعلیم و تربیت مهم‌ترین نقش را در فرایند جامعه‌پذیرکردن افراد و نیروی انسانی یک جامعه برعهده دارند. در دوره‌هایی از تاریخ، انسان‌ها در خانواده‌ای بزرگ تربیت و جامعه‌پذیر می‌شدند و تنها بخش کوچکی از جامعه فرصت حضور در کلاس‌های درس که عمدتا به شکل مکتب‌خانه بود را پیدا می‌کردند اما با تغییرات جامعه، آموزش‌وپرورش همگانی جای خانواده‌های بزرگ را گرفت. به‌طوری‌که اکنون آموزش‌وپرورش به شکل اجباری درآمده است. این اهمیت‌یافتن آموزش‌وپرورش دقیقا به‌خاطر ضرورت تربیت نیروی انسانی برای جامعه توسعه‌یافته است. به‌همین‌دلیل اگر در جامعه‌ای کودکان از فرایند آموزش دور شوند و کار اجباری مانع شود که آنها فرایند تعلیم و تربیت را طی کنند، رشد و توسعه جامعه با مانع روبه‌رو شده است. امروز دیگر بسیاری از کشورها به‌خصوص کشورهای توسعه‌یافته نمی‌توانند بپذیرند که عده‌ای از فرایند تعلیم و تربیت محروم شوند. یکی از مهم‌ترین عوامل این محرومیت کار اجباری است و به‌همین‌دلیل کمپین‌های مبارزه با کار اجباری کودکان اهمیت پیدا می‌کنند زیرا برای اینکه روند جامعه‌پذیری کودکان به حد اکمل محقق شود، باید کار اجباری متوقف شود. کار اجباری کودکان مانع رشدیافتگی آنها و عدم رشدیافتگی انسانی هم باعث عدم رشد و توسعه جامعه است. بنابراین اگر نگران آینده جامعه و توان رقابت با جوامع دیگر هستیم باید نگران تعلیم و تربیت کودکان باشیم.
شما کار اجباری کودکان را علت توسعه‌نیافتگی می‌دانید اما کار اجباری کودکان معمولا در کشورهای توسعه‌نیافته اتفاق می‌افتد.
واقعیت این است که توسعه‌نیافتگی و نبود نیروی انسانی توسعه‌یافته بر هم تأثیر و تأثر متقابل دارند. درست است که به دلیل نبود رشد و توسعه اقتصادی لازم، کودکان به کار گرفته می‌شوند اما می‌توانیم در این چرخه توسعه‌نیافتگی، دخالت عاملانه داشته باشیم و آن را بشکنیم. اتفاقا یکی از اقداماتی که می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد برگزاری کمپین‌ها و ملزم‌کردن کشورها و نهادهای مؤثر در جلوگیری از به‌کارگیری کودکان در کارهای اجباری است و همچنین در نقطه مقابل، درخواست برای گسترش آموزش اجباری کودکان. ایجاد فرصت‌های بیشتر برای کودکان به‌طوری‌که بتوانند از فرصت‌های بیشتری برای رشد بهره‌مند شوند، هدف تشکیل و شرکت در همین کمپین‌هاست.
مهم‌ترین آسیب کار اجباری کودکان از نظر شما، توسعه‌نیافتگی بود اما در این کمپین از آسیب‌های دیگری مثل اعتیاد و فحشا نیز صحبت شده است. این آسیب‌ها چگونه اتفاق می‌افتد؟
کار اجباری کودکان درواقع جامعه‌پذیرکردن آنان هم هست اما یک جامعه‌پذیری غلط و ناهنجار است که به‌جای هنجارهای اجتماعی، ناهنجاری‌ها را به آنها آموزش می‌دهد زیرا کودکان در فرایند کار اجباری اغلب با بزرگ‌سالان در تماس هستند و معمولا توسط این بزرگ‌سالان به‌صورت‌های مختلف مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند. سوءاستفاده از کودکان هم به شکل درگیرشدن آنها در فعالیت‌ها و رفتارهای پرخطر مثل فروش مواد مخدر یا فحشا اتفاق می‌افتد. این اتفاقات معمولا در جوامع امروزی و مدرن بیشتر است زیرا در جوامع سنتی کار کودکان حتی اگر اجباری بود در محیطی آشنا مثلا در محله یا مغازه یکی از آشنایان اتفاق می‌افتاد و به‌همین‌دلیل آسیب‌زا نبود ولی استثمار کودکان و استفاده از آنها در فعالیت‌های پرخطر در جایی که همه با کودک غریبه هستند، بیشتر اتفاق می‌افتد و به‌همین‌دلیل ضرورت ایجاد کمپین‌هایی علیه کار اجباری امروز بیشتر از همیشه احساس می‌شود.