حفظ یکپارچگی درپارک ملی دریایی نای بند
دکتر حسین دلشب
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر
شهرستان عسلویه به واسطه دارا بودن زیست بوم های مختلفی از جمله کوهستان، دشت، ساحل و دریا یکی از متنوع ترین شهرستان های کم وسعت استان بوشهر از نظر تنوع زیستی می باشد و با در اختیار داشتن پارک ملی دریایی نای بند اجتماع بی نظیری از زیست بوم های حساس و زیستمندان منحصر بفرد را در خود جای داده است. پارک ملی دریایی نای بند با وسعت ۴۸۰۰۰ هکتار (سازمان حفاظت محیط زیست) در این شهرستان قرار گرفته است.
این منطقه به دلیل وجود منابع بیوفیزیکی حساس ساحلی شامل خلیج های کوچک ساحلی، تنوع ساختارهای ساحلی از جمله سواحل ماسه ای، صخره ای و گلی، حضور ارزشمند رویشگاه حرا، محل تخم گذاری لاکپشتان دریایی، آبسنگهای مرجانی، زیستگاه پستانداران و پرندگان دریایی و خورهای زیبا و …. که همگی در برگیرنده گونه های کمیاب نیز هستند، پشتوانه اکولوژیک بسیاری از گونه های آبزی و فرایند های اکولوژیک به شمار می آید و در کمتر منطقه ای همچون این منطقه یک سیستم یکپارچه و منسجم با بالاترین تنوع محیط آبی و خشکی در وسعتی کوچک فراهم آمده است.
همچنین به دلیل دارا بودن زیستگاه ارزشمند و شرایط مناسب جهت زاد و ولد گونه های مهم و حمایت شده جانوری مانند جبیر، جیرفتی، پلیکان پا خاکستری، هوبره وانواع لاکپشتان دریایی دارای ارزشهای حفاظتی منحصر بفرد است.
منطقه جزر و مدی آن دارای عرصه هایی است که در جزر و مد از آب دریا پر و خالی میشود و این مکان محل تمرکز کفزیانی است که بزرگترین تولید کنندگان زنجیره غذایی دریا و حیات آبزیان است.
درختان زیبای حرا به صورت نیمه شناور در بین ساحل و دریا قرار گرفته و در هنگام مد تا تاج آن زیر آب فرو رفته و در هنگام جزر ریشه ها که سر از زمین بالا آورده تنفس می کنند . مانگرو ها از نظر چر خه زاد آ وری آبزیان خلیج فارس بسیار مهم بوده و از مهمترین مناطق زایشگاهی و تغذیه ای در دریاهاست.
این منطقه زیبا در گذشته ای نه چندان دور به دلیل توسعه بدون در نظر گرفتن ملاحظات محیط زیستی و بدون توجه به ارزش های حفاظتی آن مانند: ساخت اسکله در سواحل شکننده این شهرستان نه تنها در مناطق صنعتی، بلکه به بهانه رفاه حال صیادان منطقه اسکله هاله و سیف بنود در پارک ملی دریایی نای بند نیز در سالئ ۱۳۹۱صورت گرفته است. علیرغم اینکه اداره کل محیط زیست و شیلات استان با ساخت و مکان یابی این نوع اسکله ها مخالفت نموده اند، ساخته شده که هم اکنون نیز دارای بهره برداران بسیار کمی می باشد. با عنایت به چرخش آب و رسوب در خلیج نای بند و قرار گیری اسکله و موج شکن هاله به عنوان مانعی برای گردش آب و رسوب، در آینده شاهد تغییر شکل و تغییر در تنوع جانداران آبزی این ناحیه خواهیم بود. نشت مواد نفتی از تاسیسات و شناور ها در منطقه نیز باعث آلودگی دریایی شده و تا کنون چندین بار موجبات آلودگی سواحل شده است. این آلودگی در جنگل های حرای نای بند باعث آلوده شدن ریشه های هوایی و تنه درختان شده و خشکیدگی بخشی از آن ها را موجب شده است.گیر افتادن آبزیان شاخص دریایی در تاسیسات برداشت آب پتروشیمی و پالایشگاه های گازی نیز از دیگر تهدیدات زیست محیطی منطقه می باشد، بطوری که لاکپشت های دریایی(از گونه های بشدت در معرض خطر انقراض) چندین بار تا کنون بصورت جمعی از این آبگیر ها صید و دوباره به دریا رها سازی شده اند و هنوز نیز این تهدید ادامه دارد. آلودگی حرارتی ناشی از آب خنک کننده های تاسیسات منطقه باعث بالا رفتن موضعی آب در مناطق مجاور می شود. این پدیده خصوصاً در تابستان که دمای آب دریا در بالاترین حد خود و در مرز تحمل آبزیان منطقه است باعث مرگ و میر آبزیان بدون تحرک و مهاجرت آبزیان دیگر و پراکندگی آن ها می گردد. زیستگاه های مرجانی نیز در برابر تغییرات دمایی بسیار حساس بوده و پدیده سفید شدگی و مرگ مرجان ها براثر این عامل بوجود می آید. قاچاق سوخت نیز به عنوان یکی از مهم ترین موضوعات آلوده کننده دریایی مطرح می باشد. قاچاقچیان متخلف در حین تعقیب و گریز مبادرت به تخلیه سوخت قاچاق نموده و آلودگی دریایی بوجود می آورند.
اکنون نیز راه اندازی فازهای جدید گازی به دلیل عدم طراحی های نامناسب دارای کارایی لازم جهت مدیریت تصفیه پساب های صنعتی و همچنین انتشار گازهای آلاینده نبوده وباعث اثرات غیر قابل جبران بر این پارک ملی دریایی خواهد بود.
در حال حاضر طرح جامع و تفصیلی در این پارک انجام شده است همچنین ارزشگذاری زیستی و طرح پاکداری این منطقه به پایان رسیده است و طرح مدیریت پارک ملی دریایی نای بند در حال تدوین می باشد.
در این راستا اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر نسبت به احیاء زیستگاه جبیر اقدام نمود که در حال حاضر تعداد آن ۳۶راس جبیر رسیده است. از دیگر طرح های در حال اجرا در این منطقه طرح مدیریت مشارکتی حفاظت پارک ملی دریایی نای بند با جوامع محلی و وزارت نفت می باشد. همچنین همه ساله جهت پایش و حفاظت بهتر، هچری سایت لاک پشتان دریایی در سواحل پارک ملی دریایی نای بند احداث می شود که بازده خوبی را نیز داشته است. پارک ملی دریایی نای بند به عنوان سپر حفاظتی و ریه تنفسی منطقه عسلویه عمل می کند که در آینده با برنامه ای مدون بازسازی توسعه و احیاء گونه های بومی درختی اعم از انجیر معابد و جنگل های حرا در دستور کار قرارداد ودر سال های ۹۳ و ۹۴ هزاران نهال حرا در این منطقه کشت شد. خلیج نایبند به دلیل پشتوانه اکولوژیکی و ارزشهای تنوع زیستی و وجود مناطق مولد از جمله خورها و سواحل می تواند تامین کننده امنیت غذایی و شیلاتی بخش های شمالی خلیج فارس باشد. که این موضوع باعث تداوم اقتصاد معیشتی مردم بومی، اقتصاد تجارتی و امنیت می گردد. لذا باید توجه شود که این ارزشها غیرقابل جزیره ای شدن(تکه تکه شدن) مدیریت یکپارچه میباشد. لذا هرگونه توسعه و دسترسی به دریا در این محدوده اعم از شمال و جنوب آن که وابستگی زادآوری گونه های جانوری و گیاهی در فصول مختلف را در بر دارد توجیه شدنی نیست و باعث اثرات غیرقابل جبران خواهد شد.
در دنیای امروز باتوجه تخصصی شدن امور و امکان دسترسی سریع به همه نقاط دنیا، مناطق می توانند به صورت زنجیره ای و مکمل یکدیگر عمل نموده و کمبودهای هم را جبران نمایند. ازاینرو پراکنده سازی فعالیتها و تصرف اراضی و تخصیص مالکیت زمین به بهانه نوع دسترسی چیزی جز ناپایداری زیستی و تخریب محیط زیست نمی باشد. لذا اگر منطقه ای در حاشیه دریا قراردارد با امکانات گردشگری، تجاری، اقتصادی و صنعتی می تواند به عنوان حلقه ای از توسعه دیگر مناطق و همسایگان قرارگیرد. به عنوان مثال گمرک و بنادر و دریانوردی بوشهر همان نقشی را برای استان بوشهر ایفا می کند که تجار و سرمایه گذاران دیگر مناطق کشور نیز از این امکانات به همان اندازه بهره مند می گردند. بدین منظور جهت جلوگیری از تصرف اراضی و یا تخریب اکوسیستم های حساس اعم از کوه، جنگل، دریا و غیره با دیدگاه صرفا سیاسی بجز ایجاد اختلال درمحیط طبیعی و تداخل فرهنگی –قومیتی با مردم بومی و تخریب اراضی چیزی را بدنبال نخواهد داشت.
همانطور که ۹۸ درصد نفت کشور از جزیره خارک صادر می شود ودرامد آن مربوط به مملکت است و یا حافظ و سعدی و فردوسی متغلق به ایران است.نایبند نیز بخشی از استان بوشهر و هرمزگان و مربوط به کشور است.
لذا با این تفاسیر همه استانهای همسایه به عنوان پسکرانه منطقه ای استان بوشهر، هرمزگان و خوزستان می توانند نقش مهمی در توسعه تجارت الکترونیک، بازارهای پشتیبان، تامین نیروی کار و ارائه خدمات مربوط به هم عمل نموده و فعالیتهای خود را در سازمان فضایی منطقه تعریف نمایند .امروزه جغرافیا مفهوم فضایی و غیر انتزاعی پیدا کرده است.
از دید اجتماعی نیز با توجه به اینکه سکونت و فعالیت جوامع محلی در مناطق مرزی استان بوشهر و استان همجوار پارک ملی –دریایی نایبند (هرمزگان )دارای اشتراکات فرهنگی، مذهبی، قومی و تاریخی می باشند لذا حفاظت از مدیریت یکپارچه اجتماعی آن نیز باعث پایداری و ادامه زندگی جمعیتی به عنوان یکی ازموارد اصلی پدافند غیرعامل در مناطق ساحلی (مرزی) می باشد.