گزارش اختصاصی آوای هامون در باب سلامت سالمندان
« انگار در هیچ کس این احساس که “شاید روزی من هم پیر شوم” در کار نیست. آنچه هست لذت غیر ارادی و خود به خودی است که آدم از برتری و نیروی جوانی خویش در مقایسه با پیران می برد. بی رحمی و قساوتی که در دست انداختن ِ پیران بی کس و کار و در ابراز انزجار از پیرمردان و پیرزنانی که از ریخت و قیافه افتاده اند، می بینید شاید در زمان گذشته بیش از اکنون شایع بوده است. با این حال این قساوت و سنگدلی هنوز به تمامی از جوامع ما رخت برنبسته است. این امر تماماً با تغییر و تحول ِ شاخص مناسبات شخصی افراد، که پا به سن می گذارند یا در بستر مرگ می افتند، مرتبط است… »
تنهایی ِ دم مرگ/ نوربرت الیاس
ترجمه ی امید مهرگان و صالح نحفی(نشر گام نو)
از کهنسالان و بازنشستگان در کنار کودکان، به عنوان آسیب پذیرترین اقشار جامعه یاد می شود و در دهه های اخیر توجه یی ویژه به خصوص در کشورهای پیشرفته به آنها شده است.
طبق دستورالعمل سازمان بهزیستی سالمند به فردی اطلاق می شود که بیش از ۶۰ سال سن داشته و به علت عوارض افزایش سن و تغییرات فیزیولوژیک نیاز به مراقبت و توانبخشی دارد. از نظر سنی سه گروه سالمند جوان (۷۰-۶۰)، میانسال (۸۰-۷۱) و پیر (۸۱سال به بالا) وجود دارد. همچنین از نظر میزان وابستگی به سه گروه سالمند مستقل، نیمه مستقل و وابسته تقسیم می شوند.
آنتونی گیدنر در کتاب جامعه شناسی، پیری را این گونه تعریف کرده است: «…پیر شدن در گذشته با تغییر شکل طاهری و توانایی های جسمانی تشخیص داده می شد نه با سن زمانی. پیری امروز یک تعریف قانونی دارد، به این معنا که به سنی اطلاق می شود که در آن اکثر مردم از کار بازنشسته می شوند و از انواع خاصی از مزایای رفاهی، مانند حقوق بازنشستگی، برخوردار می گردند.».
محمد زاهدی در کتاب «توسعه و نابرابری» می نویسد: « به طور کلی پنج زمینه اصلی که دولت رفاه به مفهوم قرن بیستمی را شامل می شود، عبارتند از: ۱) حمایت از سالمندان ۲) بیمه اجتماعی ۳) تامین اجتماعی خانواده ۴)زمینه سازی گسترش فرصت های شغلی ۵) مراقبت های پزشکی. بنابراین اصل حمایت از سالمندان یکی از مهمترین زمینه های شکل گیری دولت رفاه در آستانه قرن بیستم بوده است، از سوی دیگر سایر زمینه های شکل گیری دولت رفاه نیز بی ارتباط با مساسل سالمندان نیست.»
متاسفانه در ایران طرح های منسجی در راستای اعمال برنامه ریزی دولت رفاه وجود ندارد، اما بهزیستی بخشی از خدماتش را به سالمندان اختصاص داده است. به نوعی می توان از این نهاد به عنوان تنها حامی سالمند در ایران نام برد.
حیدر عزیزنژاد مدیرکل وقت بهزیستی استان بوشهر در گفت و گو با خبرگزاری فارس می گوید: « بر اساس سرشماری سال ۸۵ حدود ۷.۲ درصد جمعیت ایران سالمند هستند، و در این میان ۵.۵۱ درصد جمعیت استان بوشهر سالمند است» وی هم چنین اظهار داشت: «۶.۸ درصد جمعیت سالمند استان شهر نشین و ۸.۲ درصد ساکن روستاها هستند.
عزیزنژاد با بیان اینکه بر اساس سرشماری سال ۸۵ جمعیت سالمندان استان بوشهر ۴۸ هزار و ۸۲۲ نفر بوده است، گفت: بهداشت، سلامت، درآمد، حمل و نقل و رفع تنهایی از مهمترین نیازهای سالمندان است.
به گزارش ایرنا، دکتر غلامرضا حیدری رییس دانشگاه علوم پزشکی بوشهر نیز گفته است: «جمعیت سالمند استان بوشهر از شاخص کشوری ۵/۱درصد کمتر است. درحالی که ۳/۷درصد جمعیت کشور سالمند هستند این شاخص در استان بوشهر شش درصد جمعیت را به خود اختصاص داده است.
اما وی یادآور می شود براساس پیش بینی انجام شده تا سال ۱۴۰۶شمسی جمعیت سالمندی استان بوشهر در صورت ادامه روند موجود به سه برابر افزایش خواهد یافت.این امر ضرورت برنامه ریزی برای توسعه زیرساخت ها برای خدمت رسانی در بخش های بهداشتی و درمانی و خدمات رفاهی به این قشر را بیشتر کرده است.»
رییس دانشگاه علوم پزشکی بوشهر بر این باور است: «در استان بوشهر از نظر زیرساخت ها و طب سالمندی با ضعف های زیادی روبه رو هستیم و در موضوع تغذیه نیز مشکلات جدی وجود دارد. از دوران میان سالی به دلیل اینکه نتواسته ایم در نظام شبکه خود برنامه های متناسب را ایجاد کنیم و نیروی انسانی مورد نیاز نیز تربیت نشده است شاهد بیماری های مزمن هستیم.»
سازمان بهزیستی نیز در ایران بخشی از عملکرد خود را معطوف به سالمندان نموده است و طرح توانبخشی مبتنی برجامعه (CBR) نیز اجرا می شود که در زمینه حمایت از سالمندان و خدماتی که به ایشان ارایه می گردد. این خدمات شامل تحویل وسایل توانبخشی مانند عصا، ویلچر، واکر، سمعک، باطری سمعک و وسایل بهداشتی می باشد.
ابراهیم افشار، از سالمندان دشتستانی در گفت و گوی خود با ما از مشکلات بهداشتی و درمانی می گوید:«مساله ی بیمه و هزینه های سرسام آور بهداشتی و درمانی سالمندان و بازنشسته گان را مطرح می کند و از فضاهای نامناسب مراکز درمانی و پزشکی انتقاد دارد. وی می گوید: «مساله بیمه، ویزیت دکتر و خرید دارو و عمل های جراحی معضلی بزرگ و کشنده است. اغلب دیده شده که بیماران سالمند از گرانی دارو و ویزیت دکتر و بخصوص مراجعه به مطلب و آشیانه ی دکترها رنج می برند. از یک سو گرانی و از سوی دیگر اغلب مطب ها فاقد آسانسور بوده و بیماران از رفتن به مطب خودداری می کنند. عدم وجود دکترهای متخصص در شهرستان ها و دوری از مرکز استان خود مشکل تر از مشکلات دیگر است.»
غلامزاده در باب بهداشت روان سالمندان نیز می گوید:«این مهم نقش مهمی در کیفیت زندگی افراد خصوصن سالمندان بازی می کند، که در ایران به آن توجه لازم نمی شود. بنابراین توجه به مسایل و احتیاجات عاطفی و اوقات فراغت را می توان اشاره نمود که بیشتر مورد غفلت قرار گرفته است در این زمینه می توان راهکارهایی ارایه داد.» وی می گوید: «با توجه به این که دوران سالمندی علاوه بر ناراحتی های جسمی که برای سالمندان عمومن به همراه دارد، احساس افسردگی را نیز برای آنان در پی دارد. این قشر، از احساس بطالت و بیکاری و برکنار ماندن از زندگی اجتماعی رنج می برند.»
غلامزاده نیز می گوید: «برای رفع این احساسات باید برنامه های جمعی برای سالمندان در نظر گرفت. مثلن سالمندان با هم به مطالعه روزنامه و مجله بپردازند، به گردش ها و سفرهای کوتاه دسته جمعی بروند و مورد مشورت قرار گیرند. تشکیل کانون سالمندان و وجود یک پارک مناسب سازی شده برای حضور این عزیزان، از دیگر راهکارهای غلیه بر این دوران می باشد.»
طاهره اکبری نیز در سال ۱۳۸۱در پژوهشی که به بررسی افسردگی در سالمندان استان بوشهر پرداخته بود، معتقد است: «افسردگی از جمله اختلالات شایع روانپزشکی می باشد. از یافته های مطالعه چنین بر می آید که شیوع افسردگی در افراد سالمندان در استان بوشهر بالاست و جنسیت زن، وضعیت اقتصادی – اجتماعی پایین، جدا زندگی کردن را می توان از جمله عوامل خطر برای این نکته دانست.»
دکتر سید مهدی مهدوی مرتضوی در گفت و گو با انجمن اندیشه سلامت سبز در باب اهمیت به موضوع سلامت در دوران سالمندی نکته هایی را متذکر شد. وی گفت کسانی که در آستانه ی سالمند شدن می باشند باید حتمن هر شش ماه یک بار به نزد پزشک خانواده خود رفته و ازمایشات دوره ای برای تعیین وضعیت سلامتی انجام دهند. وی افزود توصیه می شود از دود و کشیدن سیگار و قلیان و… دوری نمایند و برای حفظ سلامتی خود هر روز به مدت ۲۰ دقیقه پیاده روی نمایند. این فعال حوزه ی سلامت خاطرنشان نمود: خانواده ی سالمندان نقش مهمی در وضعیت مراقبت های بهداشتی و پزشکی این قشر دارند و از آن جا که سالمندان در این سن به شدت زود رنج و نیازمند توجه عاطفی بیشتری هستند، باید با کمال احترام زمان انجام آزمایشات و معاینات پزشکی را به آن ها یاد آور شوند.
دکتر مهدوی مرتضوی در پاسخ به پرسش انجمن اندیشه سلامت سبز مبنی بر اقدامات دولت یازدهم درباب تغییر وضعیت مراقبت های پزشکی سالمندان گفت: « با توجه به این که بیشتر بیماری های مزمن و غیر واگیر در سالمندی عوارض خود را نشان می دهد و نیاز به چیگیری دارد و هم چنین به دلیل قیمت زیاد مراقبت های پزشکی در سالمندی طرح تحول نظام سلامت، میزان پرداختی این افراد را به ۳-۶% رسانیده است که قبلن سابقه نداشته است.»
هم چنین باید خاطر نشان کرد دولت تدبیر و امید به ریاست جمهوری دکتر حسن روحانی در ماده دوم فصل حیات، سلامت و زندگی شایسته “پیش نویس حقوق شهروندی” به حقوق سالمندان به ویژه در حوزه ی پزشکی و رفاه اجتماعی توجهی شایانی داشته است.
رضا شبانکاره؛ روزنامه نگار