مستند “خانه” و مسئولیت زیست محیطی ما
گزارشی از نهمین جلسه حلقه خوانش زیست محیطی بوشهر
فیلم مستند “خانه” (HOME) در نهمین جلسه حلقه خوانش زیست محیطی بوشهر پخش شد و با استقبال فعالان زیست محیطی استان بوشهر همراه شد. دکتر دلشب؛ مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در باب اهمیت توجه به بازنمایی های متعدد از مساله محیط زیست گفت و اینکه باید از همه ژانرها و انواع ادبی و هنری در گسترش این مساله در میان شهروندان و مردم استفاده شود. ازهمین رو تصمیم گرفته شد تا فیلم مستند خانه در برنامه های هفتگی حلقه خوانش زیست محیطی بوشهر پخش گردد.
سپس جلسه با پخش فیلم آغاز شد و فیلم مستند ۱۲۰ دقیقه ای خانه در دبیرخانه تالابهای اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر به نمایش درآمد. در پایان فیلم اسماعیل حسام مقدم، محسن عباسپور، معصومه باهنر، سمانه قاسمی، خانم جان احمدی، کاوه حق پرست و خانم شبانکاره و… به تحلیل فیلم پرداختند.
هومن زمانی (سایت هامون ایران): مستند «خانه»، ساخته‌ی «یان آرتوس برتراند»، اثری است که ما را از جزییات روزمره و شناختی جزیی از آن چه در زندگی بشر در حال روی دادن است عبور داده و با تصویری بزرگ‌تر و کلی‌تر از واقعیاتِ در حال وقوع برای سیاره‌ی زمین و پیرو آن برای انسان، آشنا می‌کند. کارگردان با بهره‌گیری از تصاویری خارق‌العاده و شکوهمند از طبیعت، مناطق شهری، روستایی و صنعتی و همچنین موسیقی متن زیبا و خاص خود، زیبایی طبیعت و حیات را در ناب‌ترین و خالص ترین‌شکل خود به بیننده انتقال می‌دهد. فیلم تقریبن به طور کامل صحنه‌هایی از تصاویری هوایی از سطح زمین هستند که همگی به کمک دوربین هایی با بالاترین کیفیت فیلم‌برداری و ثبت شده‌اند. این فیلم دو ساعته که حاصل انتخاب بخش‌هایی از میان بیش از ۴۸۸ ساعت فیلم‌برداری از صحنه‌هایی از نماهای گوناگون سیاره‌ی زمین در ۵۴ کشور جهان است، نمایی دورتر از آنچه بر روی این سیاره در حال رخ دادن است، به دست می دهد.
این مستند، در پنجم ماه ژوئن سال ۲۰۰۹ میلادی، به طور هم‌زمان و کاملا رایگان در ۱۸۱ کشور به نمایش درآمد. «خانه» نخستین اثر هنری بوده است که در سینما، شبکه‌های تلویزیونی، اینترنت، بر روی دی‌وی‌دی و شبکه‌های کابلی به طور هم‌زمان و رایگان پخش گردیده. این مستند که در وب‌سایت یوتیوب بیش از ۳۲ میلیون بازدید داشت و در ۲۴ ساعت ابتداییِ پخش، از بینندگان خود در این وب‌سایت بیش از چهارصد هزار نظر دریافت نمود، در مقر سازمان ملل نیز به نمایش درآمده است.
مستند «خانه» با مهارتِ تمام، حقایق متنوع و متعددی را با یک پیوستگی و یکپارچگی دلنشین به بیننده منتقل می‌کند؛ حقایقی که هرکدام می‌توانند به تنهایی موضوع یک مستند جداگاند باشند. از این رو هر بار دیدن این مستند، تجربه‌ای جدید و غیرتکراری برای بیننده خواهد بود. همچنین فیلم با جذابیت‌های بصری و بیان روان راوی فیلم، «گلن کلوز» بازیگر سینما، حواس و تمرکز بیننده را در تمام طول فیلم همراه خود نگه می‌دارد. مستند «خانه» تلاش دارد بحرانی را توصیف نماید که حاصل سبک زندگی و رفتاری است که از نیمه‌ی قرن گذشته به وجود آمده و شدت گرفته است. بشر اکنون با چنان سرعتی در حال متحول ساختن محیط پیرامون خود است که حتا خود نیز فرصتی برای انطباق با شرایط جدید ندارد. مستند «خانه» به ما نشان می دهد که زمین در حال تبدیل شدن به جایی است که انسان برای زیستن در آن ساخته نشده. بحران‌های زیست محیطی همچون انواع آلودگی‌ها، گرمایش زمین، تغییرات اقلیمی، جنگل‌زدایی، بیابان‌زایی، فرسایش خاک و روند فزاینده انقراضِ گونه‌های مختلف، مسائلی هستند که هر کدام از یک سو گریبان‌گیر بشر شده است و هر یک از آن ها نیز دیگری را تشدید می‌کند. «خانه» تلاش دارد به ما نشان دهد که در سال های‌اخیر ما با خانه، با محل زیست خودمان، یعنی زمین، چه کرده‌ایم:
بشر در ۲۰۰ سال گذشته بیش از همه‌ی تاریخ خود، از زمین بهره‌برداری کرده و آن را تغییر داده است و در صورت ادامه‌ی روند کنونی، آن چه بشر در پیش دارد بسیار سهمگین‌تر از آن خواهد بود که فرصت اصلاح آن را بیابد.
میزان کنونی کربن‌دی‌اکسید موجود در جو زمین، در بیش از صد هزار سال اخیر بی‌سابقه بوده و در نتیجه زمین به شکلی فزاینده در حال گرم‌تر شدن است. یکی از نتایج مستقیم این گرمایش جهانی، ذوب شدن یخ‌ها و بالا آمدن سطح آب دریاها خواهد بود. پیش‌بینی‌های علمی نشان داده است که در صورت ادامه‌ی روند کنونی، در طول زندگیِ همین نسل، بشر شاهد خواهد بود سطح آب دریاها تا ۷ متر افزایش یابد. پیش‌بینی شده است جهان تا سال ۲۰۵۰ به علت تغییرات آب و هوایی زمین، بیش از دویست میلیون نفر آواره خواهد داشت.
سالانه سیزده میلیون هکتار از جنگل های زمین نابود می‌شود. روند کنونی انقراض گونه‌ها هزار برابر سریع‌تر از روند طبیعی است. این‌ها، به همراه لیستی بلند بالا از دیگر مسائل موجود، همه و همه ناشی از رفتار و سبک زندگی جدید انسان در سال‌های اخیر است.
«خانه» با ارائه واقعیاتی از وضعیت محیط زیست انسان و آینده آن، عمیقن به ما نشان می‌دهد که دغدغه‌ی محیط زیست، یک دغدغه‌ی روشنفکرانه نبوده، و مشکلات زیست محیطی، مشکلاتی رومانتیک و از سر احساساتی بودن، نیستند؛ بلکه خطری جدی است که در کمین انسان نشسته است، خطری که انسان خود به دست خود در حال پرورش و تغذیه آن است. «خانه» نشان می‌دهد که چگونه «همه چیز به هم مرتبط است». اگرچه انسان با مشکلات متفاوتی دست به گریبان است، اما ریشه‌های این مشکلات، وجوه مشترکی دارند که با پرداختن به آن‌ها می‌توان هم‌زمان در چند جهت به حل مسائل پرداخت. در واقع این به هم پیوستگی مسائل، فرصتی بزرگ نیز هست که در صورت درست عمل کردن به نفع ما کار خواهد کرد. آن چه باید مورد توجه قرار گیرد، پیامدهای انتخاب‌هایی است که روزانه با آن‌ها مواجه‌ایم. باید آموخت که به پیامدهای انتخاب‌های خود بیندیشیم. رفتار هر فرد بر دیگری اثرگذار است. انتخاب های خرد و کلان هر فرد اهمیت دارد. «انسان مولکول به مولکول، وضعیت کنونی را به وجود آورده است» و اکنون نیز تک تک افراد در اصلاح یا ادامه‌ی روند فعلی مؤثر و مسئول‌اند. خرید به عنوان انتخابی که ما روزانه بارها با آن مواجه‌ایم تاثیری عمیق بر سرنوشت خود ما و سیاره‌ی ما دارد. هر کالایی که خریداری می‌شود در پایان زباله‌ای به جا خواهد گذاشت که آثاری سوء بر محیط زیست دارد. زباله‌ای که تنها دفع و دفن آن به معضلی پیچیده برای کارشناسان و مدیران تبدیل شده و سالانه هزینه‌های سرسام‌آوری را به دولت‌ها تحمیل می‌کند. اما مسئله تنها موضوع زباله‌ها نیست. هر کالا خود حاصل مجموعه‌ای از فعالیت‌های صنعتی است که هر بخش از آن، آثارِ مخرب زیست محیطی به همراه دارد. هر کدام از مراحلِ استخراج مواد از منابع، فرایند تولید، نقل و انتقالات و توزیع در بازار منجر به آسیب‌ها و هزینه‌هایی می‌شود که بسیار سنگین‌تر از حد تصور است؛ آسیب‌هایی که مستقیمن بر زندگی و سلامت افراد تاثیر می‌گذارند. اگر از قالب رفتارهای روزمره و فکر نشده‌ی خود خارج شویم، این موضوع به روشنی پیش چشم ما خواهد بود که با انتخاب یک محصول یا کالا در حقیقت تصمیم گرفته‌ایم که چه کسی را از حمایت مالی خود بهره‌مند کرده و بر بقا، قدرت و نفوذ او دامن بزنیم. راه حل، طبیعتن مصرف نکردن نیست، بلکه نکته اینجاست که ما چگونه، چه قدر و چه چیز را مصرف می‌کنیم؟
زمین برای آن که همه انسان‌ها با الگویِ فعلیِ غالب در کشورهای توسعه یافته زندگی کنند، منابع در اختیار ندارد؛ این بدان معناست که بشر بایستی هم میزان مصرف خود را تعدیل کرده و هم سبک زندگی خود را تغییر دهد.
«رفتارهای محلی ما، نتایج جهانی دارند». اگرچه ممکن است یک فرد اثرات سبک زندگی و مواد و محصولاتی را که مصرف می‌کند، به وضوح در اطراف خود حس نکند، اما به واقع این اثرات از چنان ابعادی برخوردار است که علاوه بر تاثیر بر خود شخص، حتا کیلومترها آن طرف‌تر، بر سلامت بسیاری دیگر تاثیر می‌گذارد؛ نتایج تحقیقات نشان داده بخش قابل توجهی از آلودگی هوا در آمریکا ناشی از آلودگی‌های تولید شده در چین است که از طریق جریان‌های هوایی از فراز اقیانوس آرام به آمریکا منتقل می‌شود. این یعنی دود حاصل از یک ماشین در چین می‌تواند موجب یک بیماری در آمریکا شود. شیوه زندگی و مصرف ما بر شرایط زندگی، شغل و منابع میلیون‌ها نفر تاثیر مستقیم، عمیق و جدی دارد.