مساله شناسی استان بوشهر؛ ریزگردها
دکتر حسین دلشب
سازمان بهداشت جهانی در اخرین گزارش خود آلودگی هوا را مهمترین عامل محیطی مرگ در دنیا دانسته و اعلام کرده است از هر هشت مورد مرگ در دنیا یک مورد مربوط به الودگی هواست. پدیده گرد و غبار یکی از مشکلاتی است که در چند سال اخیر در اثر پدیده خشکسالی و دخالت های بشری و استفاده غیر منطقی از سرزمین و تخریب آن در حال گسترش می باشد. طوفان های گرد و غبار رویدادهای طبیعی هستند که به طور گسترده در سرتاسر جهان در مناطق خشک و نیمه خشک اتفاق می افتند. از آنجا که ایران با مساحتی حدود ۱/۶۵ میلیون کیلومتر مربع در جنوب غرب آسیا و در نوار خشک جهان واقع شده است فلات مرکزی آن به عنوان یکی از معروفترین مناطق خشک جهان با این مسئله مواجه است. بر اساس نقشه مناطق خشک جهان در اطلس جهانی بیابان زایی که توسط یونپ در سال ۱۹۹۷ به چاپ رسیده است، ایران به جز مناطق محدودی از شمال و غرب کشور که دارای اقلیمی مرطوب و نیمه رطوب می باشد بقیه سطح کشور در رده سرزمین های خشک قرار دارد. بر اساس آمار سال ۱۳۷۷ که توسط سازمان جنگلها و مراتع کشور منتشر شده است بیش از ۸۰% از وسعت کشور در قلمرو اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد . از مجموع ۹۰ میلیون هکتار از اراضی مرتعی در کشور، ۱۶ میلیون هکتار آن را مراتع بیابانی تشکیل می دهند که سخت در معرض فرسایش بادی قرار دارند و به عنوان کانون های بحرانی محسوب می شوند. با توجه به اینکه علاوه بر منشاء های خارجی و منشاء های داخلی که منطقه وسیعی از جمله استانهای همجوار را تحت تاثیر قرار میدهند، در اغلب استانهای کشور فرآیندهای محلی نیز موجب وقوع گرد و غبار با منشاء محلی شده که معمولا خساراتی را به همراه دارند. بدین سبب علاوه بر مطالعات برون مرزی و منطقهای که در ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار در دست اجرا است، قرار است با استفاده از توان علمی و اطلاعات ذیقیمت محلی، پروژهای تحت عنوان ” مطالعه و شناسایی محدوده کانونهای مولد گرد و غبار در استانها و ارائه راهکارهای مدیریتی و اجرائی کنترل آنها” در کلیه استانها تهیه و اجرا گردد.
مناطق وسیعی از استان بوشهر که در حدود ۸۰ درصد از سطح استان را در بر می‌گیرد تحت سلطه اقلیم نامناسب خشک و گرم واقع شده است و تقریبا“ تمام نقاط شهری و بندری استان در این نوع اقلیم اسقرار دارند. حداکثر دمای مطلق آن ۵/۵۲ درجه سانتیگراد و حداقل آن ۱- درجه و دمای متوسط سالانه استان ۷/۲۵ درجه می‌باشد. میانگین بارش ۲۲۰ میلیمتر است. هوای آن ۷ ماه گرم و ۲ ماه معتدل تا سرد و ۳ ماه معتدل تا گرم می‌باشد. ضمناً چهارده باد محلی در این استان شناخته شده‌است. که در فصول مختلف سال وزیدن می کنند.
سرچشمه اصلی ریزگردی موجود در کشور ایران در چند سال اخیر، بادهایی است که از خرداد تا شهریور ماه هر سال فعال است، این بادها از شمال خاورمیانه شکل گرفته و با گذر از کوههای ترکیه و شمال عراق، به سمت بیابانهای عراق و سوریه سرازیر می‌شود و تا خلیج‌فارس و رسیدن به آب‌های آزاد پیش می‌رود. چند سالی است که ناحیه جنوب غربی ایران خصوصاً استان های خوزستان، بوشهر، فارس، کهگیلویه و بویر احمد، ایلام،کرمانشاه با پدیده گرد و غبار شدید بصورت عمده در فصل تابستان و پراکنده با غلظت کمتر در برخی از روزهای پاییز و زمستان و بهار روبرو می باشند. اما طبیعی است که این پدیده در داخل کشور نیز دارای منشأ و کانون محلی است که بایستی هریک از استانها با شناسایی آنها و بسته به نوع منطقه راهکارهای مقابله با آن را اعمال نمایند. از جمله منابع و کانونهای محلی موجود در کشور، تالاب های بزرگ و حتی بین المللی مانند هورالعظیم بوده که مشترک بین ایران و عراق می باشد و در حال حاضر بدلیل بروز پدیده خشکسالی چند سال اخیر، این کانونها تشدید گردیده و متعاقب آن سایر دیگر تالاب های داخلی نظیر پریشان، ارژن، ارومیه و برخی دیگر نیز کاملا رو به خشکی رفته اند.
شناسایی کانونهای بحرانی فرسایش بادی در استان بوشهر
به طور کلی ۶ کانون بحرانی فرسایش بادی در سطح استان بوشهر شناسایی شده است. از آنجائیکه که کانون بحرانی مرکزی در سه شهرستان دشستان، بوشهر و تنگستان ، کانون بحرانی جائینک – پهلوانکشی – بنه گز در شهرستان‌های بوشهر و تنگستان و کانون بحرانی بردخون – خورموج در شهرستان‌های دشتی و دیر قرار گرفته است، تعداد کانونهای بحرانی استان به ۱۰ عدد افزایش می‌یابد بنابراین در صورتی که کانون بحرانی را به صورت استانی مدنظر قرار دهیم تعداد آنها ۶ و در صورتی که به صورت شهرستانی مد نظر قرار دهیم تعداد کانونهای بحرانی استان بوشهر برابر ۱۰ عدد خواهد بود. این کانون بحرانی شامل کانون بحرانی سیاه مکان – گزلوری در محدوده شهرستـان دیلم ، کانون بحرانی جزیره – بندر ریگ – گناوه در محدوده شهرستان گناوه ، کانون بحرانی مرکزی در شهرستان دشتستان (با کانون بحرانی جائینک – پهلوانکشی – بنهگز پیوستگی دارد) ، کانونهای بحرانی مرکزی و جائینک – پهلوانکشی – بنهگز در محدوده شهرستان بوشهر(این دو کانون با یکدیگر پیوستگی دارند)، کانونهای بحرانی مرکزی و جائینک – پهلوان کشی – بنه گز در محدوده شهرستان تنگستان(این دو کانون با یکدیگر پیوستگی دارد)، کانون بحرانی بردخون – خورموج در محدوده شهرستان دشتی و کانونهای بحرانی بردخون – خورموج و آبدان در محدوده شهرستان دیر می باشد
نتایج حاصل از این مطالعات و بررسی‌ها در سطح استان بوشهر بیانگر وجود ۸ منطقه تحت تأثیر فرسایش بادی در سطح استان است که یک منطقه در شهرستان دیلم ، یک منطقه در شهرستان گناوه، یک منطقه در شهرستان دشستان ، دو منطقه در شهرستان بوشهر ،چهار منطقه در شهرستان تنگستان ، دو منطقه در شهرستان دشتی و دو منطقه نیز در شهرستان دیر می‌باشد .
لازم به ذکر است که از این مناطق هشتگانه تحت تأثیر فرسایش بادی استان ، منطقه تحت تأثیر فرسایش بادی مرکزی در سه شهرستان بوشهر ، تنگستان و دشتستان ( با منطقه جائینک – پهلوانکشی – بنهگز پیوستگی دارد) ، منطقه تحت تأثیر فرسایش بادی جائینک ، پهلوان کشی ، بنه گز در دو شهرستان بوشهر و تنگستان (با منطقه تحت تأثیر مرکزی پیوستگی دارد) ، منطقه تحت تأثیر فرسایش بادی بریکان در دو شهرستان دشتی و تنگستان و همچنین منطقه تحت تأثیر فرسایش بادی بردخون – خورموج نیز در دو شهرستان دشتی و دیر قرار گرفته است .