تنوع زیستی دریاها و اندیشه انسان
یادداشتی درباره مدیریت استراتژیک اکوسیستم های دریایی- ساحلی استان بوشهر
دکتر حسین دلشب
مناطق ساحلی محل پیوند آب و خشکی و فصل مشترک عملکرد دو اکوسیستم با اختصاصات مجزا از یکدیگر است. محیط زیست آبهای ساحلی یک سیستم تکامل یافته طبیعی و در‌برگیرنده پیچیده‌ترین و در عین حال غنی‌ترین اکوسیستمهای مولد بر روی کره زمین می‌باشد. این نواحی منطقه انتقالی و به شدت آسیب‌پذیر است و از آنجا که آخرین پذیرنده آلاینده‌های خشکی و دریا می‌باشد، از تجمع آلایندهها در معرض تهدید دایمی قرار دارد. در اغلب مناطق دنیا، آلودگی دریاها و تاثیر فعالیتهای خشکی که ماحصل پیامد توسعه اقتصادی-اجتماعی در خط ساحلی می‌باشد از مهمترین مسایل است که به طور مستقیم زیستگاه‌های آبهای ساحلی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از سوی دیگر تغییرات آب و هوایی نیز نواحی ساحلی را متاثر ساخته و از طریق تغییر سطح آب دریا، طوفان‌ها، تغییر رخساره سواحل و جابجایی منابع زنده اثرات زیانباری به دنبال دارد. این در حالی است که سواحل از دیر باز نقش غیر قابل جانشینی در اقتصاد و توسعه تمدن‌ها دارا بوده ومنابعی جهت تغذیه، حمل و نقل، دسترسی به انرژی و تفرج برای جمعیت روز افزون مردم فراهم آورده‌اند. چنین ویژگی‌هایی سبب تمرکز فعالیتهای انسانی و مجموعه خدماتی وابسته به آن در این مناطق گردیده است و توسعه این روند فضای ناحیه ساحلی را متحول ساخته و به تدریج اشکال طبیعی و زیستگاه‌های منحصر به فرد آن جای خود را به فعالیت بشری می‌دهند که هریک به نحوی آلاینده‌های مختلفی را به ناحیه ساحلی و دریا وارد می‌کنند.
بنابراین انسان از دیرباز سعی در قانونمند نمودن رابطه خود با ناحیه ساحلی، با هدف حفاظت پایدار از ارزشهای زیست محیطی آن داشته است. شناسایی مناطق اکولوژیک آبهای ساحلی که در مقابل فعالیتهای انسانی حساس و آسیب‌پذیر میباشند و نیاز به حفاظت ویژه دارند از جمله آنها است. مشخصه بارز این مناطق تنوع زیستی بالا، غنای جانداران، وجود گونه‌های در معرض خطر، آسیب‌پذیر و کمیاب، واقع شدن در اجتماعات حیاتی در آستانه تحمل اکولوژیک، حساسیت به آلایندهها، کندی ترمیم زیست محیطی آسیبهای وارد شده می‌باشد. از نگاهی دیگر این نواحی جزو مناطق حساس دریایی بوده وخورها، خلیجها، سواحل شنی، مانگروها، آبسنگهای مرجانی، مناطق واجد لاکپشتان دریایی، دلفینها و …. را در بر میگیرند که به شدت به تغییرات و آلودگیهای حاصل از فعالیتهای انسانی حساس میباشند. وجود منابع حساس زیستی یعنی جنگلهای مانگرو، لاکپشتان دریایی، پرندگان آبزی و کنار آبزی، گیاهان دریایی و پستانداران دریایی که از منابع طبیعی تجدید ناپذیر هستند اهمیت این مناطق را دو چندان ساخته است.
امروزه قوانین و مقررات ملی و بین المللی فراوانی وضع شدهاند که اهمیت و ارزش این مناطق را مورد تاکید خاص قرار داده و از دولتهایی که به نحوی از این مناطق بهره‌برداری می‌کنند خواسته شده است که اقدامات مناسب را در این زمینه انجام دهند. همچنین تاکید گردیده است دولتها متعهد به شناسایی، حمایت و نگهداری از اکوسیستمهای دریایی میباشند، زیرا این اکوسیستمهای دریایی از سطح بالای تنوع زیستی و تولید در کنار دیگر پارامترهای واجد ارزش حفاظتی برخوردارند. این مناطق بخوبی مناطق خشکی شناخته شده نیستند چرا که طبیعت تغییرپذیر آنها در زمان ومکان و همچنین عدم دسترسی آسان، امکان مطالعه آنها را دشوار می‌سازد .
امروزه آبهای ساحلی ایران از اقدامات انسانی در عرصه دریا مانند اکتشاف، استخراج و انتقال نفت در فلات قاره، تخلیه آب توازن نفتکشها و خروج آب خن کشتیها، سوانح دریایی، فعالیتهای تفرجی بدون برنامه و چندین مشکل بزرگ دیگر آسیب جدی دیده‌اند.
جزایر متعدد استان نیز دارای ویژگی های طبیعی منحصر بفردی می باشند. زادآوری پرندگان مهاجر نابستانه در جزایر نخیلو و ام الگرم و خارگو، مهاجرت پرندگان زمستان گذران در جزایر خان و تهمادون و جزایر منطقه حفاظت شده حله، تخم گذاری لاکپشت های دریایی بشدت در معرض خطر انقراض منقار عقابی در جزایر نخیلو، ام الگرم، خارگو و سواحل پارک ملی نایبند، تخم گذاری لاکپشت سبز در معرض تهدید در جزایر خارگو و فارسی و تخم گذاری لاکپشت دریایی زیتونی در پارک ملی نایبند از ویژگی های زیست بوم های دریایی استان می باشد.
وجود پستانداران دریایی در اطراف جزایر و آب های استان نیز از فرصت های استان بوده بطوری که گله هایی از دلفین گوژپشت در منطقه حفاظت شده مند و پارک ملی دیر نخیلو بصورت دائم حضور داشته و بومی منطقه می باشند.
پایش لاک پشت های دریایی تخم گذار در جزایر استان از سال ها پیش آغاز شده و تاکنون بیش از ۵۰۰ قطعه از لاک پشت های ماده ای که جهت تخم گذاری به مناطق و جزایر استان مراجعه نموده اند بیومتری و پلاک گذاری شده و مطالعه بر روی آن ادامه دارد.