در دی ماه سال ۱۳۴۴ بود که فرح پهلوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را به عنوان سازمان فرهنگی و هنری بنیان نهاد. این کانون در ابتدا زیر نظر هیات امنا، هیات مدیره و مدیر عامل فعالیت می کرد. این شیوه تا سال ۱۳۵۸ همچنان ادامه داشت تا اینکه بر اساس جلسه ۳۱ اردیبهشت ۱۳۵۹ شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران اساس نامه کانون با تغییراتی تصویب شد و به صورت یک شرکت دولتی، ابتدا نظارت آن به وزارت فرهنگ و آموزش عالی و سپس به وزارت آموزش و پرورش سپرده شد. در حال حاضر براساس اطلاعات بدست آمده حدود ۸۹۰مرکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سراسر ایران فعال و محوریت اصلی این مراکز توجه به بحث کتابخوانی٬ مطالعه و پر کردن اوقات فراغت قشر کودک و نوجوان است.
عدم استقبال از کانون
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از جمله مکان هایی است که این وظیفه را دارد که به پرورش فکر و خلاقیت های کودکان و نوجوانان بپردازد ولی متاسفانه در این زمینه کم کاری هایی هم از سوی والدین و هم از سوی برخی از این کانون ها و از همه مهم تر آموزش و پرورش که خود نظارت بر آن را دارد، صورت می گیرد. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در شهر برازجان از جمله کانون هایی می باشد که در زمینه ی جذب و ایجاد خلاقیت کودکان و نوجوانان بی توجه بوده است. با ورود به این کانون ، انتظار مواجه شدن با تعداد بسیار زیادی از کودکان و نوجوانان علاقمند به کتاب و کتابخوانی، حوزه های هنری و خلاقیت را داریم در حالی که این کانون در سکوت و فارغ از حضور کودکان و نوجوانان به سر می برد.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شهر برازجان در آذرماه سال جاری، بیست و یکمین سال فعالیت خود را جشن می گیرد. این در حالی است که برخی از شهروندان برازجانی با این کانون و فعالیت های آن آشنایی چندانی ندارند و نام آن برایشان ناآشناست.عدم آشنایی و یا حتا عدم حضور شهروندان با مکانی که وظیفه ی پرورش خلاقیت، نوآوری و استعدادیابی کودکان و نوجوانان را بر عهده دارد، از نکاتی است که با آوردن دلایل مسئول این کانون، همواره قابل توجیه نیست و سوال برانگیز است.
راضیه رزمپا؛ مسئول کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برازجان دلیل عدم حضور شهروندان و حتا اعضای این کانون را چنین عنوان کرد:” به دلیل عدم همکاری آموزش و پرورش جهت پرداخت هزینه ی ایاب و ذهاب دانش آموزان و عدم همکاری مسئولین با این کانون، همواره در ایام تحصیل خلوت می باشد و تنها روزهای پنج شنبه حضورکودکان و نوجوانان پررنگ است.” وی افزود:”مسئولین با این کانون همکاری نمی کنند. تنها مدارس می باشند که به دلیل هزینه رفت و آمد وهماهنگی با مشکل روبرومی باشند. مرکز اصلی کانون در بوشهر مقداری کمک هزینه به این کانون پرداخت می کند ولی کافی نیست و باید رای زنی هایی با فرمانداری و شهرداری صورت پذیرد تا در کنار مبلغی که از بوشهر ارسال می شود، کمک هزینه جمع اوری کرد. متاسفانه امسال نیز برای دیدار با فرماندار دیر اقدام شد و ایشان مبلغ ۳۵میلیون کمک هزینه را به این مرکز اختصاص داد ولی اسفندماه و یا ابتدای سال آینده پرداخت می گردد.”
