آغاز مبارک برجام
علی خرم . استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه
پیامدهای توافق هسته‌ای ایران با گروه ١+۵ در ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی به اندازه‌ای وسیع و عمیق بود که شاید کمتر کسی تصور می‌کرد شاهد چنین تحولات تعیین‌کننده‌ای در سطح خاورمیانه باشد. در ایران و آمریکا، گروه‌های داخلی و مخالف دولت هر‌چه در توان داشتند به‌استخدام گرفتند تا بلکه توافق هسته‌ای صورت نگیرد و سپس به‌اجرا درنیاید. این مخالفت‌های داخلی، طیف وسیع و گسترده‌ای داشت. برخی در ایران نمی‌خواستند کاستی‌های دولت‌های نهم و دهم در اداره کشور و به‌ویژه در سیاست خارجی، اقتصاد و صنعت هویدا شود و اینکه چگونه با برداشت ناصواب و استراتژی نادرست، کشور را به شورای امنیت سازمان ملل سپردند و با گرفتن قطع‌نامه‌های لازم‌الاجرا، ایران را با تحریم‌های سیاسی بین‌المللی و تحریم‌های اقتصادی- صنعتی گرفتار کردند؛ درحالی‌که راه صنعت هسته‌ای لزوما از مسیر تقابل و درگیری نمی‌گذشت. برخی هم در آمریکا نمی‌خواستند دولت برخاسته از حزب رقیب آنها، یعنی دموکرات‌ها موفق شود. به‌هرحال وجه مشترک هر دو دسته مخالفین، تضاد اصولی با دولت حاضر خودشان بود که به‌طرز معجزه‌آسایی داشت به دروازه‌های موفقیت نزدیک می‌شد. در ایران، دولت دکتر روحانی توانست دیدگاه تقابل نظامی با آمریکا را پشت‌سر گذاشته و از هنر دیپلماتیک و سیاست خارجی مبتنی‌بر تعامل سازنده استفاده کند.
همه اینها و پرهیز از تنش، دستاوردی بود که نه‌تنها سایه جنگ را از کشور دور کرد؛ بلکه در کمال احترام و حفظ شخصیت ایران، تحریم‌ها را ملغی کرده و آثار حقوقی آن را از بین برد. درآمریکا نیز دولت، در فضای تهمت و سوءظن، توانست بر مشکلات سنتی و دشمنان قسم‌خورده ایران فائق آید و به توافقی ناباورانه با ایران دست یابد که آمریکا را از ورود به جنگ دیگری در خاورمیانه نجات دهد و به یکی از بحران‌های تاریخی و سیاسی جهان، به‌صورت دیپلماتیک و مسالمت‌آمیز پایان دهد؛ اما مخالفین منطقه‌ای و بین‌المللی توافق هسته‌ای هم به اندازه کافی قدرتمند بودند و تلاش فراوانی برای کسب‌نشدن توافق بین ایران و گروه ١+۵ و سپس عدم اجرای آن به‌عمل آوردند. اسرائیل، رهبری مخالفان خارجی و حتی مخالفان داخلی آمریکا را به‌عهده گرفت و اطمینان داشت که قادر خواهد بود مانند چهار دهه گذشته، سیاست خارجی آمریکا را در‌جهت منافع اسرائیل شکل دهد. عربستان به‌خوبی می‌دانست چهار دهه است نان دشمنی ایران و آمریکا را خورده و در‌صورتی‌که چنین فضایی ادامه نیابد، جایگاه سعودی به‌راحتی از دست خواهد رفت و به قدرت درجه‌دوم در خاورمیانه تبدیل خواهد شد. عربستان طراحی‌های فراوان کرد تا از نزدیک‌شدن غرب و به‌ویژه آمریکا به ایران جلوگیری کند. اکنون با اطمینان می‌توان گفت هیچ‌کدام از طراحی‌های مخالفان نتوانسته در راه اجرای برجام، خللی به‌وجود آورد. بنابراین توافق هسته‌ای در میان راه‌های پرپیچ‌وخم و در میان انبوهی از مشکلات داخلی و خارجی درحال عبور به‌سوی سرانجام تحقق خود است. خوشبختانه ایران مصمم در راه فراهم‌کردن مقدمات اجرای برجام، گام‌های لازم را یکی پس از دیگری برداشته و پس از آماده‌سازی نطنز و فردو و کاهش تعداد سانتریفیوژها براساس توافق وین، در آخرین مرحله از یک‌سو اورانیوم غنی‌شده خود را به روسیه ارسال کرد و از‌سوی‌دیگر در یک گام شجاعانه، قلب رآکتور را تعویض کرد تا به جامعه بین‌المللی اطمینان دهد به‌دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست. محصول آب سنگین اراک پس از تأیید خلوص آن به آمریکا صادر شد و همه اینها اثبات کرد که توانایی هسته‌ای ایران انکار‌ناپذیر است و هرگاه ایران اراده کند می‌تواند این مسیر را در‌پیش بگیرد. چند روز است که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران به‌سر می‌برند تا چگونگی تغییرات در صنعت هسته‌ای ایران، براساس توافق وین را بررسی و به جهان گزارش کنند. در‌صورتی‌که این تغییرات بتوانند مورد تأیید آژانس قرار گرفته و منطبق بر توافقات با گروه ١+۵ باشد، پایان مقدمات و شروع اجرای برجام خواهد بود. این بدین معناست که نوبت گروه ١+۵ می‌رسد که به تعهدات خود عمل کرده و تحریم‌های آمریکا و اروپا یکی پس از دیگری به حالت تعلیق درآیند و ایران آزادانه اقدام به فروش نفت خود کند و سپس به صادرات سایر اقلام بپردازد. در‌همین‌زمان، ممنوعیت سرمایه‌گذاری در ایران، همچنین انتقال تکنولوژی و مدیریت نوین به کشورمان، برداشته می‌شود و شرایط برای احیای اقتصاد و صنعت فراهم می‌شود که سرآغاز فعالیت تولیدی و رقابت در عرصه اقتصاد است. با اعلام اجرائی‌شدن برجام، نه‌تنها تحریم‌های اقتصادی، بلکه مهم‌تر از آن، تحریم‌های سیاسی برطرف خواهند شد و این بدان معناست که رفت‌وآمدها بین ایران و جامعه جهانی در سطوح بالا از‌سر گرفته می‌شود. از سال ١٣٨۴ رفت‌و‌آمدهای دیپلماتیک بین ایران و غرب به‌دلیل تحریم‌های سیاسی رسمی و غیر رسمی تعطیل شده بود و سطح همکاری‌ها به حداقل رسیده بود؛ ولی اینک بسیاری از رؤسای کشورها که در انتظار برداشته‌شدن تحریم‌های سیاسی بودند، داوطلبانه برای سفر به ایران اعلام آمادگی می‌کنند که حاصل آن باروری اقتصادی و صنعتی و فعالیت بیشتر سیاسی بین‌المللی ایران خواهد بود. از همین منظر نقش ایران در تحولات سیاسی سوریه و دیگر کشورهای منطقه می‌تواند افزایش یابد و ایران به بازیگر اصلی در خاورمیانه تبدیل شود.
منبع: شرق