رزمپا مکان قرار گیری کانون را از مهم ترین دلایل عدم استقبال شهروندان عنوان کرد و افزود:”جدای از مشکل مالی، مکان قرار گیری کانون از دیگرمشکلاتی می باشد که دلیل عدم استقبال از آن است. چندین بار پیشنهاد شد که سر خیابان تابلویی از کانون زده شود ولی استان اعلام می کند که هزینه ای ندارد و فرمانداری قول هایی می داد ولی هیچ کدام عملی نشد.ابتدا بخشی از فرمانداری فعلی متعلق به کانون بوده و فرمانداری مالکیت زمین را عهده دار می شود و این مکان فعلی را به کانون واگذار می کنند که در ته کوچه است و نقطه ی کوری می باشد. آذرماه سال جاری ۲۱ سال از فعالیت کانون می گذرد ولی همچنان گمنام باقیمانده است.”
در اطراف کانون، خانه های سازمانی بسیار زیادی و چندین مدرسه وجود دارد که می تواند یکی از موارد جهت جذب دانش آموزان باشد. این مدارس و خانه ها به دلیل نزدیکی با کانون، عدم نیاز به پرداخت هزینه و آشنایی با کانون یکی از مواردی است که می توان به آن توجه نمود. رزم پا در این زمینه گفت:”در ابتدا به دلیل منازل سازمانی که اطراف کانون هست و در گذشته از آنها استفاده می شد استقبال از کانون زیاد بود ولی بعد از گذشت سال ها و تخریب و فرسوده شدن خانه های سازمانی این مکان هم از رونق افتاد. در حال حاضر نیزدر اطراف کانون اکثرخانه های آموزش و پرورش به نیروی انتظامی داده شده و این افراد هم به دلیل منتقل شدن به شهرها و یا روستاهای دیگر در زمان های کوتاه، قادر به جذب این قشر هم نشده ایم. بنا به همین دلایل ما عضوهای تمدیدی نیز نداریم.”
یکی از شهروندان برازجانی که کودک وی عضو این کانون می باشد در خصوص عدم علاقه ی والدین به حضورکودکان و نوجوانان خود در این کانون گفت:” کانون تا حدودی در طی این سال ها ضعیف عمل نموده که از مهم ترین دلایل آن مکان نامناسب کانون، تغییرمداوم مربیان می باشد و از همه مهم ترتکراری بودن فعالیت ها و نداشتن خلاقیت در کارها و به روز نشدن فعالیت ها می باشد. چرا که؛ من مشاهده می کنم فعایت هایی که در ۲۰سال پیش انجام می شده همواره در حال تکرار است. هیچ نوع خلاقیتی جهت تغییر در اجرای برنامه در این کانون مشاهده نمی کنیم. فرزند اول من همین آموزش ها را دیده که فرزند سوم من با ۱۴سال اختلاف سن دارد می بیند. این موضوع باعث عدم جذب کودکان می شود.”
وی افزود:”در مورد تعویض مربیان من مراکز موفقی مانند اهرم – دیلم- دیر میشناسم که از ابتدای فعالیتشان یک مربی داشته و در حال حاظر نیز همان مربی در حال آموزش می باشد. نکته ی جالبی که من در این کانون ها مشاهده کرده ام این موضوع می باشد که اعضای قدیمی کانون که الان ازدواج کرده اند و یا دانشجو می باشند هنوز کانونشان را ترک نکرده اند و گاه گاهی به مربیشان سر میزنند و این مساله برای یک کانون و زنده بودن آن بسیار مهم می باشد. موضوعی که در برازجان شاهد آن نیستیم.”
کمبود نیرو ومکان مانعی بر سر راه خلاقیت!!!
مساحت کانون پرورش فکری برازجان حدود ۶۰۰ متر می باشد. یک سالن نمایش، ۴اتاق که یکی برای شعرخوانی و قصه گویی استفاده می شود و در اصل نمازخانه می باشد. دیگری کلاس هنری، اتاق سیار روستایی و کتابخانه می باشد که به دلیل کمبود مکان از فضای کتابخانه جهت کارگاه ها نیز استفاده می شود.
کانون پرورش فکری برازجان دارای ۹۹۰عضو اصلی می باشد که تنها ۷۰عضو فعال در تابستان در بخش کتابخانه در این کانون حضور دارند. در بخش های دیگر مانند کلاس های فرهنگی، هنری، مذهبی و… علاقمندانی وجود دارد که حضور در این نوع کلاس ها با پرداخت شهریه است. شهریه ی ثبت نام در کانون ۸هزار تومان در طی یک سال می باشد. این کانون دارای دو مربی ثابت و یک نیروی پاره وقت و یک نفر نیروی سیار روستایی و یک نفر خدمات است. نکته ی جالب توجه درسیستم کانون در سراسر ایران به این شکل می باشد که با نیروی اندک و مکان های کوچک کانون اداره می شود که در جای خود قابل تامل می باشد. رزم پا در خصوص کمبود نیرو در این کانون گفت:” کمبود نیرو همواره وجود دارد ولی سیستم کانون در سراسر ایران به همین شکل می باشد. برای نیروی پاره وقت باید از تهران مجوز داده شود و ما اختیاری در این زمینه نداریم. در حال حاضر کانون مربی ادبی ندارد و درسال گذشته یکی از مربیان که به صورت رایگان با این کانون همکاری داشته، گزینش شده ولی تا کنون اجازه همکاری به صورت پاره وقت به وی داده نشده است.”
از آنجایی که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان یک شرکت دولتی تامین کننده هزینه‌های خود است و کانون از جهت پشتیبانی‌های پرسنلی و مجوز جذب نیرو به علت ابلاغ بخشنامه اخیر دولت مبنی بر ممنوعیت استخدام از سوی دستگاه‌های دولتی در محدودیت است، اما آیا این دلایل می تواند توجیهی بر عدم جذب اعضا و شناساندن کانون پرورشی به همشهریان باشد؟ سهم و نقش خود کارکنان فعلی در جذب و شناساندن این کانون تا چه اندازه است؟
عدم موفق جذب نوجوانان
یکی از وظایف کانون پرورش فکری شناسایی استعدادها و علایق کودکان و نوجوانان و شناخت و معرفی آنها به خانواده و جامعه در حوزه ی فعالیت و علایق می باشد. همواره جذب کودکان با اسباب و وسایل و برنامه های عروسکی بسیار راحت تر و آسان تر از جذب نوجوانان می باشد. اینکه کانون پرورش فکری برازجان درطی بیش از ۲۰سال فعالیت خود جهت جذب نوجوانان تا چه اندازه موفق بوده نکته ای است که می توان به آن توجه کرد. محمد یکی از اعضای کانون پرورش فکری در این زمینه گفت:”من ۱۳سال سن دارم. تنها برخی کلاس ها مانند بحث آزاد در کانون وجود دارد که می تواند من را جذب کند که این مساله گاهی بسیار کنترل شده انجام می گیرد. دیگرموارد برای من بسیار کسل کننده است و هیچ انگیزه ای درون من بوجود نمی آورد و تمایلی برای حضور در کلاس های دیگر را ندارم.”
وی در پرسش به این سوال که آیا در جوانی تمایلی به حضور در کانون و همکاری دارد یا نه گفت:”کانون هیچ نوع جذابیتی نه تنها برای من، بلکه برای هم سن و سال های من نداشته و ندارد. اگر با این برنامه های تکراری همچنان ادامه دهند، نه تنها من بلکه کودکانی که در حال حاضر به آنجا رفت و آمد دارند، در جوانی تمایلی به شرکت و فعالیت ندارند. ترجیح میدهم در مکان هایی حضور و فعالیت داشته باشم که اندکی به نیازهای درونی من پاسخ دهد و من را تخلیه کند. کانون در نوجوانی من نتوانست این نیاز من را برطرف کند. پس نباید از من انتظار داشته باشد که در جوانی نیز در کانون حضور داشته باشم و از آن به عنوان خاطره ای خوش یاد کنم. مربیان زیاد سعی می کنند که من را جذب کنند اما موفق نشده اند. نیاز من بازی های سرگرم کننده نیست.”
رزم پا در زمینه ی عدم موفقی در جذب نوجوانان گفت:”استقبال کودکان بسیار بیشتر از نوجوانان می باشد. یکی از مواردی که ذهن ما را درگیر نموده چگونگی جذب نوجوانان می باشد. چون نوجوانی سن خاصی است و برنامه های قصه خوانی و امثال این برای آنها بسیار خسته کننده می باشد. در کانون سعی کرده ایم با بحث آزاد، حدیث، بازی های فکری، جشنواره های رضوی و مسابقات سالانه ای که برگزار می گردد، حضور آنها را همواره داشته باشیم. همچنین نوجوانان توانسته اند مقامهای جهانی و کشوری و استانی زیادی کسب کنند مانند شبنم پناهی، نجمه حیدری، سید فاطمه حسینی، دو خواهران رضایی که از طریق کانون به مسابقات شرکت کرده اند و مقام آورده اند.”
تجهیز کتابخانه مدارس در روستاها
از جمله واحدهایی که در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فعال می باشد؛ واحد سیار روستایی است. این واحد وظیفه ی سرکشی به روستاهای اطراف شهر و رسانیدن کتاب به دانش آموزان را بر عهده دارد. کتابخانه های سیار در واقع خودروهایی هستند که با تجهیز به امکانات دیداری و شنیداری ورایانه‌ای، همچنین قفسه‌های کتاب، هر ۱۵ روز یک بار به روستا مراجعه می‌کنند و با مستقر شدن در مدارس روستاها خدمات خود را به بچه‌ها ارایه می‌دهند. وحید بهزادی؛کتاب رسان کانون پرورش فکری برازجان در خصوص حوزه ی فعالیتی و مشکلات خود گفت:” کار اصلی من کتاب رسان سیار روستایی می باشد ولی کارهایی مانند قصه گویی، نقاشی، سفال و… نیز با بچه ها تمرین می کنم. محیط روستا خود یک محیط محرومی می باشد و یک سری امکاناتی که در شهر وجود دارد، در روستا نیست. مهتمرین مساله ای که وجود دارد فرسوده بودن ماشین می باشد که عمر آن به پایان رسیده و برای مسیرهای روستایی مناسب نیست. جدای از مساله ماشین، قبل از سهمیه بندی بنزین من حدود ۲۵روستا را سرکشی می کردم ولی با سهمیه بندی بنزین تنها به ۱۲روستا سرکشی می کنم و بسیار افت داشته است. بعضی اوقات پیش می اید که در ماه دو بار به روستاها می روم و یک سری کتاب تحویل می دهم و تحویل می گیرم. میزان استقبال در روستا بسیار زیاد هست. ولی در روستا به دلیل محدودیت ها امکان برگزاری نمایشگاه وجود ندارد. این امکان وجود دارد که با تمهیداتی و روال اداری که صورت می گیرد، بچه های روستا از نمایشگاه های درون کانون، کاروانسرای مشیر، سازمان انتقال خون و… بازدید کنند.”
ارایه فعالیت های فرهنگی، هنری و ادبی به کودکان روستایی از جمله وظایف کانون می باشد. با توجه به اینکه در روستاها به جز مدارس دولتی هیچ امکان دیگری برای کودکان و نوجوانان وجود ندارد، این کانون می تواند با حمایت ادارات مربوطه فعالیت خود را بر تجهیز کتابخانه در روستا سوق دهد. در واقع با انجام این امر کتابخوانی، گردهمایی، تبادل نظر، کارگروهی، و فعالیت های هنری و خلاق منجر به بالا بردن سطح آگاهی و توانمندی کودکان روستایی می گردد.
عدم استقبال والدین از کانون پرورشی
دلایل مختلفی جهت عدم استقبال والدین در برازجان از کانون پرورش فکری وجود دارد. یکی از دلایل می توان به عدم آشنایی و شناخت والدین از مکانی به نام کانون پرورش فکری باشد اشاره نمود. این مساله ضعف آموزش و پرورش و خود کانون را نمایان می کند که بعد از ۲۱سال فعالیت همواره نتوانسته جایگاه خود را در بین خانواده باز کند. وضعیت اقتصادی پایین برخی خانواده هایی که در حاشیه های شهری زندگی می کنند علی رغم تمایل به حضور فرزندان در این مکان نیز می تواند یکی دیگر از دلایلی باشد که باعث عدم استقبال والدین شده است.(نداشتن هزینه های ایاب و ذهاب) همچنین بخش بزرگی از حقوق کودکان و نوجوانان جامعه ما به دلیل نقص در شناخت این حقوق، نادیده گرفته می شود و این تصور همواره در بین برخی والدین وجود دارد که کودکان و نوجوانان تنها به نیازهایی از قبیل حق تغذیه مناسب، پوشاک مناسب، بازی و… نیازمندند و دیگر موارد فرهنگی، هنری، اندیشه و… نادیده گرفته می شود. جدای از این موارد می توان به توجه والدین به امر تحصیل نیز اشاره کرد که بسیاری از والدین موفقیت تحصیلی و درس خواندن را اولویت اول و اصلی زندگی فرزندشان می‌دانند که بیشتر به دلیل محدودیت‌ها و کمبودها اولویت آخر نیز باقی می‌ماند و در این میان نیاز کودک و نوجوان به تفریح، تجربه‌های عملی، حضور در کلاس های خلاق که بر عهده ی کانون های پرورش فکری می باشد نادیده گرفته می شود. اینن مورد دارای عوارض بسیار زیادی از جمله اینکه عدم حضور کودکان و نوجوانان در عرصه های اجتماعی و هنری باعث می گردد که مهارت‌‌های اجتماعی وی را در سطحی نازل نگه داشته شود. ضعف در دریافت آگاهی‌های ضروری زندگی، کاهش قدرت تصمیم‌گیری و استقلال عملی، رشد شخصیتی و اعتماد به نفس پایین، دیگر آسیب‌های این حوزه هستند. کودکانی که در چنین شرایطی رشد می کنند، از همسالانشان چند قدم عقب‌تر هستند و ضعف‌های شخصیتی آنان در مواجهه با مشکلات کوچک و بزرگ زندگی آشکار می‌شود.
نبود خلاقیت
داشتن خلاقیت در کانون پرورش فکری، از ملزومات اساسی است که باعث افزایش کیفیت راه حل مسایل درون کانون و نیز تحریک و ارتقا نوآوری، افزایش انگیزه و تعهد در بین کودکان ونوجوانان می گردد. اینکه کانون پرورش فکری برازجان تا چه اندازه با شیوه های خلاق جهت جذب کودکان و نوجوانان در کار خود موفق بوده است، موردی بود که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به موارد مطرح شده، مشخص گردید این کانون در این زمینه بسیار ضعیف عمل نموده و تنها به فعالیت های تکراری چندین سال خود ادامه داده است. این در حالی است که با توجه به پیشرفت جامعه و توجه به مقوله ی شهروندی وحقوق کودکان و نوجوانان و تاحدودی آشنایی آنها با حقوق خود، تغییری اساسی در دیدگاه و نگرش این کانون باید صورت گیرد.
فعال کردن همکاری این کانون و ارتباط با نشریات محلی جهت معرفی و شناخت شهروندان از فعالیت های آن کانون، آسیب شناسی عدم حضور کودکان در کانون، کتابشناسی توصیفی کتاب های کودک و نوجوان و… همچنین برگزاری نمایشگاه و فعالیت های دیگر خارج از محیط کانون و یا همکاری با دیگر تشکل های غیردولتی جهت برپایی کارگاه ها، نمایشگاه ها و کلاس های آموزشی، آموزش کارکنان کانون در قالب کارگاه های آموزشی خلاق، بومی سازی کردن برخی فعالیت های کودکان و آشنایی آنها با فرهنگ بومی در قالب شعر، نقاشی،مجسمه سازی و… از جمله راهکارهایی می باشد که این کانون می تواند در راستای فعالیت های خود قرار دهد. از آنجایی که انجمن هامون ایران به عنوان یک تشکل غیردولتی، در طی دوسال فعالیت خود موفق در معرفی اقلیت ها بوده و آسیب شناسی زیادی در حوزه ی کودکان و نوجوانان انجام داده و توانسته چندین ویژه نامه در این زمینه به چاپ رساند، میتواند به عنوان یک نهاد مدنی، الگویی باشد که این کانون جهت معرفی و جذب کودکان و نوجوانان مورد استفاده قرار دهد و امکانی جهت پرورش خلاقیت در این کانون صورت پذیرد